امروز بحث صنعت گردشگری(توریسم) و پیامدهای احتمالی گسترش آن در جامعه به یکی از بحث های مهم و روز تبدیل شده است. مطبوعات و سایر رسانه ها، بخش ویژه ای را به طرح و بررسی مسایل مربوط به این رشته فعالیت ها اختصاص داده اند.
کمتر نشریه ای است که صفحه ای ویژه برای گردشگری نداشته باشد. اما برخی مسوولین و کارشناسان هم به جنبه های منفی گردشگری (توریسم) اشاره و آن را وسیله تهاجم فرهنگی قلمداد می کنند و در مقابل، گروهی نیز به عنوان ابزار توسعه اقتصادی و اجتماعی به صنعت گردشگری توجه دارند.
ولی آنچه از تمامی این بحث ها بر می آید غنای جاذبه های باستانی، تاریخی، طبیعی، فرهنگی و مردم شناسی سرزمین ما ایران است که به عنوان یکی از ۱۰ کشور اول جاذبه های جهانگردی مطرح شده است.
منابع عظیم گردشگری ایران توانمندی های فراوانی در زمینه های بسیار مساعد برای برنامه ریزی های اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی مهیا می کند، ولی باید گفت که تاکنون از این منابع خداداد استفاده صحیح و عمل نیامده و برای به فعل رساندن این امکانات برنامه کامل تدوین نشده است.
علاوه بر آنچه گفته شد، تاکنون اکثر کوشش هایی که در زمینه گردشگری انجام گرفته است حول محور آثار تاریخی و باستانی و جاذبه های طبیعی صورت گرفته و موضوع مردم شناسی جزیره نشینان قشم با طیف متنوعی از تولیدات آنها که ویژگی های هنری چشمگیری دارند و در قالب انواع صنایع دستی و نیز آداب و رسوم و شیوه های معیشتی چند هزار ساله و منطبق با شرایط اقلیمی است، کمتر مورد توجه برنامه ریزان و تور گردانان واقع شده است.
حال آنکه تجربه نشان داده که انگیزه اصلی بسیاری از گردشگران خارجی، آشنایی با فرهنگ و تمدن و شناخت آداب و رسوم کشورهای مقصد است و یکی از مهم ترین راههای بازشناسی این فرهنگ و تمدن همانا دستاورد ها و محصولاتی است که تجسم عینی آن را به ویژه در کشور صاحب فرهنگ و تمدن چون ایران باید در آثار متنوع صنایع دستی مشاهده کرد.
به واقع باید گفت صنایع دستی از چنان غنای فرهنگی و هنری در ابعاد مختلف برخوردار است که هر قطعه از آن به تنهایی می تواند حاوی و معرف بسیاری از تاریخ تمدن یک جامعه باشد.
توجه جدی به مقوله صنایع دستی از سوی دولتمردان و مسوولین مناطق آزاد کشور موجب می شود که گردشگران خارجی به خرید نمونه های فراوانی از این آثار بپردازند و از این راه درآمد ارزی سرشاری نصیب کشور شود و در این رهگذر، فروش این آثار انگیزه قدرتمندی در تولید کنندگان داخلی به ویژه در مناطق با سابقه اما دور دست که قدرت فروش آثار خود را ندارند، ایجاد کند.
به یقین هیچ دستاورد و حتی آثار طبیعی به اندازه صنایع دستی نمی تواند معرف کامل فرهنگ و تمدنی یک کشور باشد، زیرا آثار زیبای طبیعی تنها نشان دهنده شرایط آب و هوایی و موقعیت طبیعی یک کشور است، ولی دستاوردهای چون سوزن دوزی ها، رو دوزی های، گلابتون دوزی ها و خوس دوزی های سنتی زنان بومی قشم به صورت ظریف و هنرمندانه بسیار بهتر و بیشتر می توانند معرفی اندیشه خلاق و ذوق و هنر سرشار مردم یک جامعه و یک جزیره در کنار آب های فیروزه ای خلیج فارس باشد.
در جزیره قشم، توجه ویژه به مقوله صنایع دستی با توجه به کارکرد خاص آن در ایجاد اشتغال و تشویق بیشتر گردشگران به بازدید از جزیره و مهم تر از همه نقش مهم آن در شناسایی فرهنگ و تمدن این جزیره تاریخی بسیار واجب اهمیت بوده و طی سال های گذشته برنامه های وسیعی برای نو زایش صنایع دستی قشم به مورد اجرا گذاشته شده و امروز چنان است که قشم به عنوان یک کانون فعال در زمینه صنایع دستی اصیل به حساب می آید.
صنایع دستی در روزگار ما که دانش فنی و فناوری های گوناگون بر تمامی صنایع چیره شده و در زندگی ماشینی کنونی گریزی از آن نیست، صنعتی است که با تلفیق فن و احساسات، روح خسته انسان کنونی را به سوی خود جلب می کند.
در نگاه نخست شاید صنایع دستی را فقط آثار هنری بدانیم، اما با کمی تامل می توان به نقش فرهنگی این عرصه مهم از هنر و تمدن بشری واقف شد.
صنایع دستی در حمایت از هویت فرهنگی نقش چشمگیر دارد و هویت فرهنگی نیز یکی از ارکان توسعه جوامع بشری به شمار می رود. فرهنگ در هر منطقه ای از خرده فرهنگ های مختلف تشکیل شده است که ناشی از همکاری و همدلی اقوام مختلف ساکن در آن منطقه است. بنابراین توسعه و حفظ فرآورده های فرهنگی منطقه ای ضرورت تام و تمام دارد، زیرا این فرآورده های فرهنگی مطمئن ترین ضامن توسعه است.
صنایع دستی به عنوان یکی از مهم ترین محصولات فرهنگی نواحی مختلف با خصلت های بومی و سنتی خود هویت فرهنگی را تقویت می کند و قوه خلاقیت و آگاهی مردم را نسبت به میراث فرهنگی افزایش می دهند.
توجه به رنگ، شکل، اقلیم و زبان و گویش هر خطه در صنایع دستی آن موثر است. در واقع صنایع دستی حاصل طرز تفکر آیین و سنت هر مکانی است که در آن تولید شده، پس داد و ستد صنایع دستی تنها مبادله کالا نیست، بلکه مبادله فکر، اندیشه، آیین و مسلک هر قوم و کشور است.
صنایع دستی جنوب ایران اگرچه در ظاهر مانند صنایع دستی سایر مناطق ایران متنوع و جالب توجه نیست، به لحاظ اینکه نقش مهمی در اشتغال و درآمد این منطقه به خصوص در سطح روستاها دارد، در زندگی مردم نقش بسیار حساسی را ایفا می کند. علاوه بر اینکه محصولات تولید شده از لحاظ مصرف محلی نیز مورد توجه است.
مردم قشم، به عنوان یکی از مهمترین نقاط خطه جنوب، در تولید هنر عامه نقش دارند و همین نکته یعنی پیوند صنایع دستی و روح یک قوم، شکل دهنده هویت و شخصیت صنایع دستی قشم است. هنرهای سنتی قشم آشکارا محصول تاریخ و فعالیت های تاریخی و تجربی هنرمندان جنوب ایران است.
صنایع دستی جزیره قشم نیز نشان از خلاقیت مردمانی سخت کوش است که با کار و تلاش همواره سعی در تبدیل سرزمین خود به مرکزی پر رونق برای فعالیت های تولیدی و اقتصادی داشته اند. در این جزیره مردم با استفاده از در دسترس ترین مواد و مصالح، هنرنمایی می کنند.
با آنچه دریا برایشان سوغات می آورد، زندگی می آرایند و خشکی محیط جزیره را با ساخت گُل های صدفی التیام می بخشند. می توان گفت در جزیره قشم، هنر و صنعت در تلفیق با آداب و رسوم و به طور کلی فرهنگ بومی، مجموعه ای غنی و پربار از صنایع دستی را به وجود آورده است.
