در ناآرامی‌های شهریور گذشته، یکی از اهداف سناریوی دشمنان جمهوری اسلامی، کاهش مشروعیت بین‌المللی جمهوری اسلامی و انزوای ایران در جامعه بین‌الملل بوده که توفیقاتی نیز به همراه داشته است. این سناریو با برخی تظاهرات ایرانیان در خارج، بمباران رسانه‌ای، لابی با کشورها برای کاهش سطح روابط و فراخواندن سفرا دنبال‌شده و علاوه بر موضعگیری‌های متنوع مقام‌های کشورها علیه جمهوری اسلامی، تعلیق روند مذاکرات هسته‌ای، پیگیری پرونده حقوق بشری در شورای امنیت و خط و نشان‌های تازه علیه ایران، برخی دستاوردهای آن تا امروز است.
دولت جمهوری اسلامی در مقابل، از یک سو بر تداوم مذاکرات تاکید کرده و از سوی دیگر به فراخوانی سفرای برخی کشورها در ایران و برخی اقدامات و تحریم‌های متقابل پرداخته است؛ اما آینده این فشارها علیه جمهوری اسلامی چه خواهد شد و جمهوری اسلامی چه راهکارهایی برای مقابله با این هجمه سنگین دارد؟
بر همین اساس اداره کل پژوهش و بررسی‌های خبری ایرنا بر آن شد در گفت‌وگو با دیپلمات‌ها و کارشناسان مسایل بین‌المللی، به واکاوی این موضوع بپردازد تا راهکارهایی نیز ارائه شود. در بخش نخست این گزارش «دیاکو حسینی» کارشناس روابط بین‌الملل گفت مساله تجزیه ایران موضوعی قدیمی است و مربوط به اکنون نیست، برخی کشورها منتظر فرصتی هستند تا بتوانند ایران را کوچکتر کنند اما هویت ایرانی بسیار پرکشش‌تر از آن است که منجر به تجزیه‌طلبی شود.
«مهدی خانعلی‌زاده» پژوهشگر بین‌الملل نیز در بخش دوم این گزارش معتقد بود شرایط کنونی، زمینه‌سازی جنگِ واقعی و اجرای دوره فشرده یوگسلاوی، لیبی، عراق و افغانستان است و به دلیل آماده‌سازی و همراه کردن افکار عمومی دنیا، در شرایط کنونی طرف غربی در صورت شروع جنگ، هزینه اعتباری کمی می‌پردازد.
در بخش سوم این گزارش «مهدی فاخری» سفیر پیشین ایران در مکزیک و سرکنسول ایران در هنگ‌کنگ و ماکائو در مورد پروژه فشار بر ایران گفت که در ۴۳ سال گذشته، تحت فشار برخی کشورهای منطقه‌ای و بین‌المللی بودیم اما ویژگی دوره اخیر این است که هیچگاه این میزان از هم‌سویی و هم‌جهتی دولت‌های خارجی را در تصمیم‌ها و مواضع علیه ایران نداشتیم.
در چهارمین گفت‌وگو «صباح زنگنه» پژوهشگر مسایل بین‌الملل و سفیر پیشین جمهوری اسلامی در سازمان همکاری‌های کشورهای اسلامی نیز مانند مهدی فاخری، فشارهای سیاسی و تبلیغاتی این روزها علیه ایران را بیش از هر زمان دیگری دانست و تاکید کرد: اگر سیاست داخلی با منطق، مدارا و دید مشارکت عموم مردم شکل گیرد، موجب استحکام وحدت ملی و بی‌اثرشدن فشار خارجی می‌شود.
در پنجمین گزارش ایرنا، «جاوید قربان‌اوغلی» کارشناس مسائل بین‌الملل و مدیرکل پیشین آفریقای وزارت امور خارجه گفت ایران در شرایط بین‌المللی بسیار دشواری قرار دارد. این حجم از فشار حتی در اوج بحران هسته‌ای در دوره دولت هشتم نیز وجود نداشت. نباید تبعات این فشارها را دست کم گرفت و باید تصویر مسؤولان و تصمیم‌گیران از تبعات تحولات جهانی علیه کشور به روز شود.
