به گزارش ایرنا، موسیقی مقامی ریشه در تاریخ و هویت سرزمین کهن ایران دارد، که مردمان این سرزمین در طول تاریخ، همواره و نسل اندر نسل، در روزهای غم و شادی خود همواره دل بدان سپرده اند و آنرا آیینه حال خود یافته اند و داد از روزی که دیگر صدایی از دوتار و سرنا به گوش هیچ ایرانی نرسد.
شیوع کرونا آغازی تلخ و سنگین برای کم فروغ شدن شعله موسیقی مقامی در خراسان رضوی بود که سالهای بعد از آن با از دست رفتن بسیاری از پیشکسوتان عرصه موسیقی مقامی که در راس آنان "عثمان محمدپرست"، دوتارنواز معروف خوافی قرار داشت، این شعله را به مرز خاموشی رساند.
اما موسیقی مقامی از آن هنرهایی است که ریشه در خاک دارد، از آن جهت که آن را می توان موسیقی محلی یا "فولکلور" نیز دانست، این هنر در عین "نوین" بودن، پیشینه ای غنی و تاریخی دارد که در نزد اقوام، قبایل و طوایف از روزگاران گذشته تاکنون محترم شمرده و اشعار و آواها و نواهای آن نسل به نسل و سینه به سینه منتقل شده است.
گفته می شود که "مقام" اصطلاحی است که برای توصیف تغییرات در روش طبقه بندی و آموزش موسیقی سنتی ایرانی رخ می دهد، در کتاب لغت موسیقی نوشته «افراسیاب بیگ لی» کلمه مقام که به صورت "موغام" یا "مُغام" هم نوشته می‌شود، از آن به عنوان بالاترین مرحله خلاقیت در ترکیب ساز و آواز یاد شده است لذا در اصطلاح به این موسیقی محلی، "مقامی" نیز می گویند.
موسیقی مقامی در خراسان وامدار کسانی است که در گذشته های دور به فراخور وقایع و آداب و سنت هایشان، سازی ساخته، آهنگی نواخته و شعری خوانده اند، آن نغمه ها و آوازها نسل به نسل ادامه یافته تا امروز که نوای آن همچنان از دوتار هنرمندان تربت جام، کاشمر، خواف، باخرز و قوچان به گوش می رسد.
در سالیان گذشته آوازه هنر سرپنجه های نوازندگان و آوای خوانندگان موسیقی ریشه دار و کهن این سرزمین به خارج از مرزها رفت و جهانی شد، به طوری که استادانی چون مرحوم غلامعلی پورعطایی، عثمان محمدپرست و قربان سلیمانی، سفیران موسیقی مقامی خراسان در جهان شده بودند و جلوه های زیبایی از فرهنگ دیرینه مشرق زمین را به منصه ظهور رسانده و گوش جهانیان را با آن آشنا می کردند.
یادی از ما نمی کنند
داغ از دست رفتگان هنر موسیقی مقامی خراسان رضوی برای بازماندگان سنگین است اما جانسوزتر از آن، بهایی است که به این هنرمندان داده نشده و یا حمایتی است که از آنان دریغ شده است.
سرپرست گروه موسیقی مقامی آلاله شهرستان کاشمر، از گروه های قدیمی استان که توفیقاتی در این عرصه، به خصوص در ماه های اخیر داشته است، گلایه مند از بی توجهی ها، به خبرنگار ما گفت: آلاله گروه فعالی است و در هر مکانی که بتواند هنر خود را عرضه می کند اما توجه ها نسبت به این نوع موسیقی که اصیل است، کاهش یافته و بسیاری از اساتید این هنر نیز درگذشته اند.
حسین رضایی با گلایه از متولیان فرهنگ و هنر کشور گفت: بهایی به موسیقی مقامی نمی دهند، نه فضایی برای اجرا در اختیارمان می گذارند و نه یادی از ما می کنند، با این حال گروه آلاله تلاش کرده است به سهم خود و در حد بضاعت، چراغ این هنر را روشن نگه دارد.
