نظام فکری سردار شهید سپهبد حاج قاسم سلیمانی، در سه عرصه قابل بیان است: نظام بینشی، نظام ارزشی و نظام اجتماعی که در قسمت نخست، به نظام بینشی پرداختیم. اکنون نوبت به نظام ارزشی رسیده است. نظام ارزشی، به مجموعه ای نظام مند از ارزش های اسلامی در زمینه های گوناگون گفته می شود. در این نظام، درباره گزاره های اخلاق، تربیت، معنویت و عبادت بحث می شود:
الف: اخلاق؛ اخلاق، مهم ترین بخش ارزشی و رفتاری هر نظام معرفتی و اجتماعی است. شهید حاج قاسم سلیمانی در نظام فکری خود بر عنصر اخلاق تاکید می کند و بر این باور است که جامعه و فرد، تنها از راه اخلاق و پرورش صفات و خلقیات فاضله در دل خویش، و انعکاس آن در عمل، به کمال می رسند. شهید سلیمانی در ۱۴ اردیبهشت ۱۳۹۵ در کنگره شهدای استان گیلان می گوید: اولین پایه رسیدن به مقام شهادت، مسئله هجرت است: هجرت از خود، هجرت از مقامات خود، هجرت از مال خود، هجرت از دلبستگی ها و زیبایی های خود. شهدا این هجرت را در تمام ابعادش در حد کمال انجام دادند.
تربیت یافتگان در نظام تربیتی توحیدی و حاج قاسم ها، هر چه قدرتمندتر شوند و بر اقتدارشان افزوده شود، خضوع و فروتنی و بندگی شان بیشتر می شود و با غلبه بر هوای نفس، به خدا نزدیک تر می شوند. اگر در فلسفه مدرن با نوعی نشانه شناسی امور متقابل درگیر هستیم، این امور متقابل در باره سردار شهید حاج قاسم سلیمانی کاملا در کنار هم ایجاد و درک می شوند و به مثابه تار و پود یک اندیشه، کار معناسازی را انجام می دهند. در منظومه فکری شهید حاج قاسم، هم در تبیین موضوعات و مباحث اخلاقی بحث می شود و هم در میدان عمل، شهید جبهه مقاومت به اوصاف الهی مزین می گردد و به عنوان الگو و نماد اخلاق و عرفان و اخلاص و تعبد و دنیاگریزی و تقوا و ادب معرفی می شود و با ساده زیستی و مردم داری و اخلاص در بیان و عمل و فکر، و با رفتار و گفتار الهی خویش، یک جغرافیا را زیر نفوذ خود در می آورد.
ب: تربیت؛ نظام تربیتی، فصل دیگری از نظام منشی و مبتنی بر نظام بینشی است که اثر اساسی بر نظام های اجتماعی می گذارد. نظام تربیتی، مجموعه ای از مفاهیم و اندیشه های سازمان یافته درباره تربیت است که از نوعی همبستگی درونی برخوردارند و به طور اساسی و پایدار، بیانگر چگونگی تربیت هستند. شهید سلیمانی، هم شاگرد مکتب تربیتی امام خمینی (ره) و امام خامنه ای بود و هم خود او با توجه به نقش تزکیه و تهذیب در شکل دهی به تمدن نوین اسلامی در جهان، معتقد به تربیت اهل معرفت و اصحاب قلوب و انسان های سالک الی الله، در مسیر آزادی از بند انیت و انانیت بود.
شهید سلیمانی در دوم مهر ۱۳۹۵ در یادواره شهدای ملایر گفت: یکی از ویژگی های جبهه، تربیت پاک بود. انسان های پاک را در درون خود تربیت کرد. در جبهه فضایی بود که میکروب هوای نفس در آن جایی نداشت. به تعبیر امروزی ها ایزوله شده بود. هیچ میکروب نفسانی ای در هوا و زمین آن وجود نداشت. دعوایی نبود، تمردی نبود، خودبزرگ بینی و مجادله ای نبود. ایشان در جلسه یادواره شهدای ادوات لشکر ثارالله می گوید: "دفاع مقدس مثل یک مدرسه متحرک دینی و حقیقی بود که تجلی های عملی داشت. مدرسه ای که همه ملت ایران در آن وارد شدند... مدرسه ای که معلمش امام ( ره ) بود. استاد این کلاس امام ( ره ) بود... شخصیت امام ( ره ) ذره ذره در همه سطوح جنگ رسوخ پیدا کرد، لذا تربیت یک تربیت نابی شد. آن چیزی که از جنگ به جامعه ما بروز کرد، ذره ای در آن ناپاکی وجود نداشت، ناب ناب بود. اسلام نابی که امام ( ره ) دنبال آن می گشت تا در جمهوری اسلامی آن را محقق کند، در مقابل اسلام های انحرافی و امریکایی که در منطقه وجود داشت و قبل از انقلاب هم وجود داشت، این اسلام ناب، تبلور حقیقی و تجسم حقیقی و تجلی حقیقی آن دفاع مقدس بود."