در جزیره قشم صنایع دستی به هدف اصلی خود یعنی رفع نیاز مردم و بهبود محیط پیرامون، رسیده است. بیشتر صنایع دستی تولید شده در قشم در ابتدا بر اساس نیازهای مردمان بومی و توسط زنان تولید می شود اما مردان جزیره نیز با استفاده از لنج های دست ساز خود دل دریا را می شکافند و رزق و روزی سوغات می آورند و در غیر از زمان صید نیز بیکار نمی نشینند و با استفاده از همان چوب های ساخت لنج به تولید لنج هایی کوچک می پردازند که یادآور تلاششان برای روزی حلال است.
مهمترین تولیدات زنان هنرمند قشم انواع رو دوزی هایی است که همگی با استفاده از پنجه های هنرمند آنان تولید می شود. زنان جزیره با استفاده از انواع نخ های طلایی و نقره ای به تولید گلابتون دوزی، خوس دوزی و شک بافی می پردازند. در این میان اصلی ترین کاربرد گلابتون دوزی و شک بافی برای تزیین شلوار ها و خوس دوزی برای تزیین روسری های محلی است.
یکی از اصلی ترین پوشش های گیاهی جزیره درخت خرماست که علاوه بر استفاده خوراکی، از شاخ و برگ های آن نیز در عالی ترین سطح ممکن، استفاده می شود و تولید انواع مختلف اشیای حصیری از آن جمله است. از دید مردمان قانع این دیار هیچ چیزی زاید نیست و می توان با خلاقیت از دل آن هنری آفرید.
ساخت آلات موسیقی و از جمله عود نیز یکی دیگر از رشته های صنایع دستی جزیره است که همواره موجب خلق ظریف ترین و بدیع ترین آثار دست ساز شده و در عین حال به استمرار شکوفایی هنر های سنتی قشم کمک شایانی کرده است.
بیشتر آن دسته از افرادی که دارای ذوق و استعداد لازم برای خلق آثار هنری می باشند از مواد اولیه معینی برای بیان احساسات و ایده آل های خود و یا نشان دادن استعداد و توانایی های ذاتی خویش استفاده می کنند.
انواع صدف، گوش ماهی ها، مرجان ها و بقایای سایر آبزیان از جمله موادی هستند که به علت ظرافت و شکنندگی زیاد آماده سازی آنها برای ساخت اشیا گوناگون نیاز به صبر، حوصله، دقت و مهارت فراوان دارد. مردمان قشم با استفاده از این رهاورد دریا آثار هنری بدیعی می آفرینند و با آن زندگی خود را می آرایند.
مذهب و اعتقادات مردم نیز نقش پررنگ در زندگی آنان دارد و رنگ و بوی مذهب در اکثر آثار موجود در قشم موج می‌زند که جلوه و نمایش آن را در گچبری آیات قرآن و احادیث و نام ائمه اطهار(ع) و صفات متبرکه خداوند در مساجد و حتی منازل و حجاری روی سنگ قبرها می توان دید.
نوشته موجود روی درها در کادری محراب گونه محدود شده اند و بر فراز بادگیرهایشان انسان های دست به دعا برداشته ای خودنمایی می کند. همه و همه به گونه ای انسان را به وحدت و یگانگی دعوت می کنند.
خلیج فارس با گستره نزدیک به ۲۳۷ هزار و ۴۷۳ کیلومتر مربع بین ۲۴ تا ۳۰ درجه و ۳۰ دقیقه عرض شمالی و ۴۸ تا ۵۶ درجه و ۲۵ دقیقه طول شرقی از نصف‌النهار گرینویچ واقع شده است و جزیره زیبای قشم، همچون نگینی بر پهنه آب های نیلگون آن می درخشد.
این جزیره با وسعت یک هزار و ۵۰۰ کیلومتر مربع از تنگه هرمز به موازات ساحل جنوبی ایران به طول ۱۳۵ کیلومتر و عرض میانگین ۱۱ کیلومتر از توابع هرمزگان است و ۳۰۰ کیلومتر خط ساحلی دارد.
شهرستان قشم شامل جزیره‌های قشم، هنگام و لارک با حدود ۱۵۰ هزار نفر جمعیت از تنگه هرمز به موازات ساحل استان هرمزگان به طول ۱۵۰ و عرض میانگین ۱۱ کیلومتر در میان آب‌های خلیج فارس گسترده شده است.