وی بیان کرد: امسال با فروکش کردن شیوع ویروس کرونا، گروه آلاله در پنج جشنواره در نقاط مختلف کشور حضور یافته است که مهمترین آن جشنواره "سردار مقاومت" در کرمان بود که توانست در بین چندین گروه موسیقی، مقام نخست را به دست آورد.
رضایی اضافه کرد: گروه آلاله در جشنواره کرمان کاری تحت عنوان "سردار دلها" ارایه کرد و در بین ۸۰ گروه موسیقی به عنوان نماینده خراسان رضوی، گروه اول ایران در موسیقی نواحی و مقامی شد.
این فعال عرصه موسیقی به دیگر توفیقات این گروه در جشنواره های امسال اشاره و بیان کرد: حضور دیگر گروه آلاله در جشنی برای امام رضا(ع) در منزلگاه آن حضرت در اَبَرکوه استان یزد بود، این جشن بیش از ۲۰ سال قدمت دارد اما هیچگاه در آن گروه موسیقی حضور نداشته و کاری اجرا نکرده است، که با رایزنی های یکی از مسوولان اداره کل فرهنگ و ارشاد اسلامی خراسان رضوی، آلاله توانست در این جشن بنوازد.
وی شرکت در جشنواره کشاورزی فیض آباد از توابع شهرستان مه ولات خراسان رضوی، جشنواره کمیته امداد امام خمینی (ره) کاشمر، یادواره شهدای کاشمر، برنامه "آب و آتش" و جشنواره "پیامبر مهربانی ها" در تهران، سوگواره حضرت زهرا (س) و پخش برخی از اجراهای این گروه از صدا و سیما را از دیگر فعالیت های گروه آلاله در ۲ سال اخیر دانست.
سرپرست گروه موسیقی مقامی آلاله کاشمر گفت: برای ارتقای موسیقی مقامی پیشنهاد من این است که شهرداری یا شورای شهر بودجه خاصی برای بخش فرهنگی منظور کرده و فرصتی فراهم آورند تا گروه های موسیقی به اجراهای صحنه ای بپردازند.
رضایی به شور و نشاط موسیقی مقامی در کاشمر اشاره و بیان کرد: در آیین نوروزخوانی که هر سال در کاشمر برگزار می شود، ۱۳۰ هنرمند این شهرستان حرکت خود را از مقابل شهرداری آغاز کرده و با نواختن موسیقی مقامی به پیشواز نوروز در شهرهای کاشمر، بردسکن و خلیل آباد می روند.
وی ادامه داد: اگر از گروه های موسیقی مقامی حمایت نشده و بودجه ای به آن اختصاص ندهند، این موسیقی به تدریج از بین می رود، زیرا ۹۹ درصد از هنرمندان موسیقی از هنرشان امرار معاش می کنند و اگر از آنان حمایت نشود، این میراث کهن نابود خواهد شد.
سرپرست گروه موسیقی مقامی آلاله، ترویج این نوع موسیقی و افزایش گرایش جوانان به این بخش را ابزاری برای مقابله با تهاجم فرهنگی غرب دانست و گفت: خارجی ها برای ساختن یک آهنگ پنج دقیقه ای ضد ایرانی، ۲۰۰ میلیون تومان هزینه کردند، آیا حمایت از موسیقی مقامی و هزینه کردن برای آن نمی تواند این اقدام خارجی ها را خنثی کند؟
رضایی اضافه کرد: ۲ سال است که آهنگهای "سردار دلها" و "ایران" آماده ضبط است اما سرمایه گذاری نیست که هزینه پخش آن را متقبل شود، در شرایط کنونی با وجود ناآرامی هایی که اخیرا اتفاق افتاد، پخش این آهنگ می تواند بسیار اثرگذار باشد اما مجوزی برای پخش آن در استان نداریم.
