به گزارش ایرنا، یکی از وعده‌های آیت الله ابراهیم رییسی در آغاز به کار دولت سیزدهم، رشد تجارت و افزایش سهم صادرات غیرنفتی با گسترش روابط تجاری ایران با همسایگان به حداقل ۲ برابر بود که این مهم هرچند امروز تا حدودی محقق شده اما روند تثبیت آن با چالش هایی مواجه است.
این وعده رییس جمهور سبب افزایش چشمگیر صادرات غیرنفتی کشور در سال ۱۴۰۰ و تقویت درآمدهای ارزی شد که تداوم آن با سهم ۵۱ درصدی تجارت ایران با کشورهای همسایه در سال جاری نشان از تحقق وعده دولت دارد که چشم اندازی رو به رشد را می‌توان برای صادرات ترسیم کرد.
هرچند که از ابتدای شروع به کار دولت آیت‌الله رئیسی و اقدامات مثبت صورت گرفته در حوزه تعامل با کشورهای مختلف به‌ویژه همسایگان و دیپلماسی متوازن، شاهد یک رونق نسبی در حوزه تجارت خارجی بوده‌ایم ولی این امر کافی نبوده و باید با تقویت دیپلماسی اقتصادی به ویژه در ۱۵ کشور همسایه این روند را بیش از پیش تقویت کرد.
اما در میان کشورهای همسایه ایران بازار کشور عراق اگرچه برای اکثر کشورهای همسایه آن مثل عربستان، کویت، ترکیه، امارات، قطر و کشورهای دیگر از جمله هند، چین، اروپا و آمریکا دارای ظرفیت بالقوه فراوان است که طمع اقتصادی فراوانی برای آنها ایجاد کرده اما در عین حال وضعیت رقابت برای ایران بسیار مساعدتر و بهتر است.
کشور عراق به عنوان بهترین شریک صادراتی ایران و بهترین فرصت وارداتی کالا و خدمات از جهان با دارا بودن رتبه سوم در صادرات نفت دنیا یک فرصت فوق العاده برای کالا و خدمات ایرانی به شمار می رود.
مزیت هایی چون دارا بودن بیشترین مرز زمینی و آبی مشترک، نزدیکی فرهنگی و مذهبی، عدم شناخت بازار عراق برای کشورهای دور از این منطقه، هراس از عدم امنیت برای بسیاری از کشورهای اروپایی و حتی چین از جمله مزیت هایی است که می تواند برای بازرگانان ایرانی یک فرصت استثنایی به شمار رود.
با این اوصاف واقعیت این است که عرصه برای حضور ایران در بازار عراق گرچه خالی از رقیب نیست و واقعیت بازار نیز این موضوع را هویدا می کند، اما چندان هم دشوار و مشکل نیست و حرکت به سمت تسخیر بازار عراق البته با توجه به مزیت رقابتی ایران، امری شدنی است.
براساس اعلام سازمان توسعه تجارت، چهار میلیارد و ۳۰۵ میلیون دلار کالای غیر نفتی از ایران در هشت ماه امسال به عراق صادر شده که این میزان در مدت مشابه سال گذشته چهار میلیارد و ۱۳۳ میلیون دلار بوده که نشان دهنده رشد چهار درصدی صادرات غیرنفتی به این کشور است.
بررسی سبد صادرات ایران به عراق نشان می دهد از مجموع ۱۰۰ قلم نخست کالاهای صادراتی به عراق، ۷۰ قلم با رشد صادرات همراه بوده و ۳۰ قلم کاهش صادرات داشته است.
حجم مبادلات تجاری ایران و اقلیم کردستان عراق
ارتباط تجاری بین ایران و عراق سالانه به ۶ میلیارد دلار می رسد و طی ۲ سال گذشته حجم تجاری دو طرف همزمان با محدودیت های ناشی از شیوع جهانی کرونا، حتی بیشتر هم شده است، چون زمانی که شیوع ویروس کرونا باعث توقف تجارت بین ایران و عراق شد، تجارت تا حد زیادی از طریق این گذرگاه های مرزی بین ایران و عراق ادامه داشته است.
