به گزارش ایرنا، طبق اعلام وزارت نیرو هم اینک بیش از ۶۰ درصد از ظرفیت سدهای کشور خالی است و میزان بارندگی سال آبی جاری تا دهم دیماه امسال در کشور حدود ۵۴ میلی‌متر بوده است که ۲۳ درصد نسبت به دوره بلندمدت کاهش دارد.
همچنین امسال میزان بارندگی در ۲۸ استان کشور در حد زیر نرمال بوده است که خراسان رضوی از جمله استانهای با کاهش شدید بارش ها است و میزان بارندگی در این استان در سال جاری نسبت به دوره بلندمدت ۳۹ درصد کاهش یافته است.
این درحالی است که در شرایط خشکسالی حدود ۹۷ درصد آب مشهد و استان خراسان رضوی از آبخوان‌ها و سفره‌های زیرزمینی تامین می‌شود و برداشت بی رویه از منابع زیرزمینی، کسری مخازن آبهای زیرزمینی استان را به یک میلیارد و ۲۰۰ میلیون متر مکعب رسانده و زخم سفره های آبی هر روز عمیق تر می شود.
در این شرایط مدیریت مصرف در بخش آشامیدنی و همچنین تغییر الگوی کشت، کاهش هدررفت و برداشت آب در بخش کشاورزی می تواند مرهمی موقت بر کهنه زخم زمین باشد.
۳۴ دشت آبی خراسان رضوی ممنوعه و ممنوعه بحرانی است
کاهش بارندگی ها، تداوم خشکسالی ۲۰ ساله و برداشت بی رویه آب از سفره های زیرزمینی باعث شده است تا دشت های آبی کشور و به ویژه در مناطق گرم و خشک نظیر خراسان رضوی در وضعیت بحرانی قرار گیرند.
مدیرعامل شرکت آب منطقه ای خراسان رضوی در این خصوص به خبرنگار ایرنا گفت: هم اینک از ۳۷ دشت آبی استان، ۳۴ دشت ممنوعه و ممنوعه بحرانی است و حفاری چاه و برداشت آب تنها در سه دشت کلات، آق دربند و گنبدلی (هر دو از توابع شهرستان سرخس) مجاز است.
علیرضا طاهری افزود: در این سه دشت حجم برداشت مجاز آب اعلام شده است که بر اساس طرح های ارائه شده توسط متقاضیان، تخصیص می‌یابد.
وی خاطرنشان کرد: ۱۵ دشت ممنوعه بحرانی استان مربوط به مشهد است و تخصیص آب از دشت‌های مشهد برای کشاورزی از سال ۱۳۴۸ ممنوع بوده است.
طاهری گفت: سطح ممنوعه بحرانی به معنای افت یک متری سطح آب در آبخوان است و افت سطح آب زیرزمینی و کسری مخزن نیز ۳۴ دشت آبی را تحت تأثیر خود قرار داده است.
مدیرعامل شرکت آب منطقه ای خراسان رضوی ادامه داد: بخشی از این افت، به شرایط بارندگی و حجم برداشت از چاه‌ها، قنات‌ها و چشمه‌ها بستگی دارد.
وی تاکید کرد: در صورت مدیریت مناسب مصرف، می توان تا حدودی وضعیت سطح سفره آبی را به حالت اولیه بازگرداند.
کاهش ۳۹ درصدی بارندگی
مدیرعامل شرکت آب منطقه ای خراسان رضوی با اشاره به کاهشی بودن میزان بارندگی های استان در سالهای اخیر، افزود: اکنون در سال کم بارشی قرار داریم که در سال آبی جاری از ابتدای مهرماه تاکنون میزان بارندگی در استان از ۲۱.۸ میلی متر فراتر نرفته است که نسبت به حجم بارندگی تجمعی در طول دوره آماری ۴۰ سال گذشته ۳۹ درصد کاهش دارد.
