شبکه‌های اجتماعی در هفته‌های اخیر به میدان جنگ رسانه‌ای برای ناآرامی‌های اخیر بعد از درگذشت مهسا امینی تبدیل‌شده‌اند و در این میان دوقطبی مخالفان و موافقان نظام در توئیتر فارسی به صریح‌ترین و رادیکال‌ترین شکل ممکن در مقام حمایت و مخالفت با تصمیم‌ها و سیاست‌های نظام، نظرها و مواضع خود را منتشر کردند.
علاوه بر کاربران سیاسی توئیتر، از طیف‌های مختلف فکری و سیاسی، کاربران روزمره‌نویس نیز در این روزها به شدت گرایش سیاسی پیدا کرده و له یا علیه نظام توئیت زدند. این جریان‌سازی در توئیتر فارسی به دیگر پلتفرم‌ها نیز سرایت دارد، به‌گونه‌ای که تلگرام و اینستاگرام نیز با وجود فیلترینگ سراسری شاهد انباشت زیادی از محتواهای مختلف انتقادی، حمایتی و اعتراضی بود به شکلی که بتوان جنگ نرم در فضای رسانه‌ای را به شیوه ملموسی در مواجهه کاربران مجازی مشاهده کرد.
در گزارش زیر تلاش شده با استفاده از سامانه پایشگر شبکه‌های اجتماعی در بازه ۷۵ روزه نخست ناآرامی‌ها یعنی از ۲۵ شهریور تا ۹ آذرماه، اطلاعات کمّی و کیفی مرتبط با فعالیت توئیتری‌ها استخراج و ارائه شود. در ابتدا نگاه کلی به میزان و روند انتشار توئیت‌ها انداختیم و در ادامه، پرتکرارترین هشتگ‌ها، موثرترین کاربران و پرلایک‌ترین توئیت‌ها استخراج و مورد بررسی قرار گرفته است:
چه میزان تولید محتوا و با چه نسبت زمانی
در بازه زمانی ۷۵ روزه نخست اعتراض‌ها در ایران، شاهد یکی از پرحجم‌ترین مواقع از نظر تولیدمحتوا در توئیترفارسی بودیم به گونه‌ای که از ۲۵ شهریورماه تا ۹ آذر، نزدیک ۳۰۰ میلیون توئیت از سوی ۱۵ میلیون کاربر منحصر به فرد از سوی سامانه پایشگر شبکه‌های اجتماعی به ثبت رسیده است.
تعداد ریتوئیت‌ها از سوی این سامانه ۹ میلیارد و ۶۵۰ میلیون و میزان کوت‌ها ۱۶ میلیون عنوان شده تا نوعی بحث و جدل توئیتری و به اصطلاح جنگ رسانه‌ای میان مخالفان و موافقان نظام در بستر توئیترفارسی به وقوع بپویوندند.
در نمودار دوم این گزارش، روند انتشار مطالب در بازه ۷۵ روزه مورد رصد و تحلیل قرار گرفت. واکاوی این روند از بالابودن انتشار مطالب و فراز و فرود کم انتشار محتوا حکایت دارد به گونه‌ای که بعد از درگذشت مهسا امینی این روند افزایشی آغاز و بجز چند مقطع زمانی کوتاه در مهرماه با میزانی تقریبا یکسان در دیگر روزهای این بازه تداوم داشته است. برجسته‌ترین نقطه و قله این نمودار در روز دوم مهرماه و حدود ۳۱ میلیون محتوا در توئیتر فارسی به ثبت رسیده که همزمان با ناآرامی‌ها پس از درگذشت مهسا امینی و چند تن از جانباختگان این حوادث بوده است.
کدام هشتگ‌ها در ۷۵ روز نخست اعتراض‌ها بیشترین استفاده را داشتند؟
واکاوی و تجزیه تحلیل هشتگ‌های پرتکرار در این ۷۵ روز، می‌تواند نگاه کلی و آماری از روند پویش‌ها و حامیان آن در توئیتر فارسی پیش‌روی ما بگذارد به‌گونه‌ای که مقایسه ۱۰ هشتگ پرتکرار این بازه زمانی از برتری و تکرار چشم‌گیر هشتگ مهسا امینی نسبت به دیگر هشتگ‌ها حکایت دارد.
سامانه پایشگر این میزان را ۱ میلیون و ۱۶۴ هزار تکرار ثبت کرده در حالی که در گزارش مشروحی به این هشتگ پرداخته شد و نقش بدافزارها و ربات‌ها در بالارفتن چشم‌گیر این هشتگ مورد تحلیل قرار گرفت.
