دو هفته پیش مستندی با عنوان تو بر کدام نمط قرآن خوانی در ایرنا منتشر شد که در این فیلم برخی کارشناسان به بیان دیدگاه های خود درباره وضعیت آموزش روخوانی قرآن در کشور و راه های بهبود بخشیدن به وضعیت موجود ارائه دادند. محبوبه سادات سیدصالحی که اکنون دانشجوی دکتری رشته علوم قرآن و حدیث است و چهار سالی است که در دانشگاه فرهنگیان تدریس می کند تا دانشجویان به عنوان معلمان آینده این کشور از پیچ و خم های تدریس روخوانی و روانخوانی قرآن در مدارس آگاه شوند و بتوانند دانش آموزانی تربیت کنند که به بهترین شکل قرآن را یاد بگیرند.
سیدصالحی ۱۰ سال است که به استخدام رسمی وزارت آموزش و پرورش درآمده و علاوه بر اینکه در دارالقرآن های مدارس و آستان حضرت عبدالعظیم به تدریس تجوید و فنون قرائت می پردازد، تربیت حافظان قرآن را نیز در برنامه های خود دارد. چرا که خود نیز حافظ کل قرآن کریم است.
حالا فرصتی دست داد تا به مرور برخی از آن مطالب تخصصی بپردازیم که این استاد دانشگاه بیان کرد؛ همان مشکلاتی که دغدغه بسیاری از فعالان حوزه آموزش قرآن کریم است. سیدصالحی گفت: یک اشکال اصلی این است که بیشتر معلمان درست آموزش نمی بینند و ضمن خدمت های ما در آموزش و پروش تشریفاتی و فضای مجازی هم یک آسیبی در این زمینه شده است. بنا بر این همه باید دست به دست هم بدهند تا وضعیت را بهبود ببخشند.
وی افزود: در سطح کلان دست اندرکاران باید دست به دست هم بدهند تا مشکل را حل کنند ولی حرف اول را معلمی می زند که در کلاس با دانش آموزان ارتباط دارد؛ به شرطی که خانواده، فرزند خود را در آن محیط قرار دهد. برخی خانواده ها را می بینیم که علاقه دارند فرزندانشان حتی قبل از دبستان قرآن را یاد بگیرند. چون اعتقادشان این است که فرزندانشان باید با قرآن آشنا باشند.
سیدصالحی ادامه داد: بعضی مراکز قرآنی به صورت تخصصی کار می کنند و دانش آموزان از یادگیری قرآن زده می شوند. مثلا آزمون های پایانی سنگین است یا سطح کلاس ها به قدری بالاست که دانش آموز نمی تواند خود را به آن سطح برساند. اگر بتوانیم آموزگاران را از دوران ابتدایی خوب پرورش دهیم و روش های تدریس صحیح را به آنها یاد بدهیم، خیلی پیشرفت خواهیم کرد.
آیا معلمان قرآن می توانند قرآن بخوانند؟
این حافظ قرآن گفت: یکی از اشکالات در مصاحبه دانشجویان دانشگاه فرهنگیان این است که آیا دانشجو می تواند قرآن را بخواند یا نه و گاهی می بینیم که اگرچه نسبت به همکلاسی های خود در دوران مدرسه بهتر است ولی در یک سطر قرآن چند اشکال روخوانی دارد. این دانشجو چگونه می تواند به دانش آموزان یاد دهد؟
وی افزود: از طرف دیگر آیا من به عنوان استاد روش تدریس را می دانم که می خواهم به دانشجویان یاد بدهم. چون این دانشجویان از دانشگاه فرهنگیان به مدارس می روند و در سطح ابتدایی شاهد کمبود آموزگار هستیم. یکی از درس های تخصصی که آموزگاران ابتدایی در کنار علوم و ریاضی و سایر دروس باید تدریس کنند، آموزش قرآن است ولی برخی از آنها نمی توانند قرآن بخوانند. لذا باید در دانشگاه فرهنگیان برای دانشجویان در دانشگاه فرهنگیان و برای معلمان در سطح مدارس دوره های آموزشی گذاشته شود. اگر معلم قرآن، روش های صحیح یادگیری و یاددادن را بداند، دانش آموزان نیز علاقه مند می شوند.
وی با انتقاد از نحوه برگزاری کلاس های ضمن خدمت گفت: یک اشکال اصلی این است که بیشتر معلمان، به شکلی صحیح آموزش نمی بینند و ضمن خدمت های ما در آموزش و پروش تشریفاتی شده به و فضای مجازی هم یک آسیبی در این زمینه شده است.
استقبال از طرح اتقان
وی از اجرای طرح اتقان در آموزش و پروش سخن گفت و افزود: من به عنوان سرناظر استان در این طرح نظارت می کردم و روش های صحیح آموزش را یاد می دادم و آنها نیز همان تجربیات را در دارالقرآن ها آموزش می دادند. در طرح اتقان آموزش حفظ ۲۰ سوره و آموزش صحیح خوانی و روانخوانی قرآن برای آموزگاران ابتدایی مقرر شده که با اجرای این طرح افق گسترده تری برای این کار خواهیم داشت.
این استاد دانشگاه اضافه کرد: اگر طرح اتقان به درستی اجرا شود و شاهد همکاری های استانی هم باشیم و از طرف دیگر و همه معلمان یاد بگیرند و نمره خوبی را کسب کنند و اگر نظارت بر این طرح به خوبی صورت گیرد، نتیجه خوبی خواهد داشت. به همین دلیل من از این طرح استقبال می کنم.
