اگرچه آسیب‌های اجتماعی از جامعه به مدارس وارد می‌شود اما برای امن ماندن محیط مدارس و مراقبت از دانش‌آموزان در برابر آسیب‌های اجتماعی نیاز به برنامه‌ریزی‌های کوتاه مدت، دراز مدت و اجرای برنامه‌های آموزشی ویژه نوجوانان است و در این رابطه آموزش و پرورش نقش کلیدی دارد هر چند نمی‌توان ضرورت همکاری سایر نهادها با دستگاه تعلیم و تربیت برای واکسیناسیون دانش‌آموزان در برابر آسیب‌های اجتماعی است.
مدرسه می‌تواند نقش مهمی در سازندگی شخصیت کودکان و نوجوانان و پیشگیری از آسیب‌های اجتماعی همانند آسیب اعتیاد داشته باشد به ویژه هنگامی که والدین در برخورد با فرزندان با شکست مواجهه شده باشند مدارس مسوولیت سنگین‌تری را به عهده دارند.
به گفته جامعه شناسان، عمدتاً واژه آسیب‌های اجتماعی به رفتارهای فردی یا جمعی اطلاق می‌شود که در چهارچوب قواعد و اصول اخلاقی رسمی و غیر رسمی جامعه جای نمی‌گیرد و در نتیجه با منع قانونی یا قبح اخلاقی و اجتماعی روبه رو می‌شود.
در تمام جوامع دنیا نوجوانان آسیب‌پذیرترین قشر در برابر پدیده مهلک اعتیاد هستند، دوران نوجوانی؛ دورانی پر کشمکش و اغلب دشوار در زندگی هر فردی است وجود شرایط مناسب بهداشتی، تربیتی، فرهنگی و اجتماعی برای گذر از چنین مرحله حساسی باعث به وجود آمدن آسیب و بزه اجتماعی نظیر اعتیاد می شود، نوجوانان به خاطر خصوصیات نوجوانی آسیب پذیری زیادی دارند.
آموزش نه گفتن به دانش آموزان
یکی از شهروندان بجنوردی در این باره می گوید: تعلیم و تربیت کودک فقط در خانواده شکل نمی گیرد چرا که با این شرایط موجود خانواده ها به تنهایی قادر به تربیت فرزندان نیستند همچنین فرزندان ما نیمی از وقت خود را در مدارس می گذرانند و باید مربیان و مدیران علاوه بر آموزش تربیت دانش آموزان را نیز مدنظر داشته باشند.
مریم احمدی تصریح می کند: شرایط جامعه طوری شده است که آسیب های اجتماعی هر لحظه در کمین فرزندان است و ما هر چقدر هم که آنها را تحت کنترل داشته باشیم به تنهایی از پس آنها برنخواهیم آمد.
وی می افزاید: در همین رابطه آموزش و پرورش باید با اجرای طرح هایی خانواده ها به ویژه دانش آموزان را از آسیب های اجتماعی آگاه سازند تا در دام این معضلات گرفتار نشوند.
این شهروند بجنوردی بیان می کند: همچنین ضعف اعتماد به نفس، دانش آموزان را به سمت آسیب های اجتماعی از جمله اعتیاد می کشاند و اگر آموزش و پرورش به جای پرداختن به تعلیم تنها، به فکر تقویت قوه اعتماد و مهارت نه گفتن در دانش آموزان نباشد آنها به راحتی در دام بسیاری از آسیب های اجتماعی گرفتار می شوند.
وی همچنین بی توجهی معلم و مدیر مدرسه نسبت به تغییر رفتار دانش آموزان را یکی از عوامل بروز آسیب های اجتماعی در بین دانش آموزان دانست.
کاهش آسیب های اجتماعی در مدارس
با گسترش مشکلات اقتصادی در سال های اخیر و به تبع آن افزایش طلاق، سرقت و اعتیاد در بین برخی خانواده ها، بسیاری از دانش آموزان در معرض آسیب های اجتماعی گوناگون قرار گرفته اند.
هر چند شاید به دلیل وجود برخی قوانین در مدرسه و نظارت مستمر مدیر و معلم بر رفتار های دانش آموزان، بروز آسیب های اجتماعی در مدارس کمتر محتمل است ولی پرهیز از قانون شکنی و گرفتار شدن در دام آسیب های اجتماعی در بین دانش آموزان به ویژه درخارج از مدرسه اجتناب ناپذیر است.
گسترش روز افزون آسیب های اجتماعی (خشونت و درگیری، ترک تحصیل، مصرف دخانیات، مصرف قرص های روان گردان و مشروبات الکلی، فرار از مدرسه، اعتیاد و سرقت) به ویژه در سال های اخیر در بین دانش آموزان و همچنین شیوع مفسده های آشکار و پنهان، افزایش قابل توجه بزهکاری ها و کژروی های اجتماعی و آلودگی به مواد مخدر، به ویژه در میان جوانان و نوجوانان جامعه در حال گسترش است و این امر مستلزم تعمق و چاره اندیشی اساسی است.
