رکود به عنوان پیامد مهم و آشکار اپیدمی، همراه با بازگشایی‌ها در حال رخت بستن از چهره اقتصاد جهانی است. در این میان، چین به عنوان خاستگاه کرونا، زودتر از بقیه کشورها بازگشایی‌ها را آغاز کرد و مسیر رشد را از سر گرفت، آن هم در شرایطی که با چالش‌های داخلی و خارجی بسیاری در این راه مواجه است.
«بازگشت پرقدرت چین به بازارها و چرخه تولید کالا در جهان، موتورِ رشد اقتصادی در ۲۰۲۳»؛ این یکی از گزاره‌هایی بود که در اجلاس اخیر داووس در خصوص سمت و سوی اقتصاد جهان مطرح شد.
کوین راد نخست وزیر سابق استرالیا: در دوره اپیدمی چند تریلیون دلار به پس‌انداز مصرف‌کنندگان چینی و غیرچینی افزوده شده و بر این مبنا انتظار رشد قابل قبولی برای سال ۲۰۲۳ وجود دارد
اجلاس سالانه مجمع جهانی اقتصاد از ۱۷ تا بیستم ژانویه (روزهای ۲۷ تا ۳۰ دی‌ماه) در شهر داووس سوئیس با ۳۷۲ میزگرد و سخنرانی برگزار شد.
«فصل بعدی چین» عنوان یکی از نشست‌های داووس بود که چهره‌هایی چون «کوین راد» نخست‌وزیر سابق استرالیا و کارشناس مسائل چین، «وونگ جیمینگ» نایب رئیس کمیسیون نظارت و اداره دارایی‌های دولتی چین، «نیکلاس آگوزین» مدیر عامل صرافی و اتاق تسویه گوچیو در هنگ کنگ، «جین سان» مدیرعامل سایت trip.com یک آژانس مسافرتی پیشرو و «مارکوس تریو» رئیس جدید بانک توسعه و معاون سابق وزیر اقتصاد برزیل در آن به بیان نظرات خود در مورد فرصت‌ها و چالش‌های پیش‌روی اقتصاد چین پرداختند.
در این گزارش مهم‌ترین محورهای اظهارات این کارشناسان در مورد آینده اقتصاد چین آمده است؛
چشم‌انداز رشد چین در ۲۰۲۳
جهان در دوره کرونا، رکود قابل توجهی را تجربه کرد. با فروکش موج‌های این همه‌گیری، قدرت‌های اقتصادی رشد را هدف‌گذاری کرده‌اند؛ رشدی که با چالش‌های زیادی روبه‌رو است.
کوین راد چشم‌انداز رشد اقتصادی چین را اینگونه ترسیم می‌کند: نرخ رشد چین در سال ۲۰۲۲ در بهترین حالت سه درصد بوده است. اکنون انتظار بازگشت در روندها وجود دارد. این موضوع با «تقاضای مصرف‌کنندگان» تقویت می‌شود. در طول دو سال گذشته، چیزی به ارزش چند تریلیون دلار به پس‌انداز مصرف‌کنندگان داخلی و خارجی افزوده شده است و بر این مبنا انتظار رشد قابل قبول برای سال ۲۰۲۳ وجود دارد. اگر چین بتواند رشد ثابت مثبت پنج را برای سال ۲۰۲۳ ایجاد کند، خواهد توانست زیربنای رشد جهانی سال‌های آینده را فراهم سازد.
آگوزین شاخص‌های بارز رشد اقتصاد چین را چنین تبیین می‌کند: از ابتدای ماه نوامبر که بازگشایی آغاز شده تا امروز شاخص فناوری هنگ سنگ[۱] که شرکت‌های اقتصادی جدید را دنبال می‌کند ۶۰ درصد افزایش یافته است. این یعنی دقیقاً مانند ۱۰ یا ۱۲ روز اول سال میلادی، شاهد تأثیر و نفوذ جهانی بیشتری از طریق برنامه اتصال خود به چین و در نهایت به کل اقتصاد بوده‌ایم. سایر کشورهایی که با چین ارتباط دارند نیز از این موضوع تاثیر می‌پذیرند. بنابراین، در زمینