مدیریت دانش در حوزه اجتماعی و همچنین کاهش آسیبهای اجتماعی از طریق فعالیت‌هایی مانند گردآوری داده، ذخیره‌سازی و به اشتراک گذاری اطلاعات در این حوزه از اهمیت بسیاری برخوردار است.
چندی پیش در جلسه قرارگاه اجتماعی که با حضور معاون وزیر کشور و اعضای کارگروه اجتماعی و فرهنگی، فرمانداران، اعضای هیأت اندیشه‌ورز، مجمع خیرین و نماینده سازمان‌های مردم نهاد برگزار شد، مصطفی مشفقیان مدیرکل اجتماعی استانداری فارس پس ارائه گزارشی از وضعیت آسیبهای اجتماعی در استان پیشنهادی مبنی بر راه‌اندازی رصدخانه اجتماعی را مطرح کرد و گفت: درصدد هستیم رصدخانه اجتماعی را در استان فارس راه‌اندازی کنیم اما متاسفانه برخی مسئولان در شهرستان‌ها، آگاهی زیادی نسبت به مسایل اجتماعی و فرهنگی شهرستان‌ها ندارند.
به گفته او فرمانداران باید بتوانند با زبان آمار در این حوزه فعال باشند. البته برخی فرمانداران در این زمینه اهتمام ویژه دارند ولی بعضی مدیران برخی شهرستان ها باید تلاش بیشتری کنند تا بتوانیم هر چه بهتر در مسیر راه اندازی رصدخانه گام برداریم.
تشکیل رصدخانه اجتماعی چه ضرورتی دارد؟
با این حال پیشنهاد راه‌اندازی رصدخانه اجتماعی در استان فارس این پرسش‌ها را به ذهن متبادر می‌کند که در شرایط کنونی تشکیل رصدخانه اجتماعی چه ضرورتی دارد؟ آمار و داده‌های آسیب‌ها و ظرفیت‌های اجتماعی استان در حال حاضر در چه وضعیتی است و آیا اشراف به همه اطلاعات وجود دارد؟ آیا این رصدخانه قرار است تنها به آسیب‌ها بپردازد یا ظرفیت‌های استان را هم مورد توجه قرار می‌دهد؟
آنالیز بومی محلی از وضعیت شهرستان‌ها در دست نیست
مصطفی مشفقیان مدیر کل دفتر امور اجتماعی و فرهنگی استانداری فارس در پاسخ به این پرسش‌ها در رابطه با وضعیت آمار و داده‌های آسیب‌ها و ظرفیت‌های اجتماعی استان گفت: داده‌های بسیاری داریم اما در حال حاضر اشراف ما کامل نیست؛ لذا نیاز است که در حوزه آسیبهای اجتماعی اشراف بیشتر و بهتری بر این داده‌ها پیدا کنیم.
مدیر کل دفتر امور اجتماعی و فرهنگی استانداری فارس ادامه داد: در شرایط کنونی آنالیز دقیقی از علت و چرایی بسیاری از آسیبهای اجتماعی و پدیده‌هایی که در سطح شهرستان‌ها اتفاق می‌افتد در اختیار نداریم و تمام آمارها با هر دلیل و علتی که باشند در یک ظرف ریخته می‌شوند و آمارها به صورت تجمیعی ارائه می‌شود؛ این مسائل باعث شده آنالیز بومی محلی از وضعیت شهرستان‌ها و مناطق مختلف استان در حوزه آسیبهای اجتماعی و آمار و داده‌های درستی با تحلیل مناسب در دست نداشته باشیم.
مشفقیان اضافه کرد: طبیعتاً وقتی که این آمارها و اطلاعات و اشراف دقیق بومی محلی را در سطح استان نسبت به آسیب‌ها و ظرفیت‌ها نداشته باشیم نمی‌توانیم راهبری مناسبی در حوزه فرهنگی و اجتماعی داشته باشیم. این مسائل لزوم تشکیل رصدخانه اجتماعی را تأیید و اثبات می‌کند.