ج: معنویت؛ نظام معنویت اسلامی، یکی از فصل های نظام منشی و مبتنی بر نظام بینشی است که ساحت معنایی و ملکوتی انسان را معرفی می کند. در منظومه فکری شهید سلیمانی، معنویت، اصالت دادن به عالم غیب در برابر اصالت بخشیدن به عالم شهادت است. معنویت، با اعتقاد به ماورای عالم و جهان غیب و باورهای باطنی شکل می گیرد و به نیازهای درونی و گرایش های فطری پاسخ مثبت می دهد. معنویت، پایدارترین عنصر دین است که مشخص کننده ارتباط خصوصی بین فرد با خداوند محسوب می شود. معنویت اسلامی، انسان را شایسته رسیدن به مقام قرب الهی می داند. سردار شهیدمان با این نظام فکری، تعبد، تعهد، تقوا، تواضع، زهد، آخرت گرایی، اخلاص، توسل، تضرع، ولایت محوری، تکلیف گرایی و عطر معنویت را با رنگ و بوی خدامحوری بر سراسر مکتبش می افشاند تا غنچه های عبودیتش، او و حامیان و پیروان مکتبش را گل افشانی کند. شهید سلیمانی هر موضوعی را در مسیر رسیدن به کمال، با معنویت پیوند می زند، چنانچه معتقد است: "هیچ کانونی به اندازه جنگ، اینقدر تاثیر در تطهیر جامعه ما به سمت کمال و معنویت نداشته است." دقیقا در راستای توجه به معنویت است که سردار شهیدمان در خرداد ۱۳۹۴ می گوید: "همین دعای کمیل، نامه امیرالمومنین ( ع ) به مالک اشتر، وصیت امیرالمومنین ( ع ) به امام مجتبی ( ع )، خطبه های امیرالمومنین ( ع )، صحیفه سجادیه، و مفاتیح الجنان قابل توجه است." وی در تاریخ ۱۴ مهر ۱۳۹۵ می گوید: همان معنویتی که در شب های قدر انسان از مراسم ها و مناسبت ها در مساجد حس می کند، در تکیه ها و حسینیه ها و در جاهای گوناگون همین حس در ایام محرم به انسان دست می دهد، یک حس معنوی دگرگونی عمومی، همان دگرگونی که در شب های قدر اتفاق می افتد، همین دگرگونی در ایام محرم، از ابتدای محرم تا انتهای محرم تا اربعین امام حسین ( ع ) شکل می گیرد. شهید حاج قاسم سلیمانی، معنویتش را از محرم و صفر، از جلسات روضه و اشک، از قرآن و نهج البلاغه و صحیفه سجادیه و مفاتیح الجنان، از سحر خیزی و شب زنده داری، از مناجات و دعا و نماز شب داشت.
د: عبادت؛ عبادت، پوسته ای برای حفاظت از معنویت درونی انسان است. در نظام فکری شهید سلیمانی، عبادت، عالی ترین شکل ارتباط انسان با پروردگار خویش است؛ ارتباطی که همه شئونات بنده را به آفریدگارش پیوند می زند. ایشان بر این باور بود که روح عبادت، بندگی خداست و بندگی نیز تسلیم در برابر خداوند کریم است. شهید بزرگ جبهه مقاومت، با همین نگاه، بنده کامل خداوند بود. بندگی اش را در نماز و روزه و عبادت هایش می دیدی؛ گاه به رعشه می افتاد، زار می زد و اشک می ریخت.
آیات قرآن را شمرده شمرده می خواند و در آن تدبر می کرد. عبادت شبانه، رزم روزانه، عطوفت مهربانانه و دستگیری مردمی او بر بسیاری از ویژگی های ممتاز مردانگی اش فائق آمده بود. مهاجر هجرت کبری بود. اهل توبه و انابه بود. از مقام روحانی نفس به سوی خدای حکیم و بزرگ هجرت کرده بود. از خود بریده بود و از دلبستگی ها و زیبایی های خود انقطاع الی الله داشت. اهل جهاد درونی و بیرونی بود و با گذشت از مال و جان، مجاهدی چهل ساله در جنگ اصغر شد. هیچ مشقتی دشوارتر از جهاد اصغر نیست. مهم ترین مشقتی که می تواند بر بدن وارد شود، همانا ریخته شدن خون فرد است که بیشتر در جهاد اصغر اتفاق می افتد و حاج قاسم سلیمانی، پر رنگ ترین مشقت و سختی را در این میدان مجاهدت و عبودیت دید.