وی اظهار داشت: در هیچ جای دنیا، هیچ اقدام فرهنگی یا فرهنگ سازی بدون استفاده از ابزار هنر معنا پیدا نمی کند، من در کشورهای مختلفی اجرا داشته ام، آهنگهایی که ساخته ام همه مربوط به آیین های ایرانی است که می تواند فرهنگ و سنت این سرزمین را به دنیا معرفی کند، لذا مسوولان باید برای حمایت از موسیقی بودجه بگذارند تا بتوان در حوزه فرهنگی نیز گامهای موثری برداشت.
این فعال عرصه موسیقی پیشنهاد داد که جشنواره های این رشته هنری به وسعت ایران برگزار شود به طوری که همه گروه های موسیقی از نواحی مختلف در آن بنوازند و فقط یک گروه به عنوان گروه برتر معرفی و حمایت نشود، با اینکه گروه موسیقی آلاله در کرمان رتبه برتر را به دست آورد، اما هنوز نتوانسته آهنگ "سردار دلها" را در استان خود اجرا کند.
رضایی تاکید کرد: مبارزه با تهاجم فرهنگی با حمایت از هنرمندان آغاز می شود، حمایت از فرهنگ و هنر ایرانی – اسلامی می تواند بهترین سلاح در برابر فرهنگ بیگانه باشد، لذا باید مسوولان به هنر توجه بیشتری نمایند.
عثمان رفت و شعله موسیقی خواف به خاموشی گرایید
بلندآوازه و نامدار موسیقی مقامی شهرستان خواف و صدالبته موسیقی مقامی خراسان و ایران بزرگ، پیرمردی خوشرو و خوش زبان به نام "عثمان محمدپرست" بود که با دوتار دوسیمش، زبان گویای فرهنگ و هنر این سرزمین در جهان شد و دریغ که امسال چشم از جهان فروبست و دنیایی از حسرت بر دل دوستدارانش گذاشت.
بعد از او گروه های آوازخوان اندکی در خواف باقی ماندند تا موسیقی در این دیار نخشکد، از جمله آنها گروه "ورشرنگ" است که سرپرست این گروه آیینی در خواف در این باره به خبرنگار ما گفت: "هنرمند، هر جا که رود قدر بیند و بر صدر نشیند، بی هنر لقمه چیـند و سختی بیند"، هنرمندان موسیقی مقامی گویا در ۲ سال اخیر مورد غضب برخی متولیان فرهنگ و هنر این کشور قرار گرفته و گوشه نشین شده اند.
علیرضا صنعتی افزود: گروه ورشرنگ در ۲ سال اخیر هیچ اجرای صحنه ای نداشته است و فقط در هفته گذشته در جشنواره بسیج، کاری دلی را اجرا کرد و از دل و جان مایه گذاشت تا توانست مقام کشوری به دست آورد.
وی با بیان اینکه هنرمند اگر توجه نبیند، فسیل شده و از بین می رود، گفت: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی که متولی اصلی حمایت از هنرمندان است، انتظار زیادی از گروه های موسیقی دارد اما حمایتش در قواره انتظاراتش نیست، البته در شهرهای دیگر کشور از هنرمندان موسیقی توسط نهادهایی مانند شهرداری در قالب برگزاری جشنواره های محلی حمایت هایی می شود اما در استان خراسان رضوی کمتر این اتفاق می افتد.
وی اظهار داشت: متولیان و مسوولان بخش هنر باید از جنس این کار باشند، کسی که مسوولیت حمایت از موسیقی را برعهده می گیرد باید خود از اهالی موسیقی باشد یا رگه هایی از هنر در وجودش باشد تا آن را درک کند، فردی که می خواهد جشنواره ای برگزار کند باید الفبای هنر را بداند، هنرمندان به ویژه اهالی موسیقی، قشر قانع و کم توقعی هستند.
صنعتی اضافه کرد: زیربنا یا پایه یک جشنواره ملی، موسیقی محلی است که باید پر و بال بگیرد تا هم، سطح جشنواره ارتقا یابد و هم به درجات ملی برسد.