در این بین متولیان آموزش و پرورش با اجرای طرح هایی همچون "یاریگران زندگی" و فعال سازی خط ملی نماد (۱۵۷۰) و با ارائه راهکار های عملی و استفاده از ظرفیت معلمان و مشاوران، تا حدود زیادی از اثرات این آسیب ها کاسته اند.
چرا که برگزاری دوره های مختلف، آموزش استفاده مناسب از اینترنت، بکارگیری شیوه های فرهنگی کارآمد، استفاده از مشاوران و روان شناسان در مدارس، غنی سازی اوقات فراغت، ایجاد شادی و نشاط در بین نوجوانان، برگزاری مسابقات ورزشی و فرهنگی و هنری بطور یقین کاهش آسیب‌های اجتماعی و فرهنگی در بین دانش آموزان کمک می کند.
یکی از دانش آموزان بجنورد که عضو طرح یاریگران زندگی نیز است می گوید: ۱۵ سال دارم و در پایه نهم مشغول به تحصیل هستم در این طرح با کمک مشاوران مدرسه سطح اعتماد به نفس دانش آموزان بالا رفته که موجب شده تا قدرت نه گفتن بیاموزند.
نادیا آشفته می افزاید: دانش آموزان با مشارکت در کارگاه های آموزشی و خود مراقبتی می توانند خود را دربرابر آسیب های اجتماعی که امروزه به ویژه مساله اعتیاد و قرص های روان گردان واکسینه می شوند.
وی بیان می کند: برخی دانش آموزان تحت تاثیر فضای مجازی قرار گرفته و بعضا در مواردی تبلیغات قرص های روان گردان و با این تصور که در بحث امتحانات و گرفتن نمره عالی از آن استفاده می کنند.
این دانش آموز بجنوردی می افزاید: این دانش آموزان به دلیل ناآگاهی و مضراتی که بر بدن و ذهن آنها می گذارد ناخواسته سراغ این قبیل موارد می روند که با حضور در کارگاه های آموزشی به راحتی از اثرات بعد از مصرف آگاهی پیداکرده و موجب شده تا هیچگاه سراغ این قرص ها نروند.
آشفته در ادامه می گوید: یکی از مزیت های فراگرفتن این آموزش ها در مدارس انتقال مطالب آموخته شده توسط دانش آموزان به دیگر هم سن و سالان و خانواده است.
یکی دیگر از دانش آموزان بجنوردی می گوید: دانش آموزانی که عضو این طرح می شوند و یا از آموزش های مشاوران در راستای آگاه سازی و کاهش آسیب های اجتماعی بهره مند می شوند می توانند در زمینه های مختلف به خود مراقبتی دست یابند.
معصومه روحانی عنوان می کند: همچنین این دانش آموزان به درجه ای از آگاهی دست می یابند که می توانند بهراحتی با هم سن و سال خود و یا خانواده هایی که درگیر معضلات اجتماعی هستند خود را ایمن و نحوه برخورد با آنها را فرامی گیرند.
وی بیان می کند: علاوه بر آگاهی از معضلات اجتماعی برای دانش آموزان و اولیای آنها به مسائل دینی و مذهبی و تاثیرات آن بر زندگی در این طرح آموزش داده می شود.
تاثیر طرح های یاریگران زندگی و خط ملی ۱۵۷۰
یکی از مشاوران تحصیلی در خراسان شمالی می گوید: آموزش و پرورش گسترده‌ترین دستگاه فرهنگی کشور است که جمعیت بزرگی از دانش آموزان، معلمان و کادر اجرایی را به صورت مستقیم تحت پوشش قرار می دهد و از طرفی با والدین در ارتباط است.
علی افشین می افزاید: مدرسه به عنوان یک محیط آموزشی اگر نتواند وظایف تربیتی خود را به نحو مطلوب انجام دهد و فاقد توجه به وظایف علمی و اجتماعی خود و بی‌علاقگی نسبت به درک نیازهای روحی نوجوان، فقط به آموزش کلیشه‌ای صرف بپردازد قطعاً به پایگاهی برای کجروی و انحراف دانش آموزان تبدیل خواهد شد. از این رو مسوولان آموزشی باید به نوجوان آموزش دهند که چگونه با واقعیت‌ها روبرو شوند.
وی اضافه می کند: دانش آموزان با موضوعات مختلفی همچون گروه‌های خلافکار، خشونت، مصرف الکل، دارو و مواد مخدر، مشکلات جنسی و دیگر رفتارهای پرخطر و بالقوه آسیب‌زا درگیر هستند.
این مشاورتحصیلی در خراسان شمالی تصریح می کند: علاوه بر این دانش آموزان در زندگی روزمره با استرس های محیطی مانند از دست دادن والدین در اثر طلاق، خشونت خانواده، مصرف یا سوء مصرف الکل و مواد مخدر توسط والدین یا یکی از اعضای خانواده، آزار جسمی و جنسی و طردشدگی مواجه هستند.
