مسافرت دریایی، به ویژه اگر طولانی مدت باشد، به دلیل اینکه کوه و دشت، شهر و روستا، درخت و جنگل، چشمه و رودخانه ای در چشم انداز مسیر نیست خسته کننده است.
اما در مسافرت های دریایی خلیج فارس همواره باید منتظر وقایع کوچک و بزرگ بود که می توانند یکنواختی از صفر را درهم شکنند. پرنده هایی با رنگ های گوناگون، با بال و دوم کوچک و بزرگ و انواع صداهای خوش آهنگ از فراز سر می گذرند و نگاه آدمی را به دنبال خود می کشانند. ماهی های پرنده ناگهان از آب سر بر می آورند، لحظاتی سینه هوا را می شکافند و پیش می روند و سپس در دریا فرو می روند.
گاهی یک شیر ماهی بزرگ در تعقیب طعمه ای نامشخص به صورت عمودی از دریا بیرون می جهد و بلافاصله با سر و صدای زیاد به دریا سقوط می کند. گاهی مدت و مسافت مدیدی بدون هیچ حادثه ای سپری می شود. دریای نیلگون، آسمان آبی، کران تا کران همچنان گسترده می ماند.
دریای رازدار و اسرارآمیز، آنچه را در دل دارد از چشم مسافران و تازه وارد ها پوشیده نگاه می دارد. پی بردن به راز های دریا مشکل است. به آسانی نمی توان به راز دل دریا پی بُرد. گاهی بر آب های نیلگون دریا، شناور می گذریم ساعت ها و کیلومترها پیش می رویم بی آنکه بدانیم در ژرفای آن چه می گذرد.
گاهی برای مدتی سفر دریایی یکنواخت واقعا خسته کننده می شود و امید به حادثه و دیدن پدیده ای جالب کاهش پیدا می کند. در اوج نا امیدی ناگهان دلفین ها، معلوم نیست از کجا پیدایش آن می شود. چنان شاد و چابک و پر انرژی به پیش می روند و آب را می شکافند که گویی همچون تیری از چله کمان رها شده اند، تیری که به سادگی آب را می شکافد و بالا و پایین می رود. گاهی با سرعتی باور نکردنی از دریا بیرون می آیند و سپس به راحتی در آن فرو می روند، بدون اینکه اثری از خود به جای بگذارند، گویی شمشیری در آب فرو رفته باشد.
هیچ حادثه‌ای در دریا مانند ظهور ناگهانی دلفین ها سرگرم کننده نیست. واقعا نمی توان حتی برای لحظه چشم از آنها برداشت. در سفرهای دریایی تنها معدود مسافران از این بخت خوش برخوردارند که فرصت تماشای دلفین ها نصیب شان شود.
دلفین ها همانطور که ناگهان پیدایشان می شود، ناگهان می روند و دور می شوند و باز دریایی گسترده و بی کران دوباره عظمت جاودانه خود را بر بیننده تحمیل می‌کند. آمدن و رفتن دلفین ها ناگهانی و غیر منتظره است، بنابراین عکاسی و فیلمبرداری از آنها کاملاً تصادفی و تا اندازه ای مشکل است.
در چند سال گذشته، برای شناسایی و تخمین وسعت صخره های مرجانی در آب های اطراف جزیره قشم اقدامات اولیه ای صورت گرفته است. در این اقدامات نتایج بسیاری به دست آمده و اکنون به نظر می رسد ارتباط نزدیکی بین دلفین ها و صخره های مرجانی وجود دارد.
صخره های مرجانی یکی از حاصلخیزترین اکوسیستم های جهان شناخته شده اند. تنوع زیستی این صخره ها در میان همه اکوسیستم های جهان بی نظیر و در حد تنوع زیستی جنگل های پر باران است. زیبایی اعماق آب های خلیج فارس در پیرامون صخره های مرجانی در حد باغ های شیراز، کاشیکاری های اصفهان و یا قالی های معروف ایرانی است.
اکنون دیگر می دانیم که در بخش های مشخصی از دریا، پیرامون صخره های مرجانی احتمال دیدن دلفین ها زیادتر است و به وجود و حضور انواع دلفین ها در بخش های مختلف دریای پیرامون قشم پی برده ایم. در سواحل حد فاصل جزیره قشم و جزیره هنگام از جمله خلیج دیرستان (خلیج دلفین ها) و در سواحل روستای ساحلی شیب دراز صخره های مرجانی از وسعت قابل توجهی برخوردارند.
