فرهنگ کتاب و کتابخوانی سبقه‌ای تاریخی در بین مردمان ایران زمین دارد و همواره مکان‌هایی برای دستیابی به کتاب های مورد نیاز برای علما و دانشمندان و برای تاریخ نگاران و محققان در تمامی دوره‌ها وجود داشته است اما مردم کشور ما با این مکان فرهنگی قبل از انقلاب تا حدودی بیگانه بودند.
شرایط کتابخوانی به مراتب در این خطه از شمالشرق کشور در قبل از انقلاب بدتر از جاهای دیگر بود و مردم این استان بواسطه روستانشینی اغلب بی سواد و از امکانات فرهنگی کمتری برخوردار بودند.
قبل از انقلاب اسلامی در خراسان شمالی تنها چهار باب کتابخانه عمومی وجود داشت و بیشتر مردم این خطه به کتاب و کتابخانه دسترسی نداشتند اما بعد از پیروزی انقلاب به این مهم توجه مضاعفی شد و دولت ها هر سال نسبت به ساخت و ساز فضاهای فرهنگی از جمله کتابخانه عمومی اهتمام بیشتری ورزیدند در حالی که اینک در این استان ۷۷ باب کتابخانه عمومی وجود دارد که علاوه بر ایجاد کتابخانه ها در شهرها این فضاهای فرهنگی در روستاها نیز گسترش یافته است.
فضای فرهنگی در روستاها نیز به مراتب مورد توجه قرار گرفت و ساخت کتابخانه در ۳۲ روستای خراسان شمالی از سوی کودکان و نوجوانان استقبال خوبی یار مهربان شد.
علاوه بر گسترش کتابخانه ها در روستاها کتابخانه های سیار نیز ایجاد شده است تا به آبادی ها و روستاهای کوچک نیز نیز خدمت ارایه شود و همگان به کتاب دسترسی داشته باشند.
تنفس فضای فرهنگی پس از انقلاب
عضو هیات علمی دانشکده علوم انسانی دانشگاه آزاد خراسان شمالی در مورد فضای فرهنگی حاکم در استان در مقایسه با قبل از انقلاب می گوید: استفاده از کتابخانه و مطالعه تا پیش از ظهور انقلاب محدود به طبقه اشراف و دانشمندان بود و با توجه به محدودیت های موجود، همه افراد جامعه نمی توانستند از کتابخانه ها استفاده کنند چرا که هدف این کتابخانه ها، ارایه خدمات به تمامی گروه های جامعه نبود.
زهرا صادقی می افزاید: شمار افراد آگاه و باسواد جامعه اندک بود و به تبع آن، جامعه از لحاظ سیاسی، اقتصادی و فرهنگی پیشرفت همه جانبه ای نداشت اما پس از پیروزی انقلاب اسلامی نهادهای فرهنگی از گسترش چشمگیری برخوردار شدند.
این استاد دانشگاه با بیان اینکه عزم نهاد کتابخانه های عمومی کمک به بالندگی و شکوفایی استعدادهای فردی در راستای تولید اندیشه، علم و غنای فرهنگ جامعه است می گوید: بعد از پیروزی انقلاب اسلامی ساخت کتابخانه از اهمیت برخوردار و باعث افزایش سطح سواد جامعه شده است.
صادقی در بخش دیگری از سخنانش مطالعه را، عنصر اصلی و ضروری در زندگی خواند و می افزاید: بی گمان آنان که گام های بلندی در وادی پیشرفت های گوناگون برداشته اند، هرگز با کتاب و کتابخوانی بیگانه نبوده اند و کتابخانه، نهادی است که با در اختیار داشتن بخش قابل توجهی از دانش زمینه بهره گیری مناسب از اندوخته های بشری را فراهم می آورد و با تأمین فرصت های لازم، امکان آموختن همیشگی را برای اعضای جامعه مهیا ساخته و بر پیشرفت حیات اجتماعی می افزاید.
وی با بیان اینکه کتابخانه های عمومی در گسترش دانش و ارتقای میزان آگاهی‌های عمومی جامعه نقش به سزایی دارند، تصریح می کند: عزم این نهاد، کمک به بالندگی و شکوفایی استعدادهای فردی، در راستای تولید اندیشه، علم و غنای فرهنگ جامعه است.