در گزارش کنونی، به سراغ «محسن پاک‌آیین» سفیر پیشین ایران در زامبیا، تایلند، ازبکستان و جمهوری آذربایجان رفته‌ایم.
پاک‌آیین در مورد هدف نهایی فشارهای اخیر و اینکه آیا صرفا تبلیغاتی است یا به اقدامات بین‌المللی، حقوقی و نظامی علیه ایران منجر می‌شود؟ معتقد است: در حوزه نظامی اگر غربی‌ها توانایی حمله به ایران را داشتند حتما این کار را انجام می‌دادند. اینگونه نیست که آنها نخواهند بلکه نمی‌توانند. آنها می‌دانند در مقابل یک حرکت نظامی علیه ایران، متقابلا ۱۰ برابر با پاسخ مواجه خواهند شد.
سفیر پیشین ایران در جمهوری آذربایجان می‌گوید: غربی‌ها در زمینه فشارهای روانی و اجماع بین‌المللی علیه ایران فعال هستند که البته تاکنون موفق نبوده‌اند و عمدتا هم در شورای امنیت قطعنامه‌هایی که علیه ایران صادر کرده‌اند، توسط چین و روسیه وتو شده است، بنابراین در مجمع عمومی سازمان ملل نتوانستند با یک اجماع کافی علیه ایران اقدامی انجام دهند و قطعنامه‌های حقوق بشری را به صورت تکراری علیه ایران هرساله صادر می‌کنند که بیشتر با تعداد کمی آرای مثبت تصویب می‌شود.
غرب رویکردش را تغییر داده است
سفیر پیشین ایران در جمهوری آذربایجان در پاسخ به این سوال که فشارهای دوره اخیر و اینکه چه تفاوتی با سناریوهای گذشته دارد؟ می‌گوید: در مورد اغتشاشات اخیر، غربی‌ها رویکرد خودشان را عوض کردند، کشورهای غربی با کمک پارلمان اروپا سعی کردند به ایران فشار بیاورند.
اجماع غربی با اجماع جهانی تفاوت دارد، غربی‌ها در داخل اتحادیه اروپا به اضافه آمریکا می‌توانند این اجماع را علیه ایران ایجاد کنند و به قطعنامه‌هایی که در آن نقض حقوق بشر در ایران مطرح می‌شود، رای دهند و ایران را به هر شکلی تحت فشار قرار دهند اما اجماع جهانی حاصل نمی‌شودپاک آیین توضیح می‌دهد در هر کشوری ممکن است مردم نارضایتی داشته باشند؛ در کشورهای اروپایی و آمریکا نیز نارضایتی مشاهده می‌شود. اعتراضات نیز در همه جای دنیا وجود دارد اما غربی‌ها بر موج اعتراضات در ایران سوار شدند، گروه‌های ضدانقلاب را تحریک و حضور آنها را در ایران تسهیل کردند و باعث شدند این اعتراضات تبدیل به اغتشاشات شود.
هرچند که مردم ایران از اغتشاش رویگردان بودند اما گروه‌های وابسته به غرب و برخی افراد فریب خورده در مسیر اهداف آنها قرار گرفتند و این اعتراضاتی که می‌توانست حتی به نتیجه برسد و مسوولان را تشویق و متقاعد به انجام خواسته آنها در حد امکان کند، تبدیل به اغتشاش شد.
به گفته وی، دشمنان، از طریق فضای مجازی و رسانه‌های اینترنتی خارج از کشور و حلقه عربی، عبری و غربی فعال بودند، آنها همه دست به دست هم دادند و در خارج از کشور از تروریست‌ها و مخالفان ایران مانند منافقان و سلطنت‌طلبان حمایت کردند، سعی کردند گروه‌هایی مانند کومله را از طریق اقلیم کردستان عراق وارد ایران و امیدوار کنند، تغییری در نظام ایجاد خواهد شد اما تمام اینها بی‌نتیجه ماند و امروز می‌بینیم که کشور آرام است و اگر اعتراضاتی هم به صورت کم‌وبیش وجود دارد با تدبیر و گفت‌وگوی مسوولان در حال رفع شدن است.