در این حوالی گله های بزرگی از دلفین همواره مشاهده می شوند. این ناحیه مرجانی به نظر می رسد که یکی از مهمترین مراکز تغذیه و زندگی دلفین هاست. بیشتر دلفین ها که در این حوالی زندگی می کنند از نوع دلفین های بینی بطری هستند. این دلفین ها در عین حال که گاهی بیش از ۶۰۰ کیلوگرم وزن و در حدود چهار متر طول بدنشان است بسیار چابک و پرنشاط و فعال هستند. سرعت و چابکی آنها باورنکردنی است.
دلفین های بینی بطری از هوش بالایی برخوردارند. چابکی، بازیگوشی و باهوشی این دلفین ها باعث شده است که تعدادی از آنها را برای نمایش در استخرهای نمایشی و سیرک های جهان تربیت کنند.
بیشترین دلفین هایی که در آبهای سواحل قشم دیده می شوند. از نوع دلفین های بینی بطری هستند. البته در جنگل های حرا و در آبهای بین بندرعباس و قشم دلفین های معمولی بیشتر دیده می شوند.
دلفین معمولی از دلفین بینی بطری به‌مراتب کوچکتر است. در کانال های دریایی بین جنگل های حرا در شمال قشم نوعی پستاندار دریایی زندگی می کند که پروپویز نامیده می‌شود.
پروپویزها شبیه دلفین ها هستند و مانند دلفین ها به صورت گله ای زندگی می کنند. پروپویزهای قشم باله پشتی را ندارند و پشت آن ها صاف است. حرکات پروپویزها ها هم در دریا مثل دلفین ها تماشایی است. در سراسر خلیج فارس در هیچ ناحیه ای از دریا به اندازه آب های پیرامون جزیره قشم و تنگه هرمز دلفین دیده نمی شود.
خانواده دلفین ها
دلفین ها پستاندارانی هستند که در دریا زندگی می کنند و همه خصوصیات پستانداران را دارند. بچه می زایند و بچه های خود را با شیر غلیظ و چرب خود تغذیه می کنند. اکثر دلفین ها پوزه باریک و بلند دارند. در سراسر پوزه باریک و بلند دلفین ها یک ردیف دندان های کوچک قرار گرفته است. تعداد دندان ها در بعضی از دلفین ها از ۲۵۰ عدد هم بیشتر است.
دلفین ها بیشتر به صورت گله ای زندگی می کنند. آنها از طریق ارسال امواج صوت و توانایی دریافت امواج بازگشت داده شده و تجزیه و تحلیل آن به موقعیت و محیط زندگی خود پی می برند.
آنها از این طریق به حضور و وجود دیگر جانوران نیز آگاه می شوند. شکار کردن دلفین ها شبیه شکار کردن خفاش ها است. خفاش ها هم از طریق ارسال امواج و دریافت و سنجش بخش انعکاس داده شده موقعیت طعمه خود را در می یابند.
در خلیج فارس و دریای عمان، در آبهای متعلق به ایران تاکنون مطالعه ای در مورد پستانداران دریایی صورت نگرفته است. پستانداران دریایی ایران شامل نهنگ ها، دلفین ها، پرویزی ها و دو گونگ ها می باشند. البته در دریای شمال فُک هم داریم.
اطلاعات موجود نه بر اساس تحقیق بلکه بر اساس مشاهدات تصادفی جسدهایی است که توسط باد و امواج دریا به ساحل آورده می شوند. تمامی اطلاعات موجود در مورد زندگی و رفتار این جانوران دریایی نیز از ترجمه منابع خارجی است. کشورهای کوچک سواحل جنوبی خلیج فارس از ۳۰ سال پیش تاکنون با تاسیس مراکز تحقیقاتی به مطالعه این جانوران پرداخته اند و اطلاعات بسیار مفیدی هم تاکنون فراهم شده است.
انواع دلفین های مشاهده شده در آبهای ایران پنج نوع دلفین معمولی، دلفین بینی بطری، دلفین گوژپشت، دلفین سیاه و دلفین یونس است.
تاکنون این پنج نوع دلفین در آبهای سواحل خلیج فارس و دریای عمان دیده شده اند. اما جز دلفین معمولی و بینی بطری دیگر دلفین ها کمتر مشاهده مشاهده شده اند. به طول مثال تنها یک بار جسد یک نمونه از دلفین یونس در سواحل چابهار مشاهده شده است و پیش از این و بعد از آن هم کسی این دلفین را دیگر ندیده است.