۲۰ برابری تعداد کتابخانه در خراسان شمالی
سابقه امر نشان می دهد که این خطه از شمالشرق کشور قبل از انقلاب فاقد دانشگاه و کتابخانه های فعال نیز بسیار محدود بوده است که با وزیدن نسیم انقلاب مردم این خطه نیز به راحتی در فضای معنوی تنفس کردند و امروزه با افتخار تعداد کتابخانه‌های عمومی در این استان بعد از پیروزی انقلاب اسلامی ۲۰ برابر شده است.
مدیرکل کتابخانه‌های عمومی خراسان‌شمالی در این خصوص می گوید: قبل از پیروزی انقلاب اسلامی تنها در این استان چهار باب کتابخانه عمومی وجود داشت ولی اکنون ۷۷ باب فضای کتابخانه ای فعال است و تعداد کتابخانه های عمومی این استان در سال جاری نسبت به قبل از انقلاب یکهزار و ۸۲۵ درصد رشد داشته است.
تعداد کتابخانه های عمومی خراسان شمالی در سال جاری نسبت به قبل از انقلاب یکهزار و ۸۲۵ درصد رشد داشته است.
مهدی آریان می گوید: زیر بنای کتابخانه های عمومی این استان در قبل از انقلاب ۵۷۰ متر مربع بوده که به ۲۶ هزار و ۱۰۷ متر مربع پس از انقلاب رسیده است که در این شاخص نیز چهار هزار و ۴۸۰ درصد رشد ایجاد شده است.
وی تصریح می کند: سرانه زیر بنای کتابخانه های عمومی به ازای هر ۱۰۰ نفر سنجیده می شود که قبل از پیروزی انقلاب ۰.۱۷ متر مربع و اینک به ۲.۹۸ متر مربع رسیده است که نشان از رشد چشمگیری است.
مدیرکل کتابخانه‌های عمومی خراسان‌شمالی می گوید: قبل از پیروزی انقلاب شکوهمند اسلامی سه هزار و ۶۷۵ جلد کتاب در کتابخانه های عمومی این استان وجود داشت که اینک به حدود یک میلیون جلد رسیده است که در این شاخص بیش از ۲۵ هزار درصد رشد داشته است.
وی اظهار می کند: استاندارد سرانه کتاب به ازای هر ۱۰۰ نفر است که اینک این شاخص در استان ۱۰۹ جلد کتاب است که قبل از انقلاب ۱.۱۰ جلد کتاب بوده است.
وی نرخ امانت به ازای هر ۱۰۰ نفر را قبل از انقلاب ۵.۷۷ جلد کتاب عنوان کرد و می گوید: اینک این شاخص ۵۹.۳۵ جلد کتاب است.
مدیرکل کتابخانه‌های عمومی خراسان‌شمالی تصریح می کند: در سال جاری ۵۲۰ هزار و ۶۰۷ جلد کتاب از کتابخانه های عمومی این استان به امانت رفته است.
برخورداری ۳۲ روستا از کتابخانه عمومی
مدیر کل کتابخانه‌های عمومی خراسان شمالی در ادامه می گوید: ۳۲ روستای پرجمعیت این استان پس از انقلاب از کتابخانه عمومی برخوردار شده‌اند اما همچنان ۳۵ روستای پرجمعیت از این امکان فرهنگی بی‌بهره‌اند.
وی خاطر نشان می‌کند: این روستاهای بزرگ هر کدام بیش از یک هزار و ۵۰۰ نفر جمعیت دارند که ایجاد کتابخانه ها در این مناطق یک ضرورت است.
آریان می افزاید: از مجموع ۷۷ باب کتابخانه عمومی خراسان شمالی ۴۴ باب در مناطق شهری ، ۳۲ باب در نواحی روستایی و یک کتابخانه سیار روستایی است و از مجموع کتابخانه های عمومی شهری نیز ۱۱ باب کتابخانه عمومی به صورت مشارکتی است.
از مجموع ۷۷ باب کتابخانه عمومی خراسان شمالی؛ ۴۴ باب در مناطق شهری، ۳۲ باب در نواحی روستایی و یک کتابخانه سیار روستایی است
وی می گوید: میانگین امانت کتاب در کتابخانه های روستایی استان بسیار بالا است و کودکان و نوجوانان از مجموعه های کتابخانه استقبال خوبی دارند چرا که در روستاها مراکز تفریحی و تفننی دیگری وجود ندارد.
