نخستین دختر حضرت علی (ع) امام اول شیعیان و حضرت فاطمه زهرا (س) یگانه دختر پیامبر اسلام (ص) در پنجم جمادی الاولی سال پنجم هجری در مدینه منوره چشم به جهان گشود و صدیقه الکبری، العصمه الصغری، ولیّه الله العظمی، ناموس الکبری، الراضیه بالقدر والقضا، امینه الله، عالمه غیر معلّمه، فهمه غیر مفهمّه، محبوبه المصطفی، قره عین المرتضی، نائبه الزهرا، شقیقه الحسن المجتبی و شریکه الحسین سید الشهداء لقب گرفت.
از القاب دیگر حضرت زینب (س) می توان به «زاهده، فاضله، عاقله، کامله، عامله، عابده، محدثه، مخبره موثقه، مظلومه وحیده، عقیله القریش، الباکیه الفصیحه والبلیغه والشّجاعه، عقیله خدر الرساله و رضیعه ثدی الولایه» اشاره کرد.
این بانوی ارجمند با اینکه پنج یا ۶ سال بیشتر از عمر خود، وجود نازنین مادرش را درک نکرد و در آن ایام مادر را از دست داد، در همین حال چنان تربیت شده بود که از فاطمه (س) حدیث و روایت نقل می کرد.
ایشان در شکیبایی و استقامت و قدرت ایمان و تقوی، یگانه و مظهر صفات اخلاقی بود و در فصاحت و بلاغت به حضرت علی (ع) شباهت داشت، بانوی آب و آیینه تربیت شده مکتب وحی و در خانه رفیع امامت رشد یافت و از این رو «زینب پدر» نام گرفت.
صدیقه صغری همچنان دارای فضایل اخلاقی، فردی و اجتماعی بود، عفاف و حجابش به حدی بود که با حضور در صحنه های اجتماعی و سیاسی تن دشمن را به لرزه می انداخت و عفت و گوهر زن بودن را در بالاترین حد آن حفظ می کرد.
تربیت خانوادگی و حیای ذاتی حضرت زینب کبری (س) باعث شد تا او عفت خویش را، حتی در سخت ترین شرایط به نمایش گذارد، او در دوران اسارت و در مسیر کربلا تا شام، سخت بر عفت خویش پای می فشرد.
این بانوی گرامی بیش تر شب ها را با عبادت و بندگی حضرت حق به صبح می رساند و همواره قرآن تلاوت می کرد.
تهجد و شب زنده داری حضرت زینب (س) در طول حیات پر برکتش هیچگاه ترک نشد؛ حتی در شب یازدهم محرم با آن همه رنج و خستگی و دیدن آن مصیب های دلخراش هم به عبادت خدا پرداخت.
حضرت امام سجاد (ع) می فرماید: آن شب دیدم عمه ام بر سجاده نماز نشسته و مشغول عبادت است و نیز از آن حضرت نقل شده که عمه ام زینب با این همه مصیبت از کربلا تا شام، هیچ گاه نمازهای مستحبی خود را ترک نکرد و نیز روایت می کنند: چون حضرت امام حسین (ع) برای وداع با حضرت زینب (س) آمدند، فرمودند: خواهرم، مرا در نماز شب فراموش نکن.
از دیگر صفات حضرت زینب (س) این است که او محدثه و عالمه و معلمه و خواهان عالم کردن مردم بود و آنان را از جهل بر حذر می داشت، حضرت در زمان اقامت پدر بزرگوارشان در کوفه برای زنان، مجلس تفسیر قرآن برگزار می کرد و نیز قدرت و علم پاسخ گویی به سوالات دینی مردم را داشت.
ایشان بانوی والامقام و صاحب کرامتی بودند که علاقه خواهری ایشان نسبت به برادر عزیز تر از جانش امام حسین (ع) بی نظیر و ستودنی به طوری که شعرا در وصف ایشان اینگونه سروده اند: از حسینش نتوان کرد جدا زینب را، موج هر قدر که بی تاب شود با دریاست.