هشتگ اعتصاب‌های سراسری و اعتراض‌های سراسری با ۲۶۳ و ۱۸۴ هزار در رتبه دوم و پنجم هشتگ‌های پرتکرار قرار گرفتند که به طور مشخص در خصوص دعوت به اعتراض و اعتصاب منتشر شده است و در عمده موارد همراه با هشتگ مهسا امینی به کار رفته است.
«cup ۹۰» عنوان هشتگ فراگیر دیگری است که همزمان با جام جهانی قطر و در اواخر آبان‌ماه شکل گرفته است. برخی از این تولیدمحتواها به اخبار فوتبالی و عمده آن به سایت‌های شرط‌بندی و قمار نتایج بازی‌های جام جهانی اختصاص داشته است.
«زن زندگی آزادی» هشتگ برجسته دیگر این روزها با ۲۳۵ هزار تکرار بوده است که به طور عمده از سوی معترضان و براندازان مورد استفاده قرار می‌گرفت. این هشتگ در واقع شعاری است که هواداران مهسا امینی پس از درگذشت وی به عنوان شعار جنبش اعتراضی خود بیان کردند و در فضای مجازی به صورت هشتگ مورد استفاده قرار گرفت.
«انقلاب ایران» با ۱۴۹ هزار بار تکرار، ششمین هشتگ در بازه ۷۵ روزه نخست اعتراض‌ها بود. معترضان و براندازان در روزهای آغازین ناآرامی‌ها و فراگیری این اعتراض‌ها در کشور، از هواداران خود خواستند به جای نام جنبش، به آن عنوان انقلاب اطلاق کنند؛ به همین دلیل در بسیاری از رسانه‌های برانداز، این ناآرامی‌ها با عنوان انقلاب پوشش داده و در فضای مجازی نیز به صورت هشتگ ترند شده است.
«نیکا شاکرمی» یکی از جانباختگان ناآرامی‌های اخیر است که پس از مهسا امینی نام وی به شدت در رسانه‌ها و فضای مجازی پرتکرار شد. با اینکه رسانه‌های رسمی کشور دلیل درگذشت این دختر جوان را دلیلی به جز دستگیری و بازداشت بیان کرده بودند اما رسانه‌های ضدنظام و فضای مجازی روی کشته‌شدن وی از سوی ماموران امنیتی اصرار داشتند، به نوعی که هشتگ وی نیز به یکی از هشتگ‌های پرتکرار این روزها تبدیل شده است.
«قیام تا سرنگونی» و «آزادی آزادی آزادی» نیز با ۱۳۴ هزار و ۱۰۵ هزار تکرار، از دیگر هشتگ‌هایی است که براندازان برای دیده‌شدن و اتحاد حامیان خود در توئیتر فارسی استفاده کردند.
«ژینا امینی» نام دیگر مهسا امینی است که توئیتری‌ها در تولیدمحتوای پیام‌های خود از آن بهره بردند. نام انگلیسی مهسا امینی یعنی mahsaamini نیز از دیگر هشتگ‌های پرتکرار در توئیت‌های غیرفارسی بوده است.
بیشترین لایک، از آن کدام کاربران بود؟
در این بخش کاربرانی که بیشترین لایک را در بازه زمانی ۷۵ روزه اعتراض‌ها در توئیتر فارسی گرفتند، استخراج و مورد مقایسه قرار گرفتند.
«ممد پوری» با ۳۷ میلیون لایک، برترین کاربر توئیتر است که با توئیت‌های اعتراضی، انتقادی و تند خود توانسته بیشترین حجم رضایت را از توئیتری‌ها کسب کند. این کاربر که هویت مشخصی ندارد با نام مستعار ممد پوری به عنوان کاربری برانداز و ضدنظام در موضوع‌های مختلف سیاسی و اجتماعی، فعالیت چشم‌گیری داشته است.
OutFarsi که با نام کامل Out Of Context Twiter-e-Farsi در توئیتر فعالیت می‌کند، کاربری با ۳۰۰ هزار دنبال‌کننده است که در ابتدا با زمینه طنز و سرگرمی شروع به فعالیت کرد اما در دوران ناآرامی‌های اخیر به یکباره محتوای سیاسی و براندازانه به خود گرفت و در جدول زیر دومین کاربر پرلایک و درمجموع نخستین کاربر پربازنشر در توئیتر به حساب می‌آید.
«پوریا زراعتی» سومین کاربر از نظر جذب لایک در توئیتر در این بازه زمانی بوده است. زراعتی که در حال حاضر در شبکه ایران اینترنشنال فعالیت می‌کند، چهره‌ای نه چندان موثق در فضای توئیتر است؛ با این وجود، علاقه زیادی به تولید محتوا در توئیتر و اینستاگرام دارد و به طور قابل توجهی نیز از سوی حامیان براندازی و برخی بدافزارها و ربات‌ها حمایت می‌شود.
