امام کاظم (ع) فرمود: انسان مومن همچون دو کفّه ترازو است که هر چه بر ایمان او افزوده شود، بلایش فزونی می گیرد تا خداوند عزّوجلّ را بدون گناه، دیدار کند. در آیات 15 و 16 سوره فجر می خوانیم: هنگامی که پروردگار، انسان را بیازماید و گرامی دارد و به او نعمت بخشد، می گوید پروردگارم مرا گرامی داشت! (چون شایسته و سزاوار بودم) ولی چون او را بیازماید و روزی‌اش را بر او تنگ گیرد، گوید پروردگارم مرا خوار و زبون کرد!
پیامبر اکرم (ص) فرمود: لا تکونُ مؤمنا حتّی تَعُدَّ البلاءَ نِعمَةً و الرَّخاء مِحنَةً ، لأنَّ بلاءَ الدُّنیا نِعمَةٌ فی الآخِرَةِ، و رَخاءَ الدُّنیا مِحنَةٌ فی الآخِرَةِ - مؤمن نیستی مگر آنگاه که بلا و گرفتاری را نعمت شماری و آسایش را محنت؛ زیرا بلای دنیا ، نعمت آخرت است و خوشی دنیا، رنج آخرت.
امیرمومنان حضرت علی (ع) فرمود إذا رأیتَ ربَّکَ یُوالی علَیکَ البلاءَ فاشْکُرْهُ؛ هرگاه دیدی پروردگارت، بلا از پی بلا بر تو نازل می کند ، سپاسگزار او باش! سختی ها و بلا های وارد شده بر مومنین، بر چند قسم است: بلای وارد بر مؤمن که زاییده گناه او است و موجب ریزش گناه او می گردد؛ بلای وارد بر مؤمن برای تصحیح ایمان او؛ بلای وارد بر مؤمن موجب بیداری او؛ بلای وارد بر مؤمن باعث ارتقای ایمان او و بلای وارد بر انبیاء و مقربان درگاه الهی، برای ارتقای کمال انسانی انبیاء.
در چند روایت تصریح شده است که بلا، متناسب با ظرفیت ایمانی افراد نازل می‌شود. از آن‌جا که پیامبران در قله ایمان قرار گرفته‌اند، نزول بلا بر آنان بیشتر و شدت بلا و مصیبت بر آنان افزون‌تر است. در روایتی آمده است أشَدُّ الناسِ بلاءً الانبیاءُ ثُمّ الذینَ یَلُونَهُم ثُمّ الأَمثَلَ فالأَمثلُ - انبیاء شدیدترین بلاها را دریافت می‌کنند، سپس سایر مردم بر اساس مرتبه ایمانی که دارند. هرکس ایمان و عملی نیکوتر داشته باشد، نزول بلا بر او شدیدتر است و هرکس ایمانی ضعیف‌تر داشته باشد، بلای کمتری بر او نازل می‌شود.
امام صادق(ع) به ابوبصیر فرمود: خدا دارای بندگان خالصی است که هرگاه بخواهد تحفه و هدیه‌ای را نازل کند، از آن‌ها برداشته و بر دیگران می‌فرستد و هر گاه بخواهد بلایی را نازل کند، بر این بندگان خالصش نازل می‌گرداند. هیچ چیز مثل بلای خداوند و آنچه خداوند از بالا می فرستد، نمی تواند انسان را اصلاح کند؛ لذا خداوند متعال بیشترین کسانی را که مبتلایشان کرده است، انبیای الهی بوده اند. سپس آن هایی که دنباله رو انبیاء بودند، بیشتر مبتلا می شوند.
بلا؛ بهترین ابزار رشد و سلوک انسان است. گاهی خداوند متعال انسان را لای منگنه می گذارد و فشار می دهد که همین فشردن، بهترین نردبان رشد و تعالی انسان می شود و او را تطهیر کرده و ناپاکی ها را از دل او می زداید؛ همین بلا و سختی، لطف الهی را شامل حال انسان می کند و او هدایت می شود و همین فشردن، صبر و استقامت انسان را بالا می برد و آدمی به اوج سعه صدر می رسد.
همین بلا و فشردن، غرور و تکبر انسان را می شکند و او را متواضع می سازد؛ آدمی را از غفلت خارج کرده و او متوجه نعمت های خدادادی می شود. همین گرفتاری ها، پاداش انسان را مضاعف می کند و در آخرت، از نعمت های بیشتری برخوردار می شود و از طرف دیگر خطرپذیری انسان را بالا می برد و او به آسانی کارهای سخت تر را انجام می دهد.
همین گرفتاری ها، محبت دنیا را از دل انسان خارج می سازد و او به دنیا و قدرت و ثروت و ریاست دل نمی بندد. همین سختی ها و بلاها، رتبه ایمان و درجه مجاهدت انسان را مشخص می کند و درجه شکرگزاری انسان را بالا می برد. پس همیشه، هر چیزی را درست فهم کنیم. درک درست از بلا و سختی، ما را در مسیر تعالی و کمال به حرکت در می آورد و هرگز با دیدن مشکلات، ناامید نمی شویم؛ سختی ها را نعمت می دانیم و به جای نق زدن، شکرگزار این نعمت الهی می شویم.