این دیپلمات با بیان اینکه پارلمان اروپا یک نهاد غیررسمی است و نمی‌تواند تصمیمات الزام‌آوری بگیرد، ادامه می‌دهد: پارلمان اروپا یک نهاد پرهیاهو است و از آن؛ بیشتر در حوزه فضاسازی عملیات روانی، تبلیغات و فشارهای روانی علیه کشورهای مخالف غرب استفاده می‌شود و یک نهاد فاقد اعتبار بین‌المللی است.
پاک‌آیین تاکید می‌کند تصمیمی که پارلمان اروپا علیه سپاه پاسداران گرفت، یک تصمیم الزام آور نبود اما اگر تصمیمات آنها در شورای اروپا که نماینده رسمی کشورها هستند به تصویب برسد، موضوع تفاوت می‌کند.
کشورهای اروپایی از پارلمان اروپا تبعیت نکردند
این دیپلمات ادامه می‌دهد: دیدیم که کشورهای اروپایی از تصمیمی پارلمان اروپا تبعیت نکردند، این تصمیمی که گرفتند بی‌اثر ماند اما اگر مورد تصویب شورای اروپا قرار می‌گرفت قطعا ما اقدام متقابل انجام می‌دادیم و غربی‌ها خودشان متوجه این موضوع شدند.
پاک‌آیین توضیح می‌دهد: اجماع غربی با اجماع جهانی تفاوت دارد، غربی‌ها در داخل اتحادیه اروپا به اضافه آمریکا می‌توانند این اجماع را علیه ایران ایجاد کنند و به قطعنامه‌هایی که در آن نقض حقوق بشر در ایران مطرح می‌شود، رای دهند و ایران را به هر شکلی تحت فشار قرار دهند اما اجماع جهانی حاصل نمی‌شود.
به گفته وی، اجماع جهانی به معنی آن است که همه کشورهای جهان یا اکثریت کشورهای جهان از آنها حمایت کنند اما اینگونه نیست. کشورهای جهان عمدتاً این اقدامات اروپایی‌ها را دخالت در امور داخلی ایران می‌دانند چرا که این دخالت‌ها را در کشورهای دیگر هم انجام می‌دهند به همین دلیل نتوانستند اجماعی علیه ایران ایجاد کنند و معمولاً اگر رای ممتنع، غائب و منفی را روی هم حساب کنید، در مقابل آرای مثبتی که به آنها داده شده، بیشتر است.
این کارشناس یادآور می‌شود در داخل ایران هم با تدابیری که اتخاذ شد، به ویژه از طریق شفاف‌سازی در رسانه‌ها، صداوسیما، مستندسازی‌ها و افشای دروغ‌هایی که می‌گفتند؛ اعتماد عمومی به رسانه‌های خارجی کمتر شده، نمی‌گویم از بین رفته بلکه کمتر شده، در نتیجه در این زمینه نیز موفق نبودند.
پارلمان اروپا یک نهاد پرهیاهو است و از آن بیشتر در حوزه فضاسازی عملیات روانی، تبلیغات و فشارهای روانی علیه کشورهای مخالف غرب استفاده می‌شود، و یک نهاد فاقد اعتبار بین‌المللی استوی در ادامه اضافه می‌کند البته این بدان معنا نیست که قانع باشیم. ما باید دیپلماسی خود را هم در حوزه رسمی و هم دیپلماسی عمومی ادامه دهیم.
چند پیشنهاد به دستگاه سیاست خارجی
سفیر پیشین ایران در جمهوری آذربایجان در مورد راهکارهای کنونی دستگاه سیاست خارجی اظهار می‌دارد: راهکارها می‌تواند به دو شکل انجام شود، در حوزه رسمی که باید دستگاه دیپلماسی ما در ارتباط مستمر با کشورهای جهان به ویژه کشورهای غیراروپایی و کشورهایی که مخالف دخالت در امور داخلی کشورهای دیگر هستند، مانند کشورهای آفریقا و آسیا باشد و باید سعی کند یک اجماع و گروه حداکثری را علیه فعالیت‌های اروپایی‌ها و غربی‌ها شکل دهد.
