به گزارش خبرنگار سینمایی ایرنا، امیررضا مافی درباره پنجمین جایزه پژوهش سال سینمای ایران که به دبیری او برگزار خواهد شد، توجه و اهمیت به مقوله پژوهش در سینما و لزوم برگزاری جایزه پژوهش در سینما، با اشاره به اینکه ما نیاز داریم کسانی که در عرصه نرم سینما، دانش افزایی درباره سینما یا تطبیق سایر موارد برآمده از سینما تلاش می کنند، در جایی دیده شوند به بیان توضیحاتی پرداخت که در ادامه می خوانید.
آنچه در ادامه می‌آید گفت وگوی دبیر پنجمین جایزه پژوهش سال سینمای ایران با خبرنگار سینمایی ایرناست.
از ضرورت و لزوم برگزاری جایزه پژوهش سال سینما بگویید که این رویداد با چه هدفی برگزار می‌شود؟
سازمان سینمایی باید یک جایزه هم در قامت پژوهش برگزار کند
ما نیاز داریم کسانی که در عرصه نرم سینما، دانش افزایی درباره سینما یا تطبیق سایر موارد برآمده از سینما تلاش می کنند، جایی دیده شوند و از زحماتی که می کشند تقدیر به عمل آید. این اولین انگیزه است اما مهم تر از آن برگزاری یک جایزه، نشان دهنده این است که اراده‌ای در برگزارکنندگان، جهت اهمیت دادن به موضوع وجود دارد. یعنی ما وقتی در یک نهاد دولتی این جایزه را برگزار می کنیم، به این نتیجه رسیدیم که پژوهش مهم است و باید سازمان سینمایی در کنار جشنواره هایی که برگزار می کند، یک جایزه هم در قامت پژوهش برگزار کند و من از بنیان گذاران این جایزه همیشه تقدیر کردم. پس از یک سو ما داریم به پژوهشگران این عرصه توجه می کنیم و از سوی دیگر اهمیت پژوهش در این حوزه را عیان می سازیم.
می توانیم در یک انسجام دقیق، مسیر پژوهش ها را بر اساس نیازهایمان برنامه ریزی کنیمدلیل دیگر این است که ما نبض پژوهش های سینمایی را در دست بگیریم. ببینیم مسائلی که ذهن اندیشمندان را درگیر کرده است، چیست؟ روند پژوهش ها به سمت چه موضوعات راهبردی یا کاربردی حرکت می کند و ما باید چه سیاست های کلانی بر اساس این کل نگری تمهید کنیم. جایزه پژوهش می تواند به یک افق گشایی در زمینه های راهبردی بدل شود و البته خود این جایزه و آثار رسیده به آن باید تحلیل شوند. دلیل دیگری که می توان در این ضرور و لزوم برشناخت، جهت سازی و مسیر یابی به آن پرداخت، نیازهایی است که در سینمای ما پدیدار می شود. ما می توانیم در یک انسجام دقیق، مسیر پژوهش ها را بر اساس نیازهایمان برنامه ریزی کنیم.
جایگاه پژوهش در سینمای ایران چگونه است؟
دچار فقدان نظریه پردازی در ساحت فرهنگ هستیم
جایگاه پژوهش در سینما حتما مهم است؛ اساسا برنامه ریزی ها بر اساس پژوهش ها انجام می شود و پژوهش ها در حال نشان دادن مسائل به ما هستند. اینکه رابطه خوبی میان بدنه سینما و پژوهش وجود دارد یا نه یک سوال دیگر است اما سینمای بدون پشتوانه پژوهش، سینمای بدون آینده است. سینمای باری به هر جهت که نه می تواند افق داشته باشد و نه می تواند افق گشا باشد. ما لاجرم نیازمند پژوهش هستیم. البته پژوهش واقعی، پژوهش برآمده از منابع معتبر که بتوانند مبانی نظریه پردازی شوند. ما امروز شدیداً دچار فقدان نظریه پردازی در ساحت فرهنگ و به طریق اولی، سینما هستیم.