طاهری خاطرنشان کرد: کاهش بارندگی در مشهد حادتر از سایر نقاط خراسان رضوی است و در این شهر در سال آبی جاری ۲۱.۲ میلی‌متر بارندگی ثبت شده که این عدد در متوسط بلندمدت ۳۶.۲ میلی‌متر است که حکایت از کاهش ۴۱ درصدی بارشها در مشهد دارد.
وی حجم آب تجدیدپذیر استان را ۲ هزار و ۷۱۳ میلیون متر مکعب اعلام کرد و افزود: ۸۲ درصد از آب تولیدی استان در بخش کشاورزی، ۱۲ درصد در بخش شرب و بهداشت و مابقی در بخش صنعت و خدمات مصرف می شود.
وی ادامه داد: امسال میزان مصرف آب در بخش کشاورزی استان سه هزار و ۹۵۴ میلیون متر مکعب، بخش شرب و بهداشت ۵۸۶ میلیون متر مکعب، بخش صنعت چهار میلیون متر مکعب و در بخش خدمات ۱۵۶ میلیون متر مکعب بوده است که این میزان مصرف در بخش های مختلف نسبت به سال گذشته روند افزایشی داشته است.
مدیرعامل شرکت آب منطقه ای خراسان رضوی افزود: امسال نیز مانند پارسال خشکسالی و کاهش سطح منابع آبهای زیرزمینی و آبخوان‌ها تداوم دارد، از این رو مدیریت مصرف، تولید و توزیع آب بسیار ضروری است و مشارکت شهروندان می تواند نقش مهمی در گذر از شرایط تنش آبی داشته باشد.
بیش از ۸۰ درصد حجم سدهای استان خالی است
ظرفیت ذخایر آب سدهای استان خراسان رضوی یک میلیارد و ۵۱۲ میلیون متر مکعب است که یک میلیارد و ۲۵۰ میلیون متر مکعب آن مربوط به سد دوستی، به عنوان بزرگترین سد استان است، که به صورت مشترک و با سهم مساوی بین ایران و ترکمنستان تقسیم می‌شود.
مدیر بهره برداری و نگهداری از تاسیسات آبی شرکت آب منطقه ای خراسان رضوی در گفت و گو با خبرنگار ایرنا اظهار کرد: ۳۵ سد در استان وجود دارد که از این تعداد پنج سد وظیفه تامین آب شرب شهروندان استان را بر عهده دارند.
ادریس قائمی افزود: هم اینک تنها ۱۸ درصد از حجم ذخیره سدهای استان آب دارد که این میزان در مدت مشابه پارسال ۲۵ درصد بود.
وی اضافه کرد: هم اکنون سدهای استان ۲۸۵ میلیون متر مکعب آب دارند که این میزان در مدت مشابه پارسال ۳۹۹ میلیون متر مکعب بود.
مدیر بهره برداری و نگهداری از تاسیسات آبی شرکت آب منطقه ای خراسان رضوی ادامه داد: هم اکنون، کسری مخازن آبی استان، ۸۸۳ میلیون متر مکعب در سال است که با کاهش بارندگی ها، شرایط حادتر نیز می شود، همچنین میزان کسری مخازن آبی استان در دوره درازمدت نیز هزار و ۲۸ میلیون متر مکعب است.
وضعیت خشکسالی مشهد در ۸۰ سال گذشته بی‌سابقه بوده است
منابع تامین آب مشهد شامل دریاچه‌های پشت چهار سد "طُرُق، اَرداک، دوستی و کاردِه"، چندین حلقه چاه و ۲ رشته قنات است.
مدیرعامل شرکت آب و فاضلاب مشهد با بیان اینکه شدت خشکسالی پارسال و امسال مشهد در ۸۰ سال گذشته سابقه نداشته است، به خبرنگار ایرنا گفت: تنها ۱۷ درصد از حجم ذخیره آب سدهای مشهد پُر است که این رقم در مدت مشابه پارسال ۳۵ درصد بود و این امر نشان دهنده وضعیت بحرانی تامین آب مشهد است.