اجرا، آرزویی که بر باد رفت
موسیقی مقامی اگر اجرای عمومی نداشته باشد، هیچ ندارد، هنرمندان این عرصه نمی دانند از کرونا و عذابی که این بیماری برای آنان به ارمغان آورد، بنالند یا فرصتی که برای اجرا به آنان داده نمی شود، شاید فقط بتوان نوای موسیقی مقامی را از پستوی زیرزمین های تنگ و تاریک آموزشگاه های موسیقی شنید و دیگر هیچ نشانی از آن ندید.
سرپرست گروه آساک قوچان اما در گفتگو با خبرنگار ما وضعیت اجرای موسیقی مقامی گروه خود را وخیم تر ذکر کرد و گفت: از زمان شیوع کرونا تاکنون هیچ اجرایی نداشته ایم، تنها مولفه مثبت در این مدت توجه و استقبال مردم از آموزش موسیقی بوده است، به ویژه دهه هشتادی ها که بسیار از این موضوع استقبال کردند.
رضا غلامی افزود: در ۲ سال اخیر توانستیم مجوز راه اندازی یک آموزشگاه آزاد موسیقی در قوچان را از اداره کل فرهنگ و ارشاد اسلامی بگیریم، این موضوع بسیار مورد استقبال مردم قرار گرفت و آموزشگاه جای خود را در قوچان باز کرد، متقاضیان یادگیری سازهای موسیقی در این منطقه بویژه جوانان بسیارند و مشکلی از نظر جذب افراد برای آموزش موسیقی نداریم.
مسوول آموزشگاه آزاد موسیقی قوچان به استقبال قابل توجه بانوان و نیز دانش آموزان این شهرستان از آموزش موسیقی مقامی اشاره کرد و گفت: متقاضی برای آموزش موسیقی همواره بوده و این آموزشگاه هیچگاه از هنرآموز خالی نشده است، ۹۰ درصد از هنرآموزان من فضای مجازی را کنار گذاشته و در اوقات فراغت خود ساز می زنند، این نشان می دهد که آموزشی موسیقی می تواند ابزاری برای مقابله با تهاجم فرهنگی باشد.
وی بیان کرد: متاسفانه حمایت های متولیان از موسیقی مقامی در چند سال اخیر کم بوده است، هیچ جشنواره یا مراسمی هم که بتوان اجرای موسیقی مقامی در آن داشت در این مدت در قوچان برگزار نشده است.
غلامی در عین حال با انتقاد از آنچه رابطه‌گرایی خواند، مدعی شد که در همین شرایط، برخی افراد و گروهها که رابطه ای با مدیران دستگاه های اجرایی در تهران دارند، همچنان می توانند در جشنواره ها شرکت کنند، اما گروه موسیقی قوچان به دلیل عدم حمایت متولیان نتوانست در جشنواره اقوام حضور یابد.
مسوول انجمن موسیقی قوچان به شرایط سخت معیشتی هنرمندان اشاره کرد و گفت: برخی از هنرمندان سازهای خود را فروخته و یا در ازای گرفتن قرض به امانت گذاشته اند تا بتوانند امرار معاش کنند، اهالی موسیقی در قوچان صندوق کوچکی را راه اندازی کرده اند تا ماهانه مبلغی در آن جمع آوری کرده و از این طریق به هنرمندان عضوی که نیاز بیشتری دارند، کمک کنند، البته نمی توان انتظار زیادی از اداره کل ارشاد هم داشت زیرا بودجه زیادی برای این بخش ندارد که اختصاص دهد.
غلامی اظهار داشت: نوع موسیقی مقامی قوچان اشعار محلی و قدیمی دارد که شاید تناسب زیادی با مناسبتهای مختلف مانند هفته بسیج و... نداشته باشد لذا اجرای گروه های موسیقی قوچان در مناسبتها چندان پررنگ نیست.