مدیرکل کتابخانه‌های عمومی خراسان شمالی بر اهمیت ایجاد کتابخانه های عمومی در روستاها تاکید و خاطر نشان می‌کند: با توجه به اینکه سیاست کنونی نهاد کتابخانه های عمومی، تبدیل کتابخانه ها به پایگاه‌های فرهنگی و اجتماعی است، گسترش این فضاها در مناطق روستایی ضروری است.
وی در خصوص فضای فرهنگی حاکم بر حاشیه شهر و سکونت‌گاه‌های غیر رسمی نیز می گوید: ساخت و تجهیز کتابخانه های کوچک در حاشیه شهر و مناطق محروم شهرها از محل اعتبارات ملی و استانی بازآفرینی شهری در دستور کار قرار دارد و اینک یک باب کتابخانه سیار برای پوشش ۶ منطقه کم برخوردار و روستایی شهرستان بجنورد ایجاد شده است که روستاهای ینگه قلعه، علی آباد، باغچق، باقرخان، کلاته محمد علی پهلوان و آذرسا را پوشش می دهد.
آریان با بیان اینکه خرید، تجهیز و راه اندازی هر یک باب کتابخانه سیار به بیش از ۲ میلیارد تومان اعتبار نیاز دارد می افزاید: این استان یک میلیون نفری ۸۰۰ روستا و ۳۶ محله کم برخوردار دارد که نیازمند پنج باب کتابخانه سیار است، سه باب کتابخانه سیار برای شهر بجنورد و برای شهرستان های شیروان، اسفراین و راز و جرگلان هر کدام یک باب نیاز است.
وی می گوید: دولت بر ساخت و راه اندازی کتابخانه های عمومی ثابت و استاندارد توجه ویژه ای دارد اما با توجه به پراکندگی جمعیت، ساخت کتابخانه در برخی از مناطق میسر نیست و در حال حاضر باید از ظرفیت خیران استفاده کرد.
عضویت بیش از ۱۱ هزار کودک در کتابخانه‌ها
یکی از سیاست های مهم کاری نهاد کتابخانه های عمومی کشور، گسترش فعالیت های فرهنگی، آموزشی و اجتماعی در سطح کتابخانه های عمومی برای تمامی سنین به ویژه کودکان و نوجوانان است و خوشبختانه این فضا نیز برای این قشر آینده ساز در خراسان شمالی فراهم شده است و اینک تعداد زیادی از فرزندان این خطه در فضاهای فرهنگی از جمله کتابخانه ها سیر می کنند.
مدیرکل کتابخانه های عمومی خراسان شمالی در این خصوص می افزاید: ۱۱ هزار و ۳۱۵ کودک عضو کتابخانه های عمومی این استان در بخش های شهری و روستایی شدند.
وی با بیان اینکه در مجموع کتابخانه های عمومی این استان ۵۵ هزار و ۹۰۰ نفر عضو دارد می گوید: کودکان عضو کتابخانه های عمومی تا سن ۱۱ سال هستند و در حال حاضر بیش از ۱۴۱ هزار نسخه کتاب برای کودکان در کتابخانه های عمومی استان موجود است.
بررسی ها نشان می دهد که فضای فرهنگی در این خطه از شمالشرق رشد قابل توجهه داشته است و احداث کتابخانه از لحاظ تعداد، زیربنا، نرخ امانت و عضویت قابل مقایسه با قبل از انقلاب نیست که در جدول زیر به این مقایسه بیشتر توجه می شود.
| ردیف | عنوان | قبل از انقلاب | پس از انقلاب |
| ۱ | تعداد کتابخانه | ۴ باب | ۷۷ باب |
| ۲ | زیربنای کتابخانه | ۵۷۰ متر مربع | ۲۶۱۰۰ متر مربع |
| ۳ | تعداد جلد کتاب | ۳۶۷۵ جلد | یک میلیون جلد |
| ۴ | نرخ امانت | ۵.۷۷ | ۵۹.۳۵ |
| ۵ | تعداد روستاهای دارای کتابخانه | ۰ | ۳۲ |
استان یک میلیون نفری خراسان شمالی به مرکزیت بجنورد، شامل هشت شهرستان بجنورد، شیروان، اسفراین، مانه و سملقان، راز و جرگلان، فاروج، جاجرم و گرمه است.
خراسان شمالی ۲۵ نقطه شهری دارد.