در آب های پیرامون جزیره قشم جمعیت دلفین معمولی و دلفین بینی بطری قابل توجه است. گله های بیست تا سی تایی آنها بارها دیده شده و می شود. دلفین گوژپشت هم به تعداد کم گاهی دیده می‌شود. اجساد دلفین هایی که در چند سال گذشته در سواحل قشم مشاهده شده اند همه متعلق به دلفین بینی بطری و در موارد نادر از دلفین معمولی بوده است.
علت مرگ بیشتر آنها تصادم با پروانه موتور قایق ها و گاهی گیر کردن در تورهای ماهیگیری است. گسترش صید صنعتی در آبهای خلیج فارس برای همه آبزیان، به خصوص دلفین ها و لاک پشت ها بسیار خطرناک و مرگبار است.
انتخاب مناسب ترین زیستگاه های دریایی و اعلام آن ها به صورت پارک ملی دریایی اقدام بسیار مفیدی است که در نجات آبزیان از خطر انقراض و حفاظت از تنوع زیستی بیکران دریای پارس بسیار موثر خواهد بود. متاسفانه سازمان حفاظت محیط زیست سالهاست به پیشنهاد کارشناسان در این زمینه بی توجه بوده و تاخیر اسفناک داشته است. کشورهای کوچک واقع در ساحل جنوبی دریای پارس سال ها است در این زمینه قدم‌های بزرگی برداشته اند. سازمان محیط زیست نباید بیش از این تاخیر کند.
جمهوری اسلامی ایران با داشتن بیش از ۲ هزار کیلومتر ساحل، دهها جزیره، دهها میلیون هکتار دریا، سال ها پیش از این باید اقدام می کرد و چندین پارک ملی دریایی را تاسیس می کرد. وضعیت موجود حفاظت و پژوهش در دریای جنوب شایسته نام کشور ما نیست.
دلفین معمولی
دلفین معمولی دلفین کوچکی است که رنگ خاکستری تیره دارد و نوار زرد رنگ در پهلوهایش دیده می شود. حداکثر طول بدن این دلفین ها به ۲.۵ متر و حداکثر وزن آنها به ۱۲۰ کیلوگرم می رسد.
این دلفین ها در هنگام بازی گوشی گاهی به طور کامل از آب بیرون می جهند و همه بدنشان دیده می شود. زمان بارداری این دلفین ها ۱۰ تا یازده ماه است. دلفین معمولی یک بچه می زاید که در سه سالگی بالغ می‌شود و در حدود بیست سال زندگی می کند.
دلفین بینی بطری
دلفین بینی بطری بالغ جانوری است با هیکلی بزرگ و سنگین با وزنی در حدود ۷۰۰ کیلوگرم و طول چهار متر که به نحوی باور نکردنی چابک و سریع است. تغذیه این دلفین از ماهی های کوچک و بزرگ خرچنگ و میگو است. دوره بارداری این دلفین ۱۲ ماه است و یک بچه می زاید. بچه دلفین به طول یک متر و وزن حدود ۳۲ کیلوگرم است.
بچه دلفین ها تا یک سالگی شیر مادر را می خورند. طول عمر دلفین های بینی بطری در حدود ۳۰ سال است. دلفین های بینی بطری در هنگام شنا و نمایش از آب بیرون می آیند ولی هیچ وقت کل بدنشان از آب دریا خارج نمی شود. بینی این دلفین ها به صورت یک سوراخ در پشت سر دلفین قرار گرفته است. تنفس به سادگی تنها با بیرون آوردن بخش از سر ممکن می شود. ماهی های کوچک، خرچنگ ها و میگو به صورت معمولی غذای این دلفین را تشکیل می دهد.
خلیج فارس با گستره نزدیک به ۲۳۷ هزار و ۴۷۳ کیلومتر مربع بین ۲۴ تا ۳۰ درجه و ۳۰ دقیقه عرض شمالی و ۴۸ تا ۵۶ درجه و ۲۵ دقیقه طول شرقی از نصف‌النهار گرینویچ واقع شده است و جزیره زیبای قشم، همچون نگینی بر پهنه آب های نیلگون آن می درخشد.
استان هرمزگان با دارا بودن بیش از ۹۰۰ کیلومتر مرز دریایی از سواحل شرق استان (جاسک) در دریای عمان تا سواحل نیلگون خلیج فارس در شرق استان (پارسیان) و برخورداری از جزایر ۱۴ گانه خلیج فارس، یکی از مهم ترین و راهبردی ترین استان های ایران است که از جاذبه های منحصر به فردی چون جنگل های بی همتای حرا و مرغوب ترین مروارید جهان و ده ها اثر تاریخی و طبیعی برخوردار است.