حسین اسماعیلیان افزود: سد دوستی مهمترین منبع تامین آب مشهد است که در سالهای گذشته ۷۰ درصد از آب شرب مشهد از این سد تامین می شد اما هم اینک این رقم به کمتر از ۲۰ درصد رسیده است.
وی اضافه کرد: امسال با توجه به کاهش ۲ ساله بارندگی ها، حجم ذخیره این سد به کمترین حد رسیده و بارندگی های اخیر نیز تاثیری بر آبگیری این سد نداشته است.
مدیرعامل شرکت آب و فاضلاب مشهد افزود: مطلوبیت و کیفت آب شرب، ارتباط مستقیمی با حجم ذخیره سدها دارد، در صورتی که سدها پرآب باشد، مطلوبیت آب نیز بالا خواهد بود اما با کاهش ذخایر آبی سدها، میزان مطلوبیت و کیفیت آب کم شده و شوری و سختی آب افزایش می یابد.
اسماعیلیان گفت: در سال ۹۹ میزان برداشت از منابع آبی چاه ها ۴۲ درصد بود اما با توجه به کاهش بارندگی ها و خشکسالی، میزان برداشت از چاه ها در سال گذشته به ۶۳ درصد رسید و از ابتدای سال جاری تا کنون نیز حدود ۶۰ درصد آب مورد نیاز مشهد از چاه ها برداشت شده است.
وی افزود: این وضعیت، زنگ خطر بزرگی است و علاوه بر مدیریت مصرف، باید طرح های کوتاه مدت، میان مدت و بلندمدت در این خصوص اجرای شود.
اقدامات فرهنگی برای کاهش مصرف
مدیرعامل شرکت آب و فاضلاب مشهد با تاکید بر اینکه مدیریت مصرف همچنان ضروری ترین عامل برای گذر از شرایط کم آبی است، گفت: متوسط مصرف آب برای مشترکان خانگی شهر ۳.۵ میلیون نفری مشهد، حدود ١٢٠ لیتر در شبانه روز است که این میزان تا ۷۰ لیتر در شبانه روز قابل کاهش است.
اسماعیلیان افزود: از ابتدای امسال اقدامات فرهنگی مختلفی در راستای مدیریت مصرف صورت گرفته است که اجرای طرح های افکارسنجی در ۲ مرحله با هدف سنجش و پایش سطح آگاهی مردم از شرایط کم آبی و وضعیت تامین آب مشهد، انعکاس ۸۰ مورد پوسترهای مدیریت مصرف و کلیپ های مرتبط با تجهیزات کاهنده مصرف و ۱۰۰ مورد اطلاعیه های سوت زنی مرتبط با کشف انشعابات غیرمجاز از آن جمله است.
وی اضافه کرد: مراجعه به ادارات در سطح شهر مشهد با هدف آموزش مدیریت مصرف آب و ارائه گواهی حضور در کلاس به شرکت کنندگان در ادارات، نصب ۱۵۰ بیلبورد مرتبط با مدیریت مصرف در سطح شهر با همکاری شهرداری، چاپ هفت عنوان کتاب مرتبط با مدیریت مصرف برای توزیع در کلاسهای اوقات فراغت دانش آموزان فرهنگسراها، پایگاههای بسیج و مساجد و فعالیت های گروه مروجان فرهنگ مصرف بهینه آب در سطح شهر مشهد و روستاهای زیر پوشش از اقدامات فرهنگی این شرکت برای نهادینه کردن مدیریت مصرف آب است.
مدیرعامل شرکت آب و فاضلاب مشهد افزود: مراجعه به کلاس های مدارس سطح شهر مشهد و روستاهای زیر پوشش، همچنین اجرای جشن و برگزاری برنامه های نمایشی و عروسکی در هزار و ۲۰۰ کلاس درس مقطع ابتدایی، نشر محتوا در فضای مجازی در ۹۰ مدرسه و ۷۵ روستا و برخورد با ۴۵۰ مشترک پرمصرف از دیگر اقدامات این حوزه بوده است.