وی درباره میزان یادگیری لازم در روخوانی دانش آموزان در مدارس سخن گفت و اظهار داشت: دانش آموزان تا پایه سوم ابتدایی باید بتوانند روخوانی را فرا بگیرند، از کلاس چهارم بتوانند روانخوانی کنند و در دوره متوسطه نیز فصیح خوان شوند ولی می بینیم بسیاری از دانش آموزان هنوز روخوانی را بلد نیستند و علت، این است که این دانش آموزان دوران ابتدایی را به خوبی طی نکرده اند. به همین دلیل آموزگار باید خودش بتواند قرآن را خوب بخواند و ما نیز بتوانیم به درستی به او آموزش دهیم و معلم نیز بتواند به دانش آموزان یاد دهد.
فوت و فن های تدریس روخوانی را بدانیم
سیدصالحی ادامه داد: یکی از اشکالات معلمان ما این است که هنگام سوال کردن از دانش آموزان، قبل از این که دانش آموز پاسخ دهد، خودش پاسخ صحیح را می دهد در حالی که این کار صحیح نیست. همچنین هر معلمی باید در جای خودش از دانش آموز بپرسد. مثلا دانش آموز کلاس دوم ابتدایی فعلا باید بخش خوانی بلد باشد و نیازی به کلمه خوانی نیست و در پایه سوم از او بخواهیم کلمه خوانی و جمله خوانی کند.
وی تاکید کرد: اگر شیوه های معلمان یکسان باشد و همگی به شیوه ای صحیح آموزش بدهند، آن زمان معلم کلاس پنجم باید انتظار داشته باشد که دانش آموزان با لحن عربی قرآن را فراگیرند. در آموزشگاه ها و موسسات قرآنی قبل از ورود قرآن آموز به کلاس، یک سطح خوانی صورت می گیرد تا قرآن آموزان را در کنار هم سن و سالان و همسطحان خود قرار دهند.
ضرورت استعدادیابی برای آموزش قرآن
این استاد دانشگاه اظهار داشت: معلمی که می خواهد درس روخوانی بدهد، باید به اخلاق توجه ویژه ای داشته باشد. گاهی می بینیم برخی دانش آموزان هنگام برگزاری کلاس قرآن علاقه ای نشان نمی دهند و به بازی و شیطنت می پردازند و معلم باید بداند که چه باید بکند.
وی افزود: در ابتدا باید مخاطب شناسی و استعدادیابی را در ابتدای آموزش مدنظر قرار دهیم و در هنگام کلاس قرآن استعدادهای آنان را به رخ خودشان بکشیم. مثلا کسی که نمی تواند خوب قرآن بخواند ولی در فوتبال علاقه دارد از او بخواهیم که استعداد خود را نشان دهد. این استعدادیابی ها باعث می شود تا روخوانی را بهتر آموزش دهیم. البته اگر دانش آموزی نتوانست به هر دلیل قرآن را بخواند، نباید اخم کرد بلکه باید به دنبال راهکار بود تا بتواند آموزش لازم را ببیند.
به قرآن های کم علامت هم ایراد وارد است
سیدصالحی ادامه داد: من باید به عنوان یک معلم با تمام خطوط قرآنی آشنا باشم و دانش آموزان را نیز آشنا کنم ولی در ابتدای آموزش بلکه در پایه چهارم که می توانند روانخوانی کنند، به آنها خط های مختلف را نشان دهیم. اگر دانش آموزان قرآن را یاد بگیرند به راحتی هر قرآنی را می توانند بخوانند هرچند قرآن های آموزش و پرورش هم ایرادهایی دارد. در واقع خواستند کار را آسان کنند ولی کار به گونه ای شده که اگر این قرآن را یاد بگیرند نمی توانند سایر قرآن ها را به راحتی بخوانند. لذا لازم است دانش آموزان را از پایه پنجم که فصاحت را یاد می گیرند سایر قرآن ها را هم ببینند که تفاوتی چندانی با هم ندارند.
فضای مجازی و حقیقی با هم دیده شود
این حافظ قرآن درباره فرصت ها و تهدیدهای فضای مجازی گفت: اگر بتوانیم در این زمینه نظارتی داشته باشیم که بازخورد کار دانش آموزان را ببینیم، خوب است. در سال های اخیر دیدیم که فضای مجازی به تنهایی کمک کننده نیست. اگر بتوانیم جمع بندی بین فضای مجازی و حضور داشته باشیم خوب است.
وی افزود: اگر بتوانیم از فضای مجازی برای پخش فیلم کمک بگیریم، می توانیم نتایج خوبی بگیریم. مثل داستان های قرآنی، قطعه هایی از تلاوت، توجه به مفاهیم آیات یا صفحاتی که به آنها آموزش می دهیم که اگر کنارهم باشد نتیجه می دهد.
با نخبگان قرآنی، قرآن را تبلیغ کنیم
استاد دانشگاه فرهنگیان بر استفاده از چهره های نخبه قرآنی تاکید کرد و گفت: همانگونه که نخبگان ورزشی و درسی را تشویق می کنیم تا سایر دانش آموزان را آماده شرکت در مسابقات و برنامه های درسی کنند، در یک مرکزی مانند مدرسه تیزهوشان وقتی می خواهند دانش آموزان را علاقه مند کنند، دانش آموزان همان مدرسه را که سال های گذشته در آن مدرسه بوده و اکنون در یک دانشگاه تحصیل می کنند دعوت می کنند تا با حضور در مدرسه و توضیح درباره نتایج تلاش خود، دانش آموزان را علاقه مند کنند تا استعداد خود را بیشتر به کار بگیرند که در کارهای قرآنی نیز می توان چنین کاری را انجام داد.