«فریبزر کرمی‌زند» با ۲۶ میلون لایک در ۷۵ روز از دیگر کاربران برانداز توئیتر است که اخبار رادیکال و به طور عمده نادرست وی بارها از سوی کاربران مختلف تکذیب شده؛ این کاربر ۳۹۳ هزار دنبال‌کننده دارد و در توئیتر و اینستاگرام در حال فعالیت است. لباس نظامی‌اش سبب شده که برخی از کاربران مجازی به اشتباه او را به عنوان کارگزار نظام تلقی کنند که توئیت‌های اعتراضی می‌گذارد به‌گونه‌ای که این هویت جعلی برای این کاربر به نوعی اعتبار محسوب شده است.
«ایران اینترنشنال» با دو اکانت خود به عنوان پنجمین و هشتمین کاربران فعال و پرلایک در این بازه زمانی در توئیتر محسوب می‌شود که در روزهای ناآرامی‌ها با سبک خاص خبری و انتشار اخبار تائیدنشده و رادیکال، موفق به جذب فالوئرهای بیشتر شدند. این دو اکانت جمعا حدود ۴۰ میلیون لایک از حامیان واقعی و غیرواقعی خود دریافت کردند.
«۱۵۰۰ تصویر» با ۲۳ میلیون لایک، ششمین کاربر پرلایک در این بازه زمانی بوده است. این اکانت توئیتری فعال برای بسیاری از توئیتری‌ها و کاربران اینستاگرام به مرجعی برای اخبار ناآرامی‌ها در سراسر کشور بدل شده است که فیلم‌های مرتبط با این اتفاقات گاهی از سوی این اکانت با گرایش براندازانه منتشر می‌شود.
«سیما ثابت» و «سامان رسول‌پور» دو عضو تحریریه ایران اینترنشنال به دلیل فعالیت زیاد در توئیتر و اینستاگرام و حجم بالای فعالیت و تولیدمحتوای زیاد توانسته‌اند مخاطبانی را با خود همراه کنند. ثابت با ۱۹ میلیون و رسول‌پور با ۱۵ میلیون لایک رتبه‌های هفتم و نهم را کسب کردند.
«علی کریمی» که عمده فعالیت و جذب فالوئرش در توئیتر را در روزهای ناآرامی و نارضایتی‌های مردم بدست آورده، با وجود اینکه فعالیت آنچنانی ندارد اما توانست با ۱۵ میلیون لایک دهمین کاربر پرلایک توئیتری‌ها در این بازه ۷۵ روزه باشد. دیده‌شدن این اکانت به‌اندازه‌ای زیاد بود که تا به حال چندین حساب توئیتری جعلی با عکس و نام علی کریمی مشغول فعالیت هستند. برای مشاهده آنالیز دقیق‌تر حساب توئیتری کریمی در این دوران می‌توان به این گزارش مراجعه کنید.
کدام توئیت‌ها بیشترین لایک را گرفتند؟
در این بخش، جدا از فعالیت و میزان دنبال‌کننده و بازنشر، توئیت‌هایی که بیشترین لایک را در بازه زمانی ۲۵ شهریور تا ۹ آذرماه کسب کرده‌اند، استخراج و مورد تحلیل قرار گرفتند:
۱. حامد اسماعیلیون ۴۲ هزار و ۳۶۰ ریتوئیت و ۱۵۶ هزار و ۱۰۳ لایک
اسماعیلیون که در چند دوره زمانی به عنوان لیدر براندازان معرفی شده بود، در این توئیت به هزارمین روز درگذشت جانباختگان هواپیمای اوکراینی در ۱۸ دی‌ماه ۱۳۹۸ اشاره دارد که همزمان با ۱۲ مهرماه و سومین هفته ناآرامی‌ها در ایران مصادف شده بود. هشتگ دادخواهی و PS۷۵justice از جمله هشتگ‌هایی است که در عمده توئیت‌های وی مشاهده می‌شود و در این روزها این هشتگ‌ها با هشتگ مهسا امینی مورد استفاده این کاربر برانداز قرار گرفته است.
