به گزارش ایرنا، خشکسالی های پیاپی در شرق کشور این پیام هشدارآمیز را مدام در گوش ساکنان این خطه تکرار می کند که آنان در سرزمینی خشک زندگی می کنند که منابع آب زیرزمینی آن به کمترین میزان خود رسیده و هر سال وضعیت حادتری از تنش آبی را تجربه خواهند کرد.
به اعتقاد کارشناسان در این شرایط بحرانی و با کاهش روزافزودن حجم بارندگی ها، نمی توان به جبران کسری منابع آبی زیرزمینی از طریق بارشها در آینده نزدیک امید داشت، لذا باید همین شرایط را پذیرفت و برای سخت تر نشدن وضعیت کنونی، دست به کار شد و تدبیری کرد.
از این رو در چند سال اخیر تدوین روشهای سازگاری با کم آبی در قالب "سند سازگاری با کم آبی" برای استانهای مختلف کشور از جمله استانهای شرقی مورد تاکید قرار گرفته است که استان خراسان رضوی این سند را در سال ۹۷ عملیاتی کرد.
در این سند با عنوان "نقشه راه مدیریت آب استان" وظایف و تکالیف همه دستگاه‌های متولی حوزه آب جزء به جزء مشخص شده و بر اساس آن بحث هوشمندسازی، اصلاح شبکه‌های انتقال آب و توزیع آب در این سند تدوین شده است.
کاهش ۳۰ درصدی فضای سبز، تغییر الگوی کشت فضای سبز، شناسایی و مقابله با چاههای غیرمجاز، کاهش سرانه مصرف، کاهش مصرف آب در بخش کشاورزی و جلوگیری از هدررفت آب از جمله برنامه های تدوین شده در این سند است.
تحول مدیریت آب از گذر سند سازگاری با کم‌آبی
وضعیت خشکسالی و کم آبی از دغدغه های اصلی استان خراسان رضوی است و برای مدیریت این بحران تا کنون طرح های مختلفی از سوی مسوولان دستگاه های مرتبط با سند سازگاری با کم آبی اجرایی شده است که طرح تحول مدیریت آب از مهمترین آن است.
مدیرکل بحران استانداری خراسان رضوی در خصوص طرح تحول مدیریت آب و نحوه اجرای سند سازگاری با کم آبی به خبرنگار ایرنا اظهار داشت: برای پیگیری بیشتر سند سازگاری با کم آبی در یکسال گذشته کمیته آب در استانداری تشکیل شده است.
محسن نجات افزود: تعادل بخشی، تامین و توزیع آب، مهمترین رویکرد این کمیته است و برنامه ریزی های اساسی برای جبران کم آبی و سازگاری با آن در این کمیته صورت گرفته است.
وی ادامه داد: برای تامین آب مشهد و استان، برنامه ها و پروژه های مختلفی در دست اجرا و پیگیری است که طبق سند سازگاری، پروژه های انتقال آب برای جلوگیری از برداشت از منابع زیرزمینی مد نظر است.
وی خاطرنشان کرد: در قالب طرح انتقال آب از دریای عمان به استان نیز اتفاقات خوبی در استان با پیگیری استان در حال اجراست که تسریع در روند اجرای طرح انتقال آب از کوه های هزارمسجد از آن جمله است.
مدیرکل بحران استانداری خراسان رضوی ادامه داد: عملیات اجرایی شیرین سازی و انتقال آب از دریای عمان به شرق کشور با بیش از ١٠ درصد پیشرفت فیزیکی در دست اجراست که با اجرای این طرح ۲۸۰ میلیون مترمکعب آب به سیستان و بلوچستان منتقل می‌شود، ۶۰ میلیون متر مکعب آب نیز برای مصارف صنعت و خدمات به خراسان جنوبی و ۱۲۰ میلیون متر مکعب نیز برای مصارف بخش صنعت و خدمات به استان خراسان رضوی اختصاص می یابد.
نجات افزود: طرح تحول مدیریت آب نیز از طرح های مهم در دست اقدام است که در جریان اجرای این طرح پروژه های زودبازده و اولویت دار برای تامین آب مشهد تعریف و عملیاتی می شود.
وی شتاب دادن به روند اجرای طرح تامین اضطراری آب شرب مشهد از منابع آب و چاه های غرب مشهد را از دیگر اقدامات طراحی شده برشمرد و ادامه داد: در حوزه تعادل بخشی نیز انجام عملیات آبخیزداری با هدف بهره‌برداری بهینه از آبهای مرزی در شهرستان کلات از دیگر اقدامات مهم در دست پیگیری است.