رصدخانه اجتماعی یک نقشه چندلایه اجتماعی فرهنگی از استان است
وی با اعتقاد به اینکه رصدخانه اجتماعی یک نقشه چندلایه اجتماعی فرهنگی از استان فارس است که علاوه بر آسیب‌ها نقاط قوت را هم نشان می‌دهد، افزود: این نقشه افزون بر این که وضعیت آسیبهای اجتماعی و دلیل و علت این آسیب‌ها در هر شهرستان را به ما نشان می‌دهد، ظرفیت شهرستان‌ها را نیز مشخص می‌کند. به نظر می‌رسد برای اعمال حاکمیت فرهنگی و اجتماعی و رفع آسیب‌ها در حوزه اجتماعی و فرهنگی نخستین گامی که باید برداریم اشراف است.
این مقام مسئول عنوان کرد: رصدخانه اجتماعی جایی است که این آمار را تجمیع می‌کند و به داده‌کاوی و تحلیل می‌پردازد و این امکان را به مدیران ارشد استان می‌دهد که بدانند برای هر منطقه چه تصمیمی را اتخاذ کنند.
نمی‌توانیم برای کل استان یک نسخه واحد بپیچیم
وی با بیان اینکه نمی‌توانیم برای کل استان یک نسخه واحد در حوزه‌های اجتماعی و فرهنگی بپیچیم، گفت: طبیعتاً گرایش‌های مختلف قومی، محلی و مذهبی و تفاوت فرهنگ‌ها و خرده فرهنگ‌ها موجب می‌شود که ما نیازمند این باشیم که با در نظر گرفتن اقتضائات خاص هر منطقه و محله و زیست بوم هر شهرستان یک راهبرد بومی شده ارائه دهیم.
مشفقیان یادآور شد: مأموریت این رصدخانه تنها تلاش برای رفع آسیبهای اجتماعی نیست بلکه یکی از مأموریت‌های اصلی رصدخانه تلاش برای افزایش نقاط قوت و شکوفایی هر چه بیشتر ظرفیت‌ها است. بدون شک همه این موارد در رصدخانه اجتماعی محقق خواهد شد.
مدیر کل دفتر امور اجتماعی و فرهنگی استانداری فارس با اشاره به اینکه در حال حاضر راه‌اندازی رصدخانه اجتماعی پیش از هر اقدام کلانی در استان به عنوان یک ضرورت محسوب می‌شود، گفت: این رصدخانه می‌تواند برگ زرینی از خدمات اجتماعی و فرهنگی استانداری در دوران کنونی باشد که خروجی آن نه تنها برای دستگاه‌های حاکمیتی بلکه برای NGOها، گروه‌های مردمی و جهادی نیز خائز اهمیت است و این نهادها می‌توانند از خروجی‌های رصدخانه بهره ببرند. اگر نهادی تمایل دارد خدمات اجتماعی به مردم ارائه دهد می‌تواند از طریق رصدخانه از وضعیت آسیب‌ها و ظرفیت‌های هر منطقه آگاه شود.
نخبگان باید ارزش‌ها را تبیین و ضد ارزش‌ها را مذموم بشمارند
جامعه دانشگاهی و نخبگانی استان فارس نیز معتقدند اگر دستگاه‌هایی که مدیریت فرهنگی را به عهده دارند انواع آسیبهای اجتماعی و وضعیت ارزش‌ها و ضدارزش‌ها را با اشراف بیشتری مدیریت کنند می‌توانیم گام بزرگی در مسیر کاهش آسیبهای اجتماعی برداریم.
دکتر سید سعید زاهد زاهدانی استاد جامعه شناسی دانشگاه شیراز در این باره گفت: هر جامعه‌ای بر اساس ارزش‌ها و اصول اخلاقی خاصی که در فرهنگ بنیادی‌اش تعریف می‌شود عمل می‌کند و هر زمان که از این ارزش‌ها و اخلاق فاصله گرفته شود بر حسب اینکه این فاصله تا چه اندازه زیاد باشد بحث آسیبهای اجتماعی به وجود می‌آید.