سینمای بدون پشتوانه، سینمای بدون نظریه، سینمای بدون مسیر و جهت و افق استسینما مهم ترین نمود فرهنگی قرن جدید است. میراث فرهنگی این روزگار، ابنیه و معماری نیست و آن چیزی که از نسل های ما برای آیندگان می‌ماند و تاریخ را می سازد، سینماست. حالا شما سینمای بدون پشتوانه، سینمای بدون نظریه، سینمای بدون مسیر و جهت و افق را تصور کنید. در تاریخ فرهنگ، این تبدیل می شود به یک میراث فرهنگی مغشوش و میراث مغشوش میراث میراست. میراثی که محل رجوع نیست، پژوهش می‌تواند از یک سو مسائل سینما را برای امروز ما روشن کند، به سینما کمک کند، مسیر جهت و معنا دهد و برای سینما ادبیات بومی درست کند. در ساحت سینما نظریه پردازی شکل بگیرد و بعدتر سینما را ماندگار کند.
رابطه بین سینما و دانش چه میزان است و چه میزان این رابطه دو طرفه شکل گرفته است؟
سینماگران ما باید احساس نیاز کنند
امروز که این رابطه خیلی محدود است، ما می بینیم که کمتر کسی به پژوهش توجه دارد و دلایل مختلفی در این زمینه وجود دارد که می توان به ساختار فرهنگی ما و یا به ضعف دانشگاه ها یا مدیریت کلان برگردد اما امروز پژوهش علوم انسانی، هنر، فرهنگ و سینما بیشتر به یک زینت المجالسی بدل شده که برای پر کردن بیلان کاری مورد توجه است.
شما اگر دقت کنید بیشتر پژوهش ها، کار دانشجویان است. کمتر پژوهشگری احساس دغدغه این را دارد که مستقل بیاید و درباره سینما بررسی کند، چه برسد به نظریه پردازی. من امیدوارم جایزه پژوهش بتواند این اهمیت را نشان بدهد و واقعا نیاز را نمایان کند. اما هم باید سینماگران ما احساس نیاز کنند و هم متولیان فرهنگی ما به این مقوله ملتفت شوند.
از نظر شما ویژگی های اثری که جایزه پژوهش سال را به خود اختصاص می‌دهد، چیست؟
در طرح های پژوهشی مساله شناسی نیاز به تقویت داردجایزه پژوهش هنوز جوان است و این پنجمین دوره آن است که در حال برگزاری است اما ما باید به آثاری توجه کنیم که می تواند برای سینمای ما راهگشا باشند، مسیر بسازند و مسائل ما را مطرح کنند. متاسفانه در سال های گذشته آن قدر که به فرم و قالب پژوهش تاکید شده، پژوهش های ما واجد غنای محتوایی نیستند. ما وقتی آثار را بررسی می کنیم، در بعضی بخش ها واقعا تاسف می خوریم. مثلا در بخش جستار، آنجا که باید متفکران بیایند و رای جدید ارایه کنند، چیز قابل توجهی نداریم. یا در طرح های پژوهشی مساله شناسی نیاز به تقویت دارد. با این حال و البته با استقلال رای شورای داوری، من فکر می کنم آثاری که بتوانند مسئله را خوب تشخیص، پرسش دقیق را مطرح و راه حل یا تحلیل مناسب را ارایه کنند، شایسته عنوان پژوهش برگزیده سال در رشته های مختلف خواهند بود.
جایزه پژوهش سینما باید برای سینما باشد یا درباره سینما؟
هر دوی این ها لازم است. ما حتما باید آثاری برای رشد و نظریه پردازی سینما داشته باشیم و حتما باید به سینما به عنوان یک امر میان رشته ای توجه کنیم. در شورای علمی و داوری ما، خب توجه به آثار برای سینما در شرایط کنونی شاید کمی مهم تر باشد. اما برای من به عنوان یک دانشجوی علوم انسانی، آثار درباره سینما خیلی مهم اند و اصلا باید دریچه علوم انسانی به سینما را باز کنیم و از طریق آن، یکی مبادی ورودی نظریه پردازی های کلان را به دست آوریم.
