به گزارش خبرنگار گروه علم و آموزش ایرنا در حالی که جمعیت دانشجویی در سال تحصیلی ۱۳۹۴-۱۳۹۳، به بیش از چهار میلیون و ۸۰۰ هزار نفر رسیده بود، امسال پس از گذشت حدود ۶ سال، تعداد دانشجویان کشور در سال تحصیلی ۱۴۰۰-۱۳۹۹، سه میلیون و ۱۷۳ هزار و ۷۷۹ نفر بودند که کاهش ۴۰ درصدی جمعیت دانشجویی را نشان می‌دهد.
همچنین بر اساس همین آمار، ۵۷ درصد از کل دانشجویان (یعنی حدود یک میلیون و ۶۰۰ هزار نفر) در دانشگاه‌های وابسته به وزارت علوم شامل دانشگاه‌های جامع، تخصصی، پیام نور، فرهنگیان و علمی‌کاربردی تحصیل می‌کنند و بقیه در حال تحصیل در واحدهای مختلف دانشگاه آزاد هستند.
افزون بر این، تعداد اعضای هیات‌علمی مجموع دانشگاه‌های دولتی و آزاد نیز در بازه‌ای پنج‌ساله کاهش یافته و از تعداد ۸۶ هزار و ۴۲۳ نفر به ۸۰ هزار و ۹۲۲ نفر رسیده است. فارغ از اینکه این کاهش جمعیت دانشجویی و استادی را چالشی برای آموزش عالی بدانیم یا نه، اطلاع از این روند کلی و برنامه‌ریزی برای آن مهم به نظر می‌رسد.
روح‌الله سهرابی در گفت‌وگو با خبرنگار گروه علم و آموزش ایرنا، در مورد چالش‌های آموزش عالی مانند کاهش تعداد دانشجویان و اعضای هیات علمی طی پنج سال گذشته اظهار داشت: این موضوع می تواند چالش باشد اما مهم این است که روندها را به خوبی تحلیل کنیم. این موارد را کارشناسان معمولا روندهای جمعیتی می‌نامند که به صورت ویژه در تعداد دانشجویان نمایان شده است و فردی که حکمرانی یا مدیریت کلان آموزش عالی را انجام می‌دهد، حتما باید به این موضوع دقت داشته باشد و در برنامه‌ریزی‌ها آن را لحاظ کند که با چه روندهایی روبرو هستیم و چند سال آینده چه اتفاقی برای آموزش عالی رخ خواهد داد.
وی ادامه داد: اگر به این روندها دقت نشود، چالش‌ها به بحران تبدیل خواهند شد. اگر به این مسائل و علاقه‌مندی‌های دانشجویان در انتخاب رشته، بُعد جنسیتی یا بومی نبودن دانشگاه، رشته یا دانشجو توجه نکنیم، امکاناتی مانند خوابگاه یا ساختمان‌هایی فراهم می‌آوریم که بدون استفاده می‌مانند.
سهرابی تاکید کرد: این امر در مورد اعضای هیات علمی هم صادق است ولی موضوع در زمینه اعضای هیات علمی ظریف‌تر است؛ یعنی نسبت معیار استاد به دانشجو معمولا یک به ۲۰ است. البته باید رشته‌های مختلف و تحصیلات تکمیلی، سن اعضای هیات علمی و تعداد دانشجویان را به خوبی رصد و بر اساس آن اعضای هیات علمی جذب کنیم، منطقی باید در این میان وجود داشته باشد در غیر اینصورت به مشکل می‌خوریم.
باید بانک اطلاعاتی دقیقی از خانواده آموزش عالی داشته باشیم
سهرابی یک راهکار برای بررسی این مسائل را تشکیل بانک اطلاعاتی دقیق از دانشجویان، کارکنان دانشگاه و اعضای هیات علمی دانست و افزود: باید جایگاه این افراد و رشته‌های آنها را در این بانک به خوبی تعیین کنیم؛ بر اساس تحلیل روندها و بانک اطلاعاتی می‌توانیم برنامه‌ریزی بلندمدت پنج ساله برای آینده آموزش عالی تدوین کرد که در اصطلاح آن را برنامه جامع منابع انسانی در حوزه کارکنان و اعضای هیات علمی می‌نامیم. همچنین برنامه‌ریزی برای دانشجویان داشته باشیم تا در جذب و نگهداشت آنها به مشکل نخوریم.