دکتر افشین عنوان می کند: هدف عمده مداخله های مبتنی برمدرسه فراهم آوردن موقعیت و تجاربی است که در بستر آن توانایی‌ها و شایستگی‌های مقابله‌ای و مدیریتی کودکان در مواجهه با پیچیدگی‌های محیط و شرایط نامساعد زندگی روزمره افزایش یابد.
وی بیان می کند: برنامه‌های نوین بهداشت روان و مداخلات پیشگیرانه مدرسه‌محور به نتایج متنوعی از قبیل افزایش حضور در مدرسه، بهبود عملکرد تحصیلی، کاهش ترک تحصیل و کاهش رفتارهای ضد اجتماعی و مصرف دارو، الکل و مواد منجر می‌شوند.
این مشاور تحصیلی می افزاید: در واقع می توان چنین استنباط نمود که ریشه اغلب آسیب پذیری‌های اجتماعی دانش آموزان را باید در عدم آشنایی کافی آنها با مهارت‌های اجتماعی دانست؛ به طوری که نقطه کوری در رشد شخصیت دلخواه و اجتماعی جوانان وجود دارد و آن این است که متاسفانه جوانان امروز خود را نشناخته‌اند و به توان و قدرت فراوان خود باور ندارند، به علاوه از شرایط وموقعیت اجتماعی خود آگاهی ندارند.
دکتر افشین تصریح می کند: امروزه یکی از مهم ترین مسائلی که توجه به آنها واجب است آسیب های اجتماعی است و همه دستگاه های اجرایی موظفند در کنار هم با قدرت کار کنند اما در این میان نقش آموزش و پرورش بسیار مهم و اساسی است. چرا که اکثر صاحب نظران بر این مطلب تاکید دارندکه" پیشگیری از درمان مهم تر است".
به عبارت دیگر؛ اول بایستی زمینه های مساعد را برای پیشگیری از وقوع آسیب های اجتماعی آماده کرد تا از وقوع جرم، بزه و آسیب های فردی و اجتماعی جلوگیری به عمل آورد. اما اکنون آموزش پرورش با پیاده سازی طرح های یاریگران زندگی در مدرارس به سمت آموختن مهارت های"نه به آسیب های اجتماعی " رفته است و هر مدرسه با داشتن کانون یاریگر می توانند دانش آموزان را با مهارت های مختلف آشنا نموده و خود دانش آموزان در کانون یاریگران با آسیب های اجتماعی رایج آشنا شوند و راهکارهای مقابله با آن را بیاموزند.
در این کانون است که دانش آموزان به مهارت‌های اجتماعی توجه می کنند، به ویژگی های دوستی ها پرداخته می شود. خود شناسی اهمیت پیدا می کند و به کشف نقاط قوت و ضعف خود می پردازند و در نهایت منجر به تقویت عزت نفس و اعتماد به نفس دانش آموزان می گردد.
وی در ادامه می افزاید: همچنین علاوه بر این طرح نیاز است که اشاره ای هم به خط ملی ۱۵۷۰ کرد چرا که در دسترس بودن آن می تواند به دانش آموزانی که ممکن است دچار مشکلاتی شوند راهنمایی های از طرف کارشناسان متخصص ارائه شود چرا که کارشناسان متخصص پشت خط می توانند به احساسات و نیازهای تماس گیرندگان توجه و آنها را به خوبی راهنمایی نمایند.
دکتر افشین عنوان می کند: دانش آموزان در مواقع خطر به راحتی از هشت صبح تا هشت شب بدون هیچ هزینه و با فشار دادن چهار شماره با همکاران متخصص ما ارتباط برقرار کنند؛ امید است با آگاهی و توانمند سازی دانش آموزان بتوانیم در کاهش آسیب های اجتماعی گامی مهم برداریم.
به گزارش ایرنا، طرح یاریگران زندگی با هدف کسب مهارت های زندگی از ابتدای سال تحصیلی(۱۴۰۱_ ۱۴۰۲) در هزار و ۹۲ مدرسه استان اجرا شد.
این طرح با اولویت مدارس حاشیه و پرخطر اجرا می شود و تاکنون پنج هزار و ۵۰۰ دانش آموز را پوشش داده است ودر مجموع ۲۰۰ نفر مشاور در این طرح همکاری می کنند که در صورت نیاز از دیگر دستگاه های مربوطه از جمله علوم پزشکی و ستاد مبارزه با مواد مخدر استان نیز همکاری خواهند کرد.
۱۸۹ هزار و ۸۳۶ دانش آموز خراسان شمالی در بیش از ۲ هزار باب آموزشگاه استان زیر نظر ۱۹ هزار نفر معلم تحصیل می کنند که از این تعداد ۱۰۸ هزار دانش آموز در مقطع ابتدایی و مابقی متوسطه است.
در مجموع ۴۸ درصد دانش آموزان استان را دختران تشکیل می دهند و ۳۶ درصد دانش آموزان در مناطق روستایی مشغول به تحصیل هستند.