تاثیر جایزه پژوهش سینما بر بدنه سینما چیست؟ در دوره های گذشته تلاشی برای این ارتباط صورت گرفته است؟
سینماگران کمتر خود را نیازمند پژوهش تلقی می کنند و یک خودبسندگی نامبارک در ایشان وجود داردباید کلان تر بگوییم که آیا اساسا رابطه میان دانشگاه و سینما، رابطه میان دانش و سینما شکل گرفته است؟ من معتقدم که علیرغم تلاش های قابل قبولی که اتفاق افتاده، هنوز ما فاقد یک رابطه منسجم هستیم. تلاش های سال های گذشته قابل تقدیر و قابل قبول است اما واقع بینانه این است که سینماگران عده‌ای هستند و پژوهشگران عده دیگری که این دو خیلی با هم در ارتباط نیستند. مخصوصا سینماگران با پژوهشگران ارتباط وثیقی ندارند. حتما تلاش شده است که این رابطه در ادوار گذشته شکل بگیرد. گام های خوبی هم برداشته شده، اما هیاهوی سینما اجازه تنفس اندیشه و اندیشمندان را نمی دهد.
سینماگران کمتر خود را نیازمند پژوهش تلقی می کنند و یک خودبسندگی نامبارک در ایشان وجود دارد. شاید آن ها گمان می کنند که نیازی به دانش افزایی ندارند. البته مسیر فقط در شناسایی نیاز به نحو سابجکتیو در ایشان نیست. مدیران و متولیان فرهنگی نیز باید تلاش کنند تا مسیر این ارتباط روشن و سهل شود. با این حال ما باید گام هایی هر چند کوچک برداریم و به نظرم جایزه پژوهش حداقل این گام های کوچک را به فضل خدا برداشته است.
ویژگی‌های این دوره جشن نسبت به دوره‌های گذشته چیست و چه برنامه ویژه‌ای برای این دوره در نظر دارید؟
هیات داوری همزمان، در دو مرحله آثار را بررسی می کند
برگزاری این دوره از جایزه به نسل جدیدتر سپرده شده است. ما هم در ترکیب شورای علمی و هیات داوری تلاش کردیم افراد جوان تر اما خبره و متخصص را گرد هم بیاوریم. من اعتقاد دارم که ضمن حفاظت و حراست از شان استادان درجه یک پیشکسوت، نیاز به چهره های جدید، دغدغه های نو و مساله پردازی های بدیع هستیم. یک ویژگی همین است که دبیر امسال، خب از نسل دیگری آمده و اعضای داوران نیز همین ویژگی را دارند. نوع داوری در امسال نیز متفاوت است؛ هیات داوری همزمان، در دو مرحله آثار را بررسی می کند.
ویژگی پنجمین جایزه پژوهش، امکان مناظره جدید در انتخاب و داوری است یک بار تمام آثار رسیده به دبیرخانه برای انتخاب داوری شدند و هم در آن رای داشتند، یک بار آثار برگزیده و رسیده به مرحله داوری، توسط همه اعضا داوری می شود. ضمن این تسهیم و وزن دهی به شاخه های مختلف تبیین شده و بنا بر این است که جایزه با بررسی همه جانبه به آثار تعلق بگیرد. شاید یکی از دلایلی در ترکیب هیات داوری ما از تخصص‌های گوناگون بهره مند شدیم، همین است. یعنی ما استادان سینما، پژوهش هنر، علوم انسانی توامان بهره بردیم تا آثار از جوانب گوناگون بررسی شود. ادله ها مورد توافق یکدیگر واقع گردد و به نظرم این در انتخاب، شرایط بهینه ای را ایجاد می کند.
ما در جلسات داوری واقعا تاثیر این تنوع را می بینیم و در نتیجه کار این مناظر مختلف انتخاب دقیق تری را نتیجه خواهد داد. در برگزاری هم ما امسال بخش جستار علمی را اضافه کردیم، چون اعتقاد داریم که برای نظریه پردازی جستار تاثیر بیشتری از پژوهش دارد، اما خب متاسفانه به دلیل اهمیت زیادی که به مقاله نویسی در دهه گذشته در همه دانشگاه ها دادیم، از جستار غفلت کردیم و لذا بیشتر تولید علممان تالیفی و گردآوری شده است تا تحلیلی و نظریه پردازانه. ویژگی پنجمین جایزه پژوهش، امکان مناظره جدید در انتخاب و داوری است.
به چه دلیل تصمیم گرفتید که هیات انتخاب و داوران این دوره جشن پژوهش را با هم ادغام کنید و چه تفکری پشت این تصمیم بود؟
دو دلیل عمده داشت؛ یک اینکه من معتقدم تفاوتی میان انتخاب و داوری نباید باشد، نه به لحاظ شانی نه به لحاظ جایگاهی و همه اساتید باید با آثار مواجه شوند تا مسلط باشند. دو اینکه وقتی داوری وقت می گذارد و همه آثار را می بیند، نگاه کلان و کامل تری به مجموعه برای داوری خواهد داشت و در مرحله داوری نهایی نیز بررسی دوباره و تطبیقی بهتری خواهد کرد. این خب مورد قبول همه اعضا هم بود که علیرغم بالا رفتن فشار کار بر همگی، اما نتیجه بهتری را رقم خواهد زد.