استاد دانشگاه شیراز ادامه داد: زمانی که ما می‌خواهیم بر اساس ارزش‌ها و اخلاق اجتماعی خودمان عمل کنیم طبیعتاً باید اندیشمندان و نخبگان جامعه که نسبت به این مسائل حساس هستند، اخلاق را در فرهنگ عمومی جامعه رواج دهند.
زاهد زاهدانی اضافه کرد: اندیشمندان و نخبگان بایستی ارزش‌ها را تبیین و تبلیغ کنند و ضد ارزش‌ها را مذموم بشمارند و تلاش کنند تا ارزش‌ها در رفتارهای عموم جامعه نمود پیدا کند. البته عوامل متعددی از جمله عدم توافق بین نخبگان در پیروی از ارزش‌ها و هنجارهای اجتماعی وجود دارد که باعث آسیب دیدن جامعه یا کند پیش رفتن در مسیر ترویج ارزش‌ها می‌شود؛ اختلاف‌نظرهای نخبگان در ترویج و تبلیغ ارزش‌های اجتماعی موجب خواهد شد که برخی معروف‌ها منکر و بعضی منکرها معروف شوند.
جامعه ما درگیر التهاب فرهنگی است
استاد جامعه‌شناسی دانشگاه شیراز بیان کرد: جامعه ما در طول ۴۰ سال گذشته پس از پیروزی انقلاب اسلامی درگیر التهابی فرهنگی است؛ از زمانی که فرهنگ ملی، سنتی و هویتی کشور ما با فرهنگ مدرن برخورد کرد، ارزش‌هایی در دوران پهلوی با تلاش حکومتی به سرعت وارد جامعه شد، بنابراین تضادهایی بین ارزش‌های مدرن و سنتی شکل گرفت که این تضادها موجب ایجاد التهاباتی در جامعه شد. این در حالی بود که فرهنگ ملی، سنتی و هویتی کشور قرن‌ها سابقه داشت و مردم ایران سالها دل در گرو آن فرهنگ داشتند؛ فرهنگی که در ادبیات فارسی و در کتاب‌هایی مانند شاهنامه فردوسی، خمسه نظامی، دیوان سعدی و حافظ به خوبی انعکاس پیدا کرده است؛ فرهنگی که می‌توانیم ردپای آن را در تعلیمات عمومی که از جانب روحانیت و حوزه‌ها تبلیغ می‌شود به خوبی مشاهده کنیم.
این استاد دانشگاه عنوان کرد: زمانی که ارزش‌های سنتی با ارزش‌های مدرن برخورد کرد، التهاباتی در جامعه ایجاد شد که عکس‌العمل اجتماعی آن منجر به شکل گرفتن انقلاب اسلامی شد؛ انقلاب اسلامی، شورشی از سوی مردم بود تا از این طریق هویت ملی خود را احیا کنند.
وی گفت: در طول این سالها نیز در حوزه فرهنگ درگیر این پالایش هستیم؛ از یک طرف ارزش‌های منتسب به جهان مدرن سرمایه‌داری در تلاش است تا از طرق مختلف خود را در جامعه تبلیغ کند و از یک طرف هم کسانی که معتقد به ارزش‌ها و اخلاق سنتی و ملی هستند در تلاش هستند که این ارزش‌ها را احیا کنند.
متولیان باید بدانند که ضدارزش‌ها در کجا تبلیغ می‌شود
استاد دانشگاه شیراز بیان کرد: در چنین شرایطی آسیب‌هایی که در جامعه به وجود می‌آید از نوع خاصی است که باید مورد توجه قرار بگیرد. شیوه‌ها و سبک زندگی مدرن موجب شده در حوزه‌های مختلف دچار تحولات بسیاری شویم. به عنوان مثال حالات عرفانی و توجه به ارزش‌های دینی در برخی اقشار کمرنگ‌تر از گذشته شده است و دنیاگرایی جای آن را گرفته است؛ لذا این درگیری‌ها برای کسانی که متولی امور فرهنگ هستند بایستی مشخص و نقشه فرهنگی و اجتماعی استان به روشنی ترسیم شود.