وی شرایط موسیقی مقامی قبل از کرونا در قوچان را بهتر از شرایط کنونی دانست و گفت: قبل از شیوع کرونا، سه شنبه های هر هفته گروه موسیقی آساک در تالار ارشاد این شهر اجرای رایگان داشت و همه این موضوع را می دانستند و به استقبال گروه می آمدند اما شیوع کرونا و محدودیت های ناشی از آن انگیزه ها را کاهش داده و شرایط را دشوار کرد.
وی در پاسخ به سوال خبرنگار ایرنا در خصوص اینکه آیا دستگاه های اجرایی حمایتی از اجرای موسیقی مقامی در این شهر داشته اند، افزود: دستگاهها کمترین دستمزد را برای هنرمندان در نظر گرفته و یا اصلا دستمزدی نمی دهند، این در حالی است که هزینه های زیادی برای برگزاری مراسم می کنند اما به هنرمندان که می رسد پایین ترین دستمزد را در نظر می گیرند.
حمایت کردیم تا اهالی موسیقی مقامی استان در جشنواره های مختلف حضور یابند
می گویند حمایت کردیم، ما هم انکار نمی کنیم اما شاید این حمایتها در قواره یا اندازه هنرمندان این عرصه نبوده است، قدر و منزلت و نیز نقش‌آفرینی هنر در جامعه بسیار بالاتر از آن است که بشود به برخی حمایت های قطره چکانی از فعالان این عرصه بسنده کرد.
مسوول گروه هنری اداره کل فرهنگ و ارشاد اسلامی خراسان رضوی در گفتگو با خبرنگار ما، حمایت از موسیقی مقامی را یکی از رسالت های وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی دانست و گفت: مهمترین حمایت این نهاد عضویت هنرمندان در صندوق اعتباری هنر است که شمار اعضای این صندوق در خراسان رضوی، به ویژه در بخش موسیقی مقامی زیاد و مطلوب است.
جواد روشندل افزود: بعد از شیوع کرونا وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی حمایت های خوبی را از گروه های موسیقی به ویژه در بخش صدور هنرکارت و پرداخت ۶ ماه حق بیمه هر فرد داشته و در این مدت حامی هنرمندان بوده است.
وی بیان کرد: تعدادی از هنرمندان خراسان رضوی در عرصه موسیقی مقامی دارای نشان درجه یک هنری هستند و مبالغی که از سوی شورای ارزشیابی در ایام شیوع کرونا به آنان اختصاص یافت، تقریبا دو برابر سالهای قبل بود، ضمن اینکه هنرکارت افراد دارای نشان درجه یک هنری در حوزه موسیقی با مبلغ بالایی شارژ شد و اداره کل فرهنگ و ارشاد اسلامی خراسان رضوی هم به صورت موردی به هنرمندان موسیقی که در ایام کرونا دچار آسیب شده بودند، از محل اعتبارات خود کمک هایی اختصاص داد.
وی اظهار داشت: یکی از اتفاقات مطلوب در حوزه آموزش موسیقی مقامی، برگزاری جشنواره موسیقی جوان است که پارسال حدود ۵۱ نفر از اهالی موسیقی مقامی خراسان رضوی از جمله شهرستانهای تربت جام، قوچان، باخرز، خواف و کاشمر و حتی مشهد در آن شرکت کردند و موفق به کسب رتبه های اول، دوم شده و یا شایسته تقدیر شناخته شده بودند.
مسوول گروه هنری اداره کل فرهنگ و ارشاد اسلامی خراسان رضوی گفت: متاسفانه در ایام شیوع کرونا حدود هشت نفر از بزرگان و پیشکسوتان عرصه موسیقی مقامی استان دار فانی را وداع گفتند، اما بزرگان موسیقی مقامی و هنرمندان پیشکسوت در شهرستانهایی که از ظرفیت هنر موسیقی مقامی برخوردار هستند، این هنر را به فرزندان خود منتقل کرده اند و مانایی هنر موسیقی در این شهرستانها حفظ شده است.