چقدر برای شما مهم است که مقالات منتخب راهکار اجرایی به بدنه سینما بدهند؟ کاربردی بودن مقالات و دغدغه‌مند بودن آنها با توجه به شرایط فعلی و توجه به موضوعاتی مانند ورود پلتفرم‌ها در زمان کرونا و تاثیر آنها در سینما چه میزان قابل اهمیت است؟
من فکر می کنم یک پژوهش چه کاربردی باشد و چه راهبردی یک اندازه اهمیت دارد. اگر پژوهشی بتواند راهکار اجرایی به بدنه سینما بدهد، در کوتاه مدت تاثیرگذار است و اگر یک پژوهش راهبرد کلان بدهد در بلند مدت اثر می گذارد. لذا برای ما مهم این است که پژوهش هم به ساحت سینما کمک کند و هم بتواند به لحاظ اجرایی به مسائل مبتلا به بپردازد و هم به لحاظ راهبردی به مسائل کلان توجه کند. این دوره به دلیل تنوع موضوعاتی که من در پژوهش ها می بینم، هر دو ساحت وجود دارد. موضوعات جدید نیز حائز اهمیت اند و در نمره ای انتخاب موضوع، حتما مورد توجه داوران قرار خواهد گرفت.
چه راهکارهایی برای رساندن مقالات منتخب به دست فعالان حوزه سینما دارید؟
پژوهش های سینمایی برای متفکران، اندیشمندان حوزه عمومی و دانشمندان علوم انسانی باید مفید باشداین راهکارها فقط از من به عنوان دبیر جایزه به تنهایی بر نمی آید. البته حتما ما سینماگران را با آثار مواجه می کنیم اما از آن طرف اساسا باید آن نیاز در فعالان سینما شکل گرفته باشد. ما در ابتدای امر باید به ایشان نشان دهیم که چنین نیازی وجود دارد. در شکل کلان تر و با همه تلاش های خوب و ارزشمندی که سازمان سینمایی می کند، ما باید به یک سازمان پژوهشی نظیر پژوهشگاه، پژوهشکده یا اندیشکده برسیم و کار ویژه آن این باشد که راهبری پژوهش را بر عهده بگیرد و نیازهای متقابل فعالان سینما و پژوهشگران را تبیین کند و برای سینماگران این تلقی را ایجاد کند که چه اندازه نیازمند پژوهش اند. البته خب می دانید که پژوهش های سینمایی صرفا برای فعالان سینما نیست. پژوهش های سینمایی برای متفکران، اندیشمندان حوزه عمومی و اساسا دانشمندان علوم انسانی در برخی از موضوعات و مناظر باید مفید باشد.
به چه دلیل تمرکز کاری جایزه پژوهش طی یک یا دوماه است و مثل جشنواره‌ای مانند فجر از یک سال قبل برای انتخاب دبیر و برنامه‌های آن برنامه ریزی نمی‌شود؟
برنامه ریزی جایزه پژوهش سالانه و طولانی مدت اتفاق می‌افتد
این طور نیست واقعا. در ادوار مختلف معاونت توسعه فناوری و مطالعات سینمایی یکی از وظایف سالانه اش برگزاری این جایزه بوده که البته تغییر و تحولات و جوان بودن این جایزه کمی فراز و فرود را موجب شده است اما همیشه در برنامه سالانه سازمان سینمایی این جایزه تعریف می شود. بودجه اش مشخص می شود، شورای سیاست گذاری و دبیرش انتخاب می شود و فرایندش طی ماه های طولانی پیش می رود. تغییرات در سازمان سینمایی، آمدن مدیران جدید و تحولات موجب شد این دوره را کمی با تاخیر آغاز کنند، اما به طور کلی برنامه ریزی جایزه پژوهش سالانه و طولانی مدت اتفاق می‌افتد که این نشان از عزم سازمان سینمایی در برگزاری این جایزه به طور منظم دارد.