از سوی دیگر حدود نیمی از حجم تجارت ایران با عراق در سال های اخیر از طریق مرزهای زمینی با مناطقی که تحت کنترل اقلیم کردستان هستند، صورت گرفته است.
توجه تجار ایرانی به اقلیم کردستان بیش از هر چیز ناشی از بازار مصرف پراستعداد این منطقه در شمال عراق است به طوری که اقلیم کردستان برای تجار ایرانی به تنهایی نقش یک کشور مانند جمهوری آذربایجان یا ترکمنستان را ایفا می کندتوجه تجار ایرانی به اقلیم کردستان بیش از هر چیز ناشی از بازار مصرف پراستعداد این منطقه در شمال عراق است به طوری که اقلیم کردستان برای تجار ایرانی به تنهایی نقش یک کشور مانند جمهوری آذربایجان یا ترکمنستان را ایفا می کند.
عراق از ١٨ استان تشکیل شده است که پنج استان و بخش هایی از سه استان عراق در منطقه کردستان عراق واقع شده اند؛ اربیل، حلبچه، دهوک، سلیمانیه و کرکوک استان های اقلیم کردستان عراق هستند که حدود ۶ میلیون نفر جمعیت دارند از اینرو بر اساس عامل جمعیتی، در جذب بازار محصولات ایرانی بسیار درخور توجه است.
از سوی دیگر مردم اقلیم کردستان عراق به نسبت از کل کشور عراق ثروتمندتر محسوب می شوند و درحالی که سرانه تولید ناخالص داخلی کل عراق حدود پنج هزار دلار است، سرانه تولید ناخالص داخلی اقلیم حدود هفت هزار دلار از سوی بانک جهانی برآورد شده است و این در واقع بازار قدرتمندتری از لحاظ توان خرید شهروندان در اختیار تجار ایرانی می گذارد.
به جز این، نزدیک به ۶۰ درصد تجارت ایران با عراق به تنهایی با اقلیم کردستان انجام می شود، به همین دلیل این منطقه برای اقتصاد ایران اهمیت زیادی دارد ضمن اینکه اشتراکات تاریخی، مذهبی و فرهنگی اقلیم کردستان با ایران باعث شده تا همواره نگاه مثبت و قابل اعتمادتری به کالاهای ساخت ایران و در نتیجه حضور موفق و پایدار بازرگانان ایران در بازار این کشور باشد.
استان کرمانشاه دروازه صادرات ایران به عراق
استان کرمانشاه در مجموع ۳۷۱ کیلومتر مرز مشترک با کشور عراق دارد و در امتداد این مرز ۲ مرز رسمی ( با اقلیم و بخش عربی ) و پنج بازارچه رسمی فعال است که این امر یک ظرفیت بسیار بالا برای این استان به شمار می رود به طوری که سالانه بیش از سه میلیارد دلار کالا از این مرزها به عراق صادر می‌شود.
در غرب کرمانشاه نیز قصرشیرین قرار دارد که اساسنامه آن به عنوان یک منطقه آزاد تجاری اخیرا در شورای نگهبان به تصویب رسیده و عملیاتی شده است؛ این شهرستان مرزی دارای بیش از ۲۷ هزار نفر جمعیت و ۱۸۶ کیلومتر مرز با عراق است؛ در امتداد این مرزها، ۲ مرز رسمی و فعال «خسروی» و «پرویزخان» قرار دارد که اولی هم مرز با بخش حکومت مرکزی و دومی هم مرز با اقلیم کردستان عراق است.
مرز رسمی پرویزخان قطب اقتصادی غرب کشور و از مرزهای فعال است و ۴۵ درصد صادرات کالاهای غیر نفتی از کشورمان به کشور عراق از طریق این مرز صورت می‌گیرد ضمن آنکه عمده کالاهای صادراتی به مناطق کُردنشین عراق به ویژه شهرهای کلار، سلیمانیه، موصل، خانقین و کرکوک در بخش مرکزی این کشور از طریق این مرز انجام می‌شود.
