روح نمازم آرزوست

حضور قلب یعنی دل از غیر نماز و زبان از غیر ذکر فارغ باشد و علم‌ انسان با فعل و قولش قرین گردد. مادامی که فکر انسان نمازگزار از غیر منصرف باشد و در دل او یاد نماز شعله ور باشد، حضور قلب حاصل است. حضور قلب به منزله روح نماز است. به اندازه ای که حضور قلب افزایش پیدا کند، روح در اجزای نماز گسترش می یابد و عبادت، قیمت پیدا می کند و در درگاه الهی قبول می شود. ما در این نوشتار، با توجه به اهمیت حضور قلب در نماز، به دنبال تقویت این حضوریم:

۱. بهترین راه ایجاد حضور قلب و توجه خاطر، مبارزه جدی با هجوم افکار پراکنده و آشفته و اندیشه های متفرقه است.

۲. برای دفع هجوم افکار آشفته و اوهام، راهی جز دفع انگیزه های آن ها نیست؛

۳. برای مبارزه با عوامل تشتت افکار، بهترین راه این است که انسان به فهم معنای اذکار و ادعیه و مطالب نماز وادار شود، تا هر مطلبی که به زبان می راند، معنای دقیق آن را بفهمد؛

۴. پس از فهم معنای مطالب نماز، روی آن تامل کند و اندیشه خود را با آن مشغول سازد تا افکار پراکنده در دلش جای نگیرد؛

۵. پیش از تکبیره الاحرام، یاد قیامت کند و ایستادن در عرصه های محشر و موقف حساب و کتاب را به یاد آورد؛

۶. درباره اهمیت نماز، تفکر و تامل نماید و آن را مایه سعادت خود بداند و باور کند که نماز از تمامی اعمال بهتر و برتر، و معراج انسان است؛

۷. درباره فواید حضور قلب در نماز و ضررهای ناشی از غفلت و بی توجهی در نماز، تفکر و تامل نماید؛

۸. با تاسی و از سر خضوع وضو بگیرد و به معانی و اسرار وضو توجه کند؛

۹. با ایمان و تصدیق، باور کند که دنیا حقیر و پست است و در دل ذره ای از محبت دنیا و شهوت مقام و ریاست و قدرت و شهرت نداشته باشد؛

۱۰. باور نماید آخرت بهتر و پایدارتر از دنیاست، و نماز با حضور قلب، وسیله رسیدن به آخرت زیبا و همراه با آرامش است؛

۱۱. در تمام حرکات و سکنات خود به خداوند بزرگ و حکیم توجه کند و از یاد او غافل نشود؛

۱۲. همواره خود را برای اطاعت اوامر خدا آماده سازد و پروردگار را چون ذاتا مستحق عبادت است، پرستش نماید؛

۱۳. به موانع پرواز روح آدمی و آنچه مزاحم فعالیت های روحی است؛ از جمله پر نکردن شکم توجه نماید؛

۱۴. یاد و فکرهای دنیایی و شیطانی و نفسانی را از دل و ذهن خود بیرون کند؛

۱۵. یاد عواقب امر اهل دنیا و عقاب منکران و معاندان امت های پیشین را در دل خود زنده نگه دارد؛

۱۶. یاد گرفتاری ها و مصیبت ها و امتحان های سخت و دشوار پیامبران و اولیای الهی را و میزان خوف و ترس و اشک و خوف آنان را در دل زنده نگه دارد؛

۱۷. به کثرت گناهان و معاصی خود و ضعف جسمی خویش و زشتی اعمال و رفتار خود و ستارالعیوب بودن پروردگار توجه نماید؛

۱۸. علم و معرفت و محبت و عشق خود به خدای هستی را بالا ببرد و همواره به عظمت و هیبت الهی توجه خاص کند و مراعات حضور پروردگار را بنماید؛

۱۹. در یک گوشه خلوت بنشیند و به این نکته فکر کند که در محضر خداست، خدا به او نگاه می کند و او را می بیند.

۲۰. ایمان خود را به خدا افزایش دهد و به راز و نیاز و مناجات با خدای حکیم و بزرگ و ولی نعمت خود اهمیت جدی بدهد؛

۲۱. وقتی به نماز می ایستد، بگوید: إِنِّی وَجَّهْتُ وَجْهِیَ لِلَّذِی فَطَرَ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضَ حَنِیفًا - من به دور از انحراف و با قلبی حق گرا همه وجودم را به سوی کسی که آسمان ها و زمین را آفرید، متوجه کردم؛

۲۲. همواره به مضمون و معنای این آیه، معرفت و توجه داشته باشد: وَما خَلَقتُ الجِنَّ وَالإِنسَ إِلّا لِیَعبُدونِ - من جنّ و انس را نیافریدم جز برای این که عبادتم کنند (و از این راه تکامل یابند و به من نزدیک شوند)؛

۲۳. همواره و در حال نماز، خود را حاضر در محضر ربوبی ببیند و همیشه ادب حضور و محضر را حفظ کند؛

۲۴. گوش های قلب‌ نمازگزار از تمامی موجودات بسته شود و چشم بصیرتش به جمال الهی گشوده گردد و جز او چیزی مشاهده نکند؛

۲۵. قلب وی فقط متوجه جمال ربوبی شود و قبله توجه آن محبوب گردد، تا قلب نماز گزار به سوی پروردگارش پرواز کند.

پیمودن همه این پلکان، برای رسیدن به نمازی کامل و با حضور قلب، با اراده و همت ممکن می شود. زیرا همواره دل انسان تابع عزم و تصمیم اوست و جز در جایی که قصد کند، حضور نمی یابد. پس جمیع حواس و همه همت و اراده خویش را متوجه نماز خود کنیم؛ تا با حضور قلب، زیباترین و کامل ترین نماز را بخوانیم.

علامه شهید مرتضی مطهری در یکی از سفرهای خود به عتبات عالیات، با فردی از بندگان شایسته خدا ملاقات داشت و از وی، یک دستورالعمل برای افزایش حضور قلب در نماز درخواست کرده بود. آن مرد بزرگ از ایشان پرسیده بود شما برای حضور قلب در نماز، چه می‌کنید؟ شهید مطهری پاسخ داده بود: عالمان و بزرگان توصیه می‌کنند برای افزایش توجه و حضور قلب در نماز، هر آیه‌ای که می‌خوانید یا هر ذکری که بر زبان جاری می‌سازید، در آغاز، معنایش را تصور کنید و همراه این توجه، آیه را بخوانید یا ذکر را بگویید. آن مرد بزرگ فرموده بود: شما در نماز، به مفاهیم توجه دارید؛ یعنی به معانی ای که در ذهن شما شکل می‌گیرد، پس چه وقت به خداوند توجه می‌کنید؟!

شهید مطهری که توفیقات زیادی هم داشت، از آن سؤال دریافت که چقدر عقب است؛ عمری زحمت کشیده و تمرین کرده بود تا بتواند به معانی و مفاهیم توجه کند، امّا توجه به مفاهیم ذهنی تا توجّه به خدای متعال خیلی تفاوت دارد.