به عبارت دیگر باید به دنبال این باشیم که جناح چند جانبه گرایی در جهان علیه یکجانبه‌گرایی ائتلاف غرب شامل اروپا و آمریکا را از طریق ارتباطات دیپلماتیک با کشورهای مختلف جهان و توجیه آنها تقویت کنیم. همچنین ارتباط با سفرای خارجی در داخل کشور و توجیه آنها نسبت به مغایرت اقدامات غربی‌ها با موازین بین‌المللی و مقررات جاری جهانی در حوزه دیپلماتیک که تا حدی انجام شده و باید استمرار داشته باشد چون فشارهای غرب علیه ما استمرار دارد.
در حوزه دیپلماسی عمومی چه کنیم؟
پاک‌آیین در مورد حوزه دیپلماسی عمومی نیز پیشنهاد می‌دهد که با نهادهای غیررسمی یعنی نهادهای غیردولتی و حقوق بشری در دنیا به ویژه در کشورهای دوست و همسو با ایران باید فعالیت کنیم و موارد نقض حقوق بشر در کشورهای غربی را که بسیار زیاد نیز است، اطلاع‌رسانی، برجسته‌سازی و اعمال فشار کنیم و وجود تبعیض نژادی آپارتاید در رژیم صهیونیستی و خود آمریکا و اروپا که روز به روز در حال افزایش است، باید برجسته شود.
وی این اقدامات را از مسیر ارتباط با نخبگان جهان و هم از طریق رسانه و مستندسازی فضای مجازی قابل تحقق می‌داند و اضافه می‌کند: باید فعالیت کنیم و سعی کنیم نه تنها فشارهای بین‌المللی علیه ایران را کاهش دهیم بلکه یک فشاری را هم بر آنها اعمال کنیم برخی از این اقدامات را در حال انجام هستیم و برخی اقدامات را نیز باید انجام دهیم.
سفیر پیشین ایران در باکو: هیچ یک از فشارهایی که به صورت همه جانبه علیه ایران وارد می‌شود، نتوانسته انزوای ایران را حاصل کند و فشارها به نتیجه مطلوب آنها نرسیده است پاک‌آیین در پایان می‌گوید: پس از پیروزی انقلاب اسلامی، برخی کشورهای جهان و در راس آنها آمریکا و تعدادی از کشورهای اروپایی منافع خود را هم در منطقه و هم ایران از دست دادند. در حالی که پیش از پیروزی انقلاب اسلامی یک رژیم وابسته در ایران بود که کاملا مطیع آمریکا و برخی کشورها همچون انگلیس بود و آنها به راحتی کشور را غارت می‌کردند و به دلیل حضور رژیم پهلوی منافع بسیاری در ایران داشتند.
وی توضیح می‌دهد: آنها پس از آنکه منافع خود را در منطقه و ایران از دست دادند به دنبال این بودند فشارهایی را علیه جمهوری اسلامی ایران اعمال کنند که در شکل‌های مختلف ظهور و بروز داشت مانند دخالت در امور داخلی ایران، تحریک اقوام، تحمیل جنگ با کمک صدام، فشار برای اینکه ایران را از انرژی هسته‌ای محروم کنند و فشار با محور نقض حقوق بشر در ایران و در پایان هم تحریک‌هایی که از اوایل انقلاب آغاز شد و به تدریج پس از آن تشدید شد.
سفیر پیشین ایران در باکو تاکید می‌کند: هیچ یک از این فشارها که به صورت همه جانبه علیه ایران وارد شد، نتوانست انزوای ایران را حاصل کند و فشارها به نتیجه مطلوب آنها نرسید و می‌بینیم ایران روز به روز دوستان بیشتری را در جهان پیدا می‌کند و تقریبا اکثر قریب به اتفاق اعضای جنبش عدم تعهد از دوستان ایران هستند.