وی عنوان داشت: متولیان باید بدانند که ضدارزش‌ها در کجا تبلیغ می‌شود و چه ارزشی را در چه جایی می‌توان ترویج داد. متأسفانه در حال حاضر وسایل و دستگاه‌های ارتباطات جمعی تا حد بسیاری غیر قابل کنترل شده و نیاز است تمهیدات فرهنگی برای رفع این مشکل اتخاذ شود تا قدرت انتخاب مردم افزایش یابد و خودشان بتوانند ارزش‌ها را از ضدارزش‌ها تشخیص دهند و ارزش‌های مبتنی بر معیارهای ملی را انتخاب کنند.
اشراف بر کل نقشه فرهنگی و اجتماعی استان ضرورت دارد
زاهدزاهدانی افزود: به نظر می‌رسد که اداره‌کل اجتماعی استانداری فارس درصدد است که این اشراف را بر کل نقشه فرهنگی و اجتماعی استان به دست آورد تا با بهره‌گیری از شیوه‌هایی که در اختیار دستگاه‌های دولتی و حکومتی است بخش‌هایی از ارزش‌های ملی را تشویق و ترغیب کند تا ضدارزش‌ها بر آنها غلبه نکند و جامعه دچار آسیب نشود.
وی به برخی آسیبهای اجتماعی اشاره کرد و گفت: خانواده محیط امنی است که باید محبت و مدارا در آن حاکم باشد؛ اگر این محیط محل مناقشه، شکاف، دشمنی و نفرت شود ممکن است به طلاق بین پدر و مادر بینجامد، در این صورت ضدارزش‌ها بر ارزش‌ها حاکم می‌شود و طلاق به عنوان یک آسیب اجتماعی نمود پیدا می‌کند یا برخی افراد که از مواهب زندگی لذت نمی‌برند به اعتیاد رو می‌آورند و این اعتیاد هم آسیبی اجتماعی است که فرد را از یک زندگی عادی دور و بی‌خاصیت می‌کند و اعمال و رفتارهای او را مختل می‌کند.
زاهدزاهدانی ادامه داد: وقتی ابزار محبت در خانواده را به شیوه‌های مختلف افزایش دهیم شکاف‌ها کمتر خواهد شد و آمار طلاق کاهش می‌یابد و زمانی که لذت‌جویی‌ها و آرامش‌طلبی‌های عادی را در جامعه تکثیر کنیم رو آوردن به آرام‌بخش‌های مصنوعی که منجر به اعتیاد می‌شوند کمتر خواهد شد.
تلاش مدیران استان برای کاهش آسیبهای اجتماعی
وی یادآور شد: اگر دستگاه‌هایی که مدیریت فرهنگی را به عهده دارند انواع آسیبهای اجتماعی و وضعیت ارزش‌ها و ضدارزش‌ها را با اشراف بیشتری مدیریت کنند می‌توانیم گام بزرگی در مسیر کاهش آسیبهای اجتماعی برداریم.
استاد جامعه‌شناسی دانشگاه شیراز اظهار کرد: اداره‌کل استانداری فارس در تلاش است تا با ایجاد مناسبات فرهنگی شرایطی فراهم کند که شاهد آسیبهای اجتماعی نباشیم و بتوانیم دامنه این نوع آسیب‌ها در جامعه را کاهش دهیم.
راه‌اندازی رصدخانه اجتماعی؛ از ایده تا اجرا
مطرح کردن ایده راه‌اندازی رصدخانه اجتماعی در استان فارس تنها یک آغاز است؛ آنچه در این مسیر اهمیت دارد اجرا یا عملی کردن این ایده است. بنابراین داشتن یک فرآیند تعریف شده و بررسی همه جوانب برای ایجاد این ایده و عملی کردن آن یک ضرورت قدرتمند است که بایستی در اولویت متولیان فرهنگی قرار بگیرد.