مرز خسروی نیز که در ۲۰ کیلومتری قصرشیرین واقع شده است دارای بزرگترین پایانه زمینی بین المللی خاورمیانه است.
علاوه بر دسترسی مرزی کرمانشاه به کشور عراق و کردستان عراق که موقعیت ویژه ای را برای توسعه این استان در ابعاد مختلف فراهم کرده است در سطح ملی نیز کرمانشاه دارای موقعیت ارتباطی مطلوبی است که به طور بالقوه می تواند یکی از فرصت های توسعه یافتگی این استان محسوب شودعلاوه بر دسترسی مرزی کرمانشاه به کشور عراق و کردستان عراق که موقعیت ویژه ای را برای توسعه این استان در ابعاد مختلف فراهم کرده است در سطح ملی نیز کرمانشاه دارای موقعیت ارتباطی مطلوبی است که به طور بالقوه می تواند یکی از فرصت های توسعه یافتگی این استان محسوب شود.
دسترسی کرمانشاه به مراکز استان های همجوار ( همدان، کردستان، ایلام و لرستان) می تواند به سرعت صورت بگیرد، این مساله در کنار وضعیت بهتر جاده ها و زیرساخت های ارتباطی کرمانشاه نسبت به استان های همجوار می تواند کرمانشاه را تبدیل به مرکزیت ارتباطی غرب کشور کند، مساله ای که بدون شک می تواند یکی از مزیت ها و فرصت های توسعه ای برای این استان محسوب شود.
بیش از ۲ میلیارد دلار کالا امسال از مرزهای کرمانشاه به عراق صادر شد
ناظر گمرکات و مدیرکل گمرک استان کرمانشاه گفت: در ۹ ماه سپری شده از سال جاری بیش از ۲ میلیارد و ۲۳ میلیون دلار کالا از گمرکات استان به عراق صادر شده که نسبت به مدت مشابه سال گذشته از نظر ارزشی چهار درصد رشد داشته است.
به گفته «بختیار رحمانی‌پور»، ارزش وزنی کالاهای صادر شده از گمرکات مرزهای استان کرمانشاه پنج میلیون و ۱۲۸ هزار تن بوده که نسبت به مدت مشابه سال قبل هفت درصد افزایش نشان می دهد.
ناظر گمرکات و مدیرکل گمرک استان کرمانشاه افزود: از مجموع صادرات انجام شده از مرزهای استان کرمانشاه ۶۵۲ میلیون دلار کالا مربوط به مرز رسمی پرویزخان است که جایگاه نخست را در بین مرزهای استان از نظر صادرات کالاهای غیر نفتی به عراق دارد.
رحمانی‌پور، عمده کالاهای صادراتی در این مدت را شامل میلگرد، آهن آلات، کاشی و سرامیک، میوه و تره‌بار، سنگ‌های ساختمانی، لبنیات، محصولات پلاستیکی، ظروف یکبار مصرف اعلام کرد.
وی ادامه داد: کرمانشاه با داشتن پنج مرز رسمی با ۲ بخش اقلیم و عربی عراق هم مرز است و این امر یک ظرفیت خوب برای استان به شمار می رود.
اقلیم کردستان عراق بازار هدف مهمی برای صادرات و توسعه گردشگری کرمانشاه است
استاندار کرمانشاه نیز اقلیم کردستان عراق را بازار هدف مهمی برای کرمانشاه دانست و معتقد است: کشور ایران و اقلیم کردستان عراق دارای ریشه‌های مشترک تاریخی، قومی و فرهنگی زیادی هستند و باید به بهترین شکل از این اشتراکات در راستای گسترش مناسبات و پیشی گرفتن از رقبای تجاری و اقتصادی ایران در منطقه بهره گرفته شود.
«محمدطیب صحرایی» با تاکید بر اراده جدی مدیریت ارشد استان برای گسترش مناسبات با اقلیم کردستان افزود: مزیت مرز مشترک با کشور عراق برای کرمانشاه، مانند دریای خزر برای گیلان و مازندران است و می‌توان با یک برنامه ریزی مناسب از این فرصت بزرگ برای مردم استان ثروت، رفاه و آسایش به ارمغان آورد.