وی در مورد وجود این بانک نیز گفت: بانک اطلاعاتی دانشجویان از قبل و به شکل به‌روزشده آن موسسه پژوهش و برنامه ریزی تشکیل می‌شود، مرکز نظارت، ارزیابی و تضمین کیفیت وزارت علوم نیز تمایل دارد بانک جامعی ایجاد کند. بانک اطلاعاتی اعضای هیات علمی را هم قاعدتا باید مرکز جذب تشکیل دهد. تشکیل این بانک و استفاده از داده‌های آن برای برنامه‌ریزی، یکی از وظایف کلان وزارت علوم است.
مشاور وزیر علوم ادامه داد: در حوزه خُرد و دانشگاه‌ها هم روسای دانشگاه‌ها نباید از این امر غفلت کنند، یعنی وقتی برنامه راهبردی تدوین می‌کنند و خواستار ایجاد رشته‌های جدید هستند باید به روندها دقت کنند که آیا دانشجو و استاد برای آن رشته وجود دارد یا خیر.
وی در مورد تغییر سریع روسای دانشگاه‌ها که اجازه برنامه‌ریزی‌های درازمدت به آنها نمی‌دهد نیز گفت: این یک مشکل اساسی در کشور است. یعنی ماندگاری مدیریتی (managers stability) که در دنیا چهار سال است در کشور ما کم است. در مورد موقعیت های سیاسی تغییر سریع ممکن است ولی در مورد مدیریت های تخصصی نباید از بحث‌های سیاسی متاثر باشد البته اگر مشکلاتی هم وجود داشته باشد، نظام جانشین پروری و شایسته سالارانه در حوزه انتصاب روسا نداشته ایم، البته برنامه‌ای داریم که بتوانیم افراد را شناسایی و ارزیابی کنیم تا انتخاب مدیرها موفق‌تر باشد.
روسای موسسات پژوهشی با تحلیل فضای کلان کشور، برنامه‌های راهبردی را تدوین کنند
سهرابی در مورد برنامه‌های راهبردی پژوهشگاه‌ها و دانشگاه‌ها نیز گفت: ما کارگروهی تشکیل دادیم که وقتی برنامه‌های راهبردی دانشگاه‌ها و پژوهشگاه‌ها ارائه می‌شود، برنامه را در کارگروه ارزیابی کرده و مشکلات و خلأها را اعلام کنیم تا در برنامه اعمال کنند.
وی در پاسخ به این سوال که روسای پژوهشگاه‌ها و موسسات پژوهشی که از اولویت‌های پژوهشی کشور مطلع نیستند، چطور باید برنامه راهبردی تدوین کنند، اظهار داشت: مسئولان موسسات باید اولویت‌ها را با کمک خبرگان احصا و برنامه‌ها را تبیین کنند، سپس با الگویابی و ترازیابی از روی موسسات مشابه خارجی برنامه‌ای را تدوین کنند که مشخص کند چهار سال آینده اهداف و اولویت‌ها چیست.
سهرابی گفت: هر موسسه یا دانشگاهی که برنامه راهبردی به ما بدهد، ظرف یک ماه جواب می‌دهیم. البته در هیات امنا هم الزام شده است که همه موسسات برنامه راهبردی داشته باشند و قبل از تصویب به تایید دفتر برنامه‌ریزی و مدیریت راهبردی به نمایندگی از وزارت علوم برسد.
مشاور وزیر علوم در مورد گزارشی که قرار است وزیر علوم به مجلس شورای اسلامی در مورد پیشرفت برنامه‌های خود بدهد، گفت: در مرحله جمع آوری داده در مورد روند اجرای برنامه هستیم، این گزارش فعالیت‌های انجام شده در همه معاونت‌ها و مراکز مرتبط با وزارت علوم را در بازه زمانی مهر ۱۴۰۰ تا مهر ۱۴۰۱ دربرمی‌گیرد. امیدواریم با جمع آوری داده همه مراکز، کتابچه گزارش اجرای برنامه‌ها را تا پایان سال جاری منتشر کنیم.