نجات افزود: همچنین انجام مطالعات تامین آب اضطراری ۷۳ شهر استان در دستور کار است، آموزش همگانی و پیوست فرهنگی مدیریت مصرف و تعامل با سایر ارگانها توسط شرکت آب و فاضلاب مشهد نیز مورد تاکید است.
مسدود کردن چاههای غیرمجاز
با توجه به طولانی شدن شرایط خشکسالی در خراسان رضوی، وجود انشعابات و چاههای غیرمجاز تهدیدی جدی برای سفره‌های آبی است لذا شناسایی و مسدود کردن آنها به عنوان بند مهمی از سند سازگاری با کم آبی باید در دستور دستگاه های متولی باشد.
مدیرعامل شرکت آب منطقه ای خراسان رضوی در این خصوص در گفت و گو با خبرنگار ایرنا اظهار کرد: سند سازگاری با کم آبی در استان از سال ۹۷ اجرایی شده و تا کنون دستاوردهای خوبی نیز داشته است.
علیرضا طاهری افزود: برداشت یک میلیارد و ۸۰ میلیون مترمکعب آب از ذخیره منابع زیرزمینی استان در ۳۰ سال گذشته، وضعیت دشتهای آبی استان را بحرانی کرده و اکنون نیمی از مجموع ۳۷ دشت استان در شرایط ممنوعه بحرانی قرار دارند و وجود چاههای غیرمجاز و برداشت بی‌رویه از منابع آبهای زیرزمینی مهمترین علت بحرانی شدن وضعیت دشتهای استان است.
وی با بیان اینکه شناسایی و مقابله با چاه های غیرمجاز از اولویت های سند سازگاری با کم‌آبی است، اضافه کرد: در راستای مقابله با چاه های غیرمجاز از سال ۹۲ تا ۹۹ تعداد ۱۳ هزار و ۴۵۴ حلقه چاه غیرمجاز در خراسان رضوی مسدود شده است و پارسال نیز هزار و ۵۰۸ حلقه چاه غیرمجاز و امسال هم تا کنون ۷۲۷ حلقه چاه غیرمجاز پُر شده است.
مدیرعامل شرکت آب منطقه ای خراسان رضوی افزود: همچنین در جریان اجرای طرح تعادل بخشی منابع آبی در استان طی ۱۰ سال گذشته، با بستن چاههای غیرمجاز و مدیریت مصرف چاهها، حدود هزار و ۸۰۰ میلیون متر مکعب آب در استان صرفه‌جویی شده است.
طاهری خاطرنشان کرد: در بخش کشاورزی نیز همه چاههای برقی به شمارشگر هوشمند مجهز و برای آنها سقف برداشت آب مشخص شده است که در صورت برداشت بیشتر از سقف تعیین شده، علاوه بر پرداخت جریمه، میزان اضافه برداشت از سهم سال بعد کشاورز کسر خواهد شد.
آبیاری ۶ درصد از فضای سبز مشهد با آب شرب
کاهش آبیاری فضای سبز با آب شرب از دیگر الزامات سند سازگاری با کم آبی است و طبق گفته مدیرعامل شرکت آب منطقه ای خراسان رضوی، میزان آبیاری فضای سبز با آب شرب که در سال ۹۷ سالانه ۴۳ میلیون مترمکعب بوده است، اکنون با اجرای این طرح به ۲۶ میلیون متر مکعب کاهش یافته است، همچنین جایگزینی پساب با آب شرب برای آبیاری فضای سبز توسط مدیریت شهری مشهد در حال اقدام است.
معاون خدمات شهری شهرداری مشهد در این خصوص به خبرنگار ایرنا اظهار کرد: سرانه فضای سبز در مشهد ١٨.٩ درصد است و آب مورد نیاز برای آبیاری فضای سبز مشهد از ۱۶ چاه غیرقابل شرب و همچنین پساب تصفیه شده تامین می‌شود و بیشترین میزان آبیاری فضای سبز از طریق خطوط انتقال آب از محل منابع غیرشرب که در حلقه دور شهر مشهد ایجاد شده است، انجام می‌شود.