مزیت مرز مشترک با کشور عراق برای کرمانشاه، مانند دریای خزر برای گیلان و مازندران است و می‌توان با یک برنامه ریزی مناسب از این فرصت بزرگ برای مردم استان ثروت، رفاه و آسایش به ارمغان آوردوی گردشگری، تجارت و بازرگانی را اولویت‌های اصلی و جدی برای پیشرفت کرمانشاه دانست و گفت: اگر خواهان یک تغییر مثبت در وضعیت بیکاری و معیشت مردم کرمانشاه هستیم باید به دنبال تقویت محورهای تحول آفرینی مانند گردشگری، تجارت و بازرگانی باشیم و حتما برای رونق این حوزه‌ها تمام توان خود را به کار خواهیم گرفت.
استاندار کرمانشاه یادآور شد: یکی از برنامه‌های استان، برنامه‌ریزی برپایی نمایشگاه‌های فصلی و دائمی در اقلیم کردستان است و در گام بعدی تلاش می‌کنیم کرمانشاه را به سطح یک استان معین و هماهنگ کننده برای فعالیت‌های نمایشگاهی دیگر استان‌ها در عراق ارتقاء دهیم.
بازار عراق و به ویژه اقلیم بستری مناسب برای توسعه صادرات است
سرکنسول جمهوری اسلامی ایران در اربیل عراق نیز که در نشست با تجار و بازرگانان استان کرمانشاه حضور یافته بود، می گوید: بازار عراق و به ویژه اقلیم یک بستر مناسب برای توسعه صادرات است که متاسفانه طی سال‌های گذشته استفاده مناسبی از آن صورت نگرفته است.
«نصرالله رشنودی» وجود مجموعه‌های توانمند تولیدی و صنعتی در استان کرمانشاه را فرصتی برای گسترش مناسبات با اقلیم کردستان دانست و اضافه کرد: این استان برای تثبیت جایگاه خود در بازار عراق نیازمند تدبیر بیشتر و برنامه ریزی بهتر برای افزایش توان رقابتی خویش است تا رقبا نتوانند به آسانی این بازار را از دست آنها خارج کنند.
وی افزود: کنسولگری جمهوری اسلامی ایران در اقلیم کردستان، تمام توان و امکانات خود را در راستای تسهیلگری در مسیر برقراری این مناسبات و حضور بیشتر کرمانشاه در نمایشگاه‌های تجاری و بازرگانی به کار خواهد گرفت.
با وجود آنکه بازار عراق و اقلیم کردستان عراق فرصت و پتانسیل بسیار خوبی برای فعالان اقتصادی استان کرمانشاه محسوب می شود ولی مشکلات و تنگناهایی در زمینه حضور تجار و بازرگانان این استان در این کشور وجود دارد که موجب شده تا بازار بکر این منطقه بتدریج از دست فعالان ایرانی خارج و در اختیار کشورهایی چون ترکیه و حتی در ۲ سال گذشته کشورهای حوزه خلیج فارس قرار بگیرد که این امر نگرانی هایی را در میان این فعالان اقتصادی بوجود آورده است.
افزایش حضور اقتصادی کشورهای حاشیه خلیج فارس در اقلیم کردستان عراق
با توجه به اینکه عراقی‌ها با رشد درآمدهای نفتی مواجه شده‌اند که تجربه ۲۰ ساله عراق نشان داده رشد درآمد نفتی برابر با رشد واردات است و رشد واردات هم منجر به رونق بودجه‌های عمرانی و توسعه زیرساخت‌ها و ساخت و سازها می‌شود از اینرو انتظار می رفت در همین رابطه سهم ما در بازار این کشور به تناسب افزایش درآمد نفتی عراق افزایش یابد ولی این اتفاق نیفتاد و سهم بازار را در حال واگذاری به رقبا هستیم.