روشندل، پرداختن به اشاعه و ترویج موسیقی مقامی از طریق رسانه ها و برگزاری کارگاه های آموزشی را از راه حل هایی برشمرد که می تواند به حمایت از این نوع موسیقی کمک کند.
وی اضافه کرد: موسیقی مقامی از روزگاران قدیم با فرهنگ و زندگی مردم درآمیخته است، لذا شنیدن آن برای مردمی که با این موسیقی الفت و آشتی دارند، دلنشین خواهد بود، این به نحوی بازگشت به خویشتن برای دلنشین بودن این آواها و نواهای موسیقی چه در بحث نواهای سور و جشن و چه آواها و نواهای سوگ است، باید این نوع موسیقی اصیل ایرانی و اسلامی بیش از پیش ترویج یافته و حمایت شود تا در لابه لای دغدغه ها و دلمشغولی های نسل های بعدی به فراموشی سپرده نشود.
تاکید بر تقویت موسیقی اصیل خراسان در مهد خود
مدیرکل اداره فرهنگ و ارشاد اسلامی خراسان رضوی نیز در گفتگو با خبرنگار ایرنا در خصوص رویکرد این دستگاه نسبت به موسیقی اصیل خراسان گفت: سیاست این اداره کل در حوزه موسیقی آن است که بستر موسیقی اصیل خراسان در مهد خود، یعنی شهرستانهایی مانند قوچان، تربت جام و درگز تقویت شود و فضای هنرنمایی هنرمندان این عرصه در شهر مشهد و دیگر شهرها نیز فراهم گردد. در این راستا طی یکسال گذشته برنامه اجرای زنده موسیقی اصیل خراسان را در منطقه گلشهر مشهد همزمان با ماه رمضان و در نمایشگاه بین المللی مشهد همزمان با هفته حجاب و عفاف برگزار کردیم.
محمد حسین زاده افزود: موسیقی ایرانی به ویژه موسیقی خراسان، همواره محمل بیان معارف و عرفان ایرانی – اسلامی بوده است، در طول سالهای گذشته و خصوصا با رونق فضای مجازی، ذائقه جوانان و نوجوانان تغییر کرده و موسیقی سنتی ایرانی و خراسانی کمتر مورد توجه قرار گرفته است، در این راستا طی یکسال گذشته به مدت چند شب چهره های برجسته موسیقی ایرانی در شهرهای نیشابور، سبزوار و قوچان اجرای زنده داشتند که با استقبال خوبی نیز مواجه شد و در تلاش هستیم با برنامه ریزی، ذائقه جوانان را به سمت موسیقی بومی و سنتی ایران تغییر دهیم.
وی بیان کرد: در طول یک سالی که از عمر دولت سیزدهم می گذرد، اتفاقات خوب و مبارکی در حوزه فرهنگ و هنر کشور و خراسان رضوی افتاده است، مهمترین اتفاق تغییر رویکرد فرهنگی دولت است به نحوی که تقویت جریانهای مردمی، جریانهای انقلابی و جبهه فرهنگی انقلاب، بسترسازی و تسهیل فعالیت های آنها از جمله اقدامات اصلی است و در این راستا توجه به مفاهیم معنوی و رویکردهای بومی در کشور و محور قرار دادن فرهنگ ایرانی و اسلامی در تولید آثار فرهنگی و هنری در اولویت قرار می گیرد.
می توان گفت که با وجود اینکه رویکردهای متولیان حوزه هنر موسیقی حمایتگرانه می نماید، اما کافی و ملموس نیست، چرا که موسیقی اصیل، اصالت خود را از زندگی، تاریخ و سنت های کهن گرفته و باعث تاسف است که این امتداد و تاثیرگذاری، همراه با نیت خالص، اندیشه و عقیده ای که اساتید این رشته نسل به نسل منتقل کرده اند، مورد حمایت لازم قرار نگیرد.