علاقه و محبت حضرت زینب به برادرش بقدری شگفت انگیز بود که روز مادرش حضرت زهرا اطهر (س) راز آن را از پیامبر (ص) جویا شد و پرسید: حسین و زینب چنان دل به یکدیگر بسته اند که زینب بی دیدار حسین بی قرار است و اگر ساعتی بوی حسین را نشنود جانش بیرون می رود؛ رسول خدا (ص) آه سوزناکی کشید و اشک بارید و فرمود: ای روشنای چشم من! این دخترک من (زینب) با هزار گونه رنج و سختی گرفتار بلا و مصیب می شود.
یکی دیگر از خصوصیات حضرت زینب (س) زبان فصیح و بلیغ ایشان است که به دنبال بیدار کردن مردم سست ایمان بودند و رساندن پیام مقدس سرور آزادگان امام حسین (ع) سومین امام شیعیان به عالمیان بود، به گونه ای که سِرّ نِی در نینوا می ماند اگر زینب نبود، کربلا در کربلا می ماند اگر زینب نبود.
حضرت زینب با انجام رسالت عظیم خویش بر همگان ثابت کرد که باید در مقابل بی عدالتی ها و حفظ دین اسلام با تمام توان، تدبیر و اندیشه و حفظ حیا، عفاف و پاکدامنی در مقابل انحرافات ایستاد.
از مهم ترین ویژگی های حضرت زینب (س) همراهی و پرستاری مجاهدان در دشت نینواست، این فاضله نه تنها همراه برادرش از تمام داشته هایش دست کشید بلکه حامی قلب های زخم خورده زنان و فرزندان یتیم یاران امام حسین (ع) بود و به پرستاری از مردان و زنان می پرداخت.
حضرت زینب کبری (سلام الله علیها) عالمه غیر معلمه است که در ثنای او باید گفت: دلش دریای صدها کهکشان صبر، غمش طوفان صدها آسمان ابر، دو چشم از گریه همچون ابر خسته، ز دست صبر زینب، صبر خسته.
اینکه گفته می شود در عاشورا، در حادثه کربلا، خون بر شمشیر پیروز شد - که به راستی و درستی پیروز شد - عامل این پیروزی حضرت زینب (سلام الله علیها) بود؛ وگرنه خون در کربلا تمام شد. حادثه ای نظامی با شکست ظاهری نیروهای حق در عرصه عاشورا به پایان رسید، اما آن چیزی که موجب شد این شکست نظامیِ ظاهری، تبدیل به یک پیروزی قطعیِ دایمی شود، عبارت بود از منش زینب کبری (س) و نقشی که آن حضرت بر عهده گرفت.
این حادثه نشان داد که زن در حاشیه تاریخ نیست، زن در متن حوادث مهم تاریخی قرار دارد و حضرت زینب (سلام الله علیها) نشان داد که می توان حجاب و عفاف زنانه را به عزت مجاهدانه و به یک جهاد بزرگ تبدیل کرد.
آن مخدره، در نیمه های شب برای زیارت قبر جدش از خانه خارج می شد؛ در برخی از روایات آمده است که نباید زنان و دختران رسالت را با دیگر زنان قیاس کرد زیرا چشم های خائن را توانایی آن نیست که به ایشان نگاه کنند، مانند آنکه بخواهند در شعاع خورشید بنگرند.
حضرت زینب (س) بعد از واقعه کربلا و مشاهده آن همه مصائب و تحمل اسارت دوباره به مدینه مراجعه کرد و بنا به نقلی، بعد از حادثه قحطی در مدینه به همراه همسر سخاوتمند خویش، عبدالله بن جعفر طیار به منطقه شام مهاجرت کرد و در نیمه رجب سال ۶۲ هجری قمری در همانجا وفات یافت و در قریه رادیه دمشق که امروزه به زینبیه معروف است به خاک سپرده شد.
غم خُرد می کند چو اگر استخوان مرد، زینب (س) به صبر می شکند استخوان غم ...
پانزدهم ماه رجب مصادف است با وفات حضرت زینب کبری(س)، بانویی که در لحظه های مهم در واقعه کربلا شاهد بزرگترین وقایع تاریخی بود.