سرکنسول جمهوری اسلامی ایران در اربیل عراق با تایید این امر گفت: حضور اقتصادی کشورهای حاشیه خلیج فارس در اقلیم کردستان در چند سال اخیر افزایش یافته و این امر باعث ایجاد رقابت شدیدی بین شرکت‌های مختلف در این منطقه شده است.
در گذشته تنها رقیب بازرگانان و شرکت های ایرانی در اقلیم کردستان عراق تنها کشور ترکیه بود ولی امروز کشورهای حاشیه خلیج فارس نیز در این منطقه به آنها افزوده شده و با سرمایه گذاری های کلانی که کرده اند در حال فعالیت هستندرشنودی با بیان اینکه تحولات اقلیم کردستان عراق در چند سال اخیر سرعت زیادی پیدا کرده است، افزود: اگر در گذشته تنها رقیب بازرگانان و شرکت های ایرانی کشور ترکیه بود ولی امروز کشورهای حاشیه خلیج فارس نیز در این منطقه به آنها اضافه شده و با سرمایه گذاری های کلانی که کرده اند در حال فعالیت هستند.
وی با بیان اینکه این امر رقابت شدیدی را بین بازرگانان کشورهای مختلف در اقلیم بوجود آورده است، گفت: شرط رقابت با این کشورها، حضور قدرتمند و همه جانبه شرکت های ایرانی و بازرگانان کشورمان در این منطقه است.
حضور شرکت های ایرانی در نمایشگاه های اقلیم کردستان کمرنگ است
سرکنسول جمهوری اسلامی ایران در اربیل عراق همچنین با انتقاد از حضور کمرنگ شرکت های ایرانی در نمایشگاه های که در اقلیم کردستان برگزار می شود یادآور شد: متاسفانه بیشتر شرکت های ایرانی در این نمایشگاه ها برای معرفی کالاها و تولیدات خود تنها به ارایه کاتالوگ و عکس اکتفا می کنند و این درحالی است که شرکت های تُرک حتی ماشین آلات سنگینی چون کمباین ، لودر و انواع تجهیزات سنگین خود را در نمایشگاه ها در مقابل دید بازدیدکنندگان عرضه می کنند که با این شیوه ما نمی توانیم نظر مخاطبان را جلب کنیم.
رشنودی، با بیان اینکه شرکت های ایرانی باید در این منطقه نمایندگی هایی ایجاد کنند تا شرایط و هزینه عرضه محصولاتشان در نمایشگاه ها به حداقل برسد، ادامه داد: در اربیل امسال چهار نمایشگاه برگزار کردیم که حضور شرکت های ایرانی در این نمایشگاه ها در حد و اندازه قابل قبولی که قابل رقابت با سایر کشورها باشد، نبود.
وی کاهش کیفیت و کمیت محصولات صادراتی پس از چندین بار تعامل با طرف عراقی و نبود نظارت بر ارسال کالاهای صادراتی و تغییر ماهیت و کیفیت آن در مسیر ارسال را از دیگر مشکلات کالاهای ایرانی در بازار اقلیم عنوان کرد و افزود: خوشبختانه پس از بیش از هفت سال کمیته اقتصادی ایران و اقلیم کردستان دوباره احیا شده و با برگزاری پنج جلسه در سال جاری دوباره فعالیت خود را برای توسعه همکاری های دوجانبه آغاز کرده است.
رشنودی، با بیان اینکه «مهدی صفری» معاون دیپلماسی اقتصادی وزیر امور خارجه نیز امسال ۲ بار برای توسعه اقتصادی دوجانبه و رفع مشکلات و تنگناهای مبادلات اقتصادی به اقلیم کردستان عراق سفر داشته است، یادآور شد: خوشبختانه عزم جدی در رفع مشکلات تجارت خارجی با این منطقه وجود دارد.
وی گفت: هم اکنون جمهوری اسلامی ایران در شهرهای «اربیل» و «سلیمانیه» دارای کنسولگری است که در راستای توسعه اقتصادی با این منطقه، کنسولگری شهر نینوا نیز توسط وزارت امور خارجه در حال تاسیس است.
پایان قسمت نخست ....