۲. ووریا غفوری ۳۴ هزار و ۹۴۴ ریتوئیت و ۱۵۲ هزار و ۲۹۶ لایک
غفوری از جمله کاربرانی است که عمده توئیت‌هایش با بیشترین لایک همراه بوده است و در استخراج ۱۰ توئیت پرلایک این بازه زمانی، چهار توئیت به او اختصاص دارد.. توئیت ۱۷ آبان‌ماه وی با عنوان «ایستاده مردن بهتر از زانو زده زیستن است» با مضمون مقاومت، ایستادگی و آزادی‌خواهی است که در حمایت معترضان و براندازان نوشته شده و ۳۴ هزار بار هم ریتوئیت شده است.
۳. حسن رونقی ۳۳ هزار و ۱۵۰ ریتوئیت و ۱۴۴ هزار و ۶۹۴ لایک
رونقی برادر حسین رونقی است که پس از بازداشت حسین، حساب توئیتری‌اش به شدت از نظر کمّی مورد توجه هواداران حسین رونقی قرار گرفت و تعداد دنبال‌کنندگانش افزایش و لایک و بازنشر آن بیشتر شد. توئیت پنجم آذر حسن رونقی که درباره آزادی برادرش بود با استقبال زیاد کاربران توئیتری قرار گرفت و علاوه بر ۱۴۴ هزار بار لایک، ۳۳ هزار بار نیز بازنشر شد.
۴. محسن چاووشی ۲۳ هزار و ۳۵۸ ریتوئیت و ۱۳۷ هزار و ۹۰۴ لایک
توئیت ۲۵ آبان‌ماه چاووشی، به بی‌علاقگی‌اش در خصوص استفاده از ترانه «خلیج‌فارس» این خواننده اشاره دارد که همزمان با شروع جام جهانی شایعه‌هایی از استفاده از آن شنیده شد. این توئیت علاوه بر ۱۳۷ هزار لایک، ۲۳ هزار بار ریتوئیت شد.
۵. علی شریفی‌زارچی ۴۱ هزار و ۸۹ ریتوئیت و ۱۳۶ هزار و ۲۵۱ لایک
شریفی‌زارچی از استادان دانشگاه شریف بود که در ناآرامی‌های اخیر به یکی از چهره‌ها و سلبریتی‌های توئیتر تبدیل شد زیرا پیش از این، نوشته‌ها و حضورش آنچنان قابل توجه و اهمیت نبود و به یکباره چهره‌ای فعال و رسانه‌ای شد. توئیت چهارم مهرماه او در خصوص دستگیری دانشجویان شریف، از پرلایک‌ترین توئیت‌های این بازه زمانی در توئیترفارسی بود که ۱۳۶ هزار بار لایک و ۴۱ هزار بار ریتوئیت شد.
جمع‌بندی
۱. انتشار ۳۰۰ میلیون توئیت و ۹ میلیارد ریتوئیت از سوی ۱۵ میلیون کاربر در بازه زمانی ۷۵ روز نخست ناآرامی‌ها پس از درگذشت مهسا امینی، به خوبی نشان‌دهنده دغدغه کاربران توئیتر به رخدادهای روز جامعه و انتشار آن در فضای مجازی است. از سوی دیگر اهمیت این پلتفرم‌ها به عنوان ابزاری برای افکارسنجی و همچنین ابراز نظر طیف‌های مختلف فکری و سیاسی را نشان می‌دهد.
۲. هشتگ مهسا امینی با وجود حمایت رباتیک و بدافزارها با اختلاف زیاد، پرتکرارترین هشتگ ۷۵ روز نخست اعتراض‌ها در توئیتر فارسی بوده است. بجز این هشتگ، برخی هشتگ‌های مرتبط به کاربران معترض و برانداز همچون «اعتراضات سراسری، اعتصابات سراسری و زن زندگی آزادی» از جمله هشتگ‌های پرتکرار توئیتری‌ها بوده است. هشتگ cup۹۰ که همزمان با جام جهانی در توئیتر ترند شد نیز از هشتگ‌های پرتکرار استفاده‌شده در سایت‌های شرط‌بندی جام‌جهانی بوده است.
۳. بررسی کاربران موثر توئیتر که بیشترین لایک را از سوی دنبال‌کنندگان خود بدست آورند نشان می‌دهد بازار براندازان، سلطنت‌طلبان و تجزیه‌طلبان در توئیتر فارسی به شدت داغ بوده و عمده کاربران پرلایک و توئیت‌های پرلایک به افرادی مربوط می‌شود که به این طیف‌های فکری مربوط می‌شوند. این میزان توجه به کاربران مخالف نظام در حالی صورت می‌گیرد که علاوه بر بالاگرفتن تب اعتراض ها در میان توده مردم، حمایت‌های رباتیک نیز در بالارفتن میزان لایک، بازنشر و به طور کلی دیده‌شدن این کاربران موثر بوده است.