پُر کردن ۱۵ هزار و ۸۳۸ حلقه چاه غیرمجاز
وجود چاه های غیرمجاز از اصلی ترین دلایل بحرانی شدن وضعیت آب در دشت های آبی است، در خراسان رضوی هم اینک ۱۶ هزار و ۴۸۵ حلقه چاه کشاورزی وجود دارد که ۶ هزار و ۳۷۵ حلقه آن غیرمجاز است، از این رو از سال ۹۲ طرح تعادل بخشی منابع آب زیرزمینی با اولویت مسدود کردن چاه های غیرمجاز در دستور کار شرکت آب منطقه ای استان قرار گرفت.
مدیرعامل شرکت آب منطقه ای خراسان رضوی در این خصوص به خبرنگار ایرنا گفت: با هدف اجرای طرح تعادل بخشی از سال ۹۲ تا کنون ۱۵ هزار و ۸۳۸ حلقه چاه غیرمجاز با حجم برداشت ۳۴۴ میلیون متر مکعب در استان شناسایی و مسدود شده است.
طاهری افزود: در سال جاری نیز تا کنون ۸۷۶ حلقه چاه غیرمجاز با حجم برداشت ۱۹ میلیون مترمکعب بسته شده است.
وی ادامه داد: هوشمندسازی چاه های کشاورزی نیز نقش مهمی در کنترل برداشت و جلوگیری از اضافه برداشت دارد، در این راستا حدود ۸۰ درصد از چاه‌های کشاورزی، شامل هشت هزار و ۱۸۴ حلقه در استان، به شمارشگرهای هوشمند مجهز شده است.
طاهری اضافه کرد: ۱۶ هزار و ۲۶۲ حلقه چاه مجاز در استان وجود دارد که ۱۰ هزار و ۱۳۷ مورد از این تعداد چاه کشاورزی است.
اجرای ۸۲ هزار هکتار سامانه نوین آبیاری در بخش کشاورزی استان
به گزارش ایرنا، سالانه حدود ۸۲.۹ درصد از منابع آبی خراسان رضوی به میزان سه هزار و ۹۵۴ میلیون متر مکعب در بخش کشاورزی مصرف می شود، این درحالی است که با اجرای روشهای نوین آبیاری می توان به میزان زیادی از مصرف آب کاست، به طوری که با اجرای هر هکتار آبیاری تحت فشار سالانه به طور میانگین پنج هزار و ۶۰۰ متر مکعب در مصرف آب صرفه‌جویی شده و به ازای اجرای هر کیلومتر خط انتقال آب با لوله حدود ۷۰ هزار متر مکعب صرفه‌جویی محقق می‌شود.
طبق اعلام رییس جهاد کشاورزی خراسان رضوی، در سالهای ۹۲ تا ۹۷ معادل ۴۷ هزار هکتار و طی سالهای ۹۸ تا پایان ۱۴۰۰ به میزان ۳۵ هزار هکتار سامانه نوین آبیاری در استان اجرا شده است.
غلامرضا قنبری افزود: بر اساس آب موجود و در دسترس بخش کشاورزی خراسان رضوی، که حدود چهار هزار و ۴۰۰ میلیون متر مکعب در سال است، حدود نیمی از گستره یک میلیون و ۲۰۰ هزار هکتاری کشتزارهای استان، قابلیت لازم برای اجرای طرح های آبیاری نوین را دارد.
وی اضافه کرد: ۸۵ درصد منابع آب استان در اختیار بخش کشاورزی است که ۸۰ درصد آن از منابع زیرزمینی، ۱۲ درصد از قنوات و هشت درصد از چشمه‌ها و رودخانه ها تامین می‌شود.
خشکسالی حاکم بر کشور و نیز خراسان رضوی پدیده زودگذری نیست و در سالهای متمادی چنان ضربه‌ای به سفره های آبی زیرزمینی و منابع سطحی وارد کرده که بارندگی های پاییزی نیز تاثیری بر تغذیه سفره های آبی و جبران فقر آبی سدها نداشته است لذا باید چاره اندیشی اساسی در حوزه های مدیریت تولید، توزیع و مصرف آب صورت گیرد.