علی نجفی افزود: هم اینک ٩٩ هزار متر خطوط انتقال برای آبیاری فضای سبز مشهد اجرا شده است، همچنین ایجاد تصفیه خانه های لوکال در مشهد به بخش خصوصی واگذار و استاندارد سختگیرانه ای برای تولید پساب در آبیاری فضای سبز مشخص شده است به طوری که پسابی در حد آب شرب برای آبیاری فضای سبز مشهد استفاده می شود.
وی گفت: سال گذشته تصفیه خانه "چهل‌بازه" به عنوان پیشرفته‌ترین تصفیه‌خانه غشایی کشور با ظرفیت تولید پساب ۵۰ لیتر بر ثانیه با استانداردهای سختگیرانه برای آبیاری فضای سبز وارد مدار بهره برداری شده و تصفیه خانه لوکال منطقه "سیدی" نیز با ظرفیت ۱۴۰ لیتر بر ثانیه در دست ساخت است.
معاون خدمات شهری شهرداری مشهد اضافه کرد: همچنین اقدامات دیگری برای صرفه جویی در مصرف آب مورد نیاز فضای سبز نظیر کشت گونه های کم آب‌بر صورت گرفته است که منجر به صرفه جویی ۶ میلیون و ۶٠٠ هزار لیتری آب در هر ماه شده است.
نجفی افزود: آبیاری تانکری نیز به صورت برداشت آب از چاههای غیرقابل شرب انجام می‌شود و هیچ گونه برداشتی از کشف رود و یا رودخانه دیگری برای آبیاری فضای سبز مشهد انجام نمی شود.
ابلاغ سند اصلاح الگوی کشت
بنا بر هدفگذاری وزارت جهاد کشاورزی در سند الگوی کشت کاهش ۶ درصدی مصرف آب معادل سه میلیارد متر مکعب افزایش ۱۸ درصدی بهره‌وری آب، افزایش ۱۱ درصدی تولید، صرفه‌جویی ۲.۲ میلیارد دلاری ارزی، افزایش ۴.۵ میلیون تنی تولیدات دیم‌زارها و افزایش ۱۵۸ درصدی تولید دانه‌های روغنی هدفگذاری شده است.
برای ترغیب کشاورزان به پیروی از این الگو نیز سیاست‌های تشویقی قابل توجهی از جمله بخشودگی ۵۰ درصدی آب‌بها به‌ازای افزایش بهره‌وری لحاظ شده که البته تحقق درست و اصولی این سیاست به نصب و افزایش کنتورهای هوشمند بر چاههای کشاورزی بستگی دارد.
معاون بهبود تولیدات گیاهی سازمان جهاد کشاورزی خراسان رضوی نیز در گفت و گو با خبرنگار ایرنا اظهار کرد: سند الگوی کشت به استان ابلاغ شده است،حدود یک میلیون هکتار از اراضی زراعی و آبی خراسان رضوی کشت می‌شود که از این رقم ۷۲ درصد کشت آبی و ۲۸ درصد کشت دیم است. همچنین سطح زیر کشت محصولات زراعی، آبی و دیم ۶۳۰ هزار هکتار و سطح کشت محصولات باقی آبی و دیم ۶۷۰ هزار هکتار است.
غلامحسین ساربان مسائل فنی، اقتصادی، استراتژیک و زیست‌محیطی را از جمله الزامات مطرح شده در اجرای اصلاح الگوی کشت دانست و افزود: از جمله الزامات اولیه مسائل فنی است که یک نقطه مشخص برای تعیین کشت محصول مناسب توسط یک کارشناس بر اساس اطلاعات اقلیم، هواشناسی، خاک‌شناسی و میزان آب در اختیار انجام شود.
وی ادامه داد: همچنین الزام اقتصادی است که میزان منافع حاصل از کشت یک محصول باید برای کشاورز مشخص باشد؛ کشاورزان صرفا به موضوع الزام اقتصادی توجه بسیار زیادی داشته و به همین جهت تمایل زیادی به کشت محصولات با درآمد بالایی دارند.
ساربان تاکید کرد: در قالب اجرای سند الگوی کشت به استان مدیریت مصرف آب و رفتن به سمت کشتهای علوفه‌ای و کاهش کشتهای جالیزی نیز به شدت مورد توجه است.
بر اساس مفاد سند مصوب سازگاری با کم‌آبی در خراسان رضوی، باید تا سال ۱۴۰۵ هیچ دشتی در استان مخزن آب نداشته باشد که امیدواریم با پیگیری این سند و جدیت دستگاه های متولی در وظایف محوله، تنش آبی در استان به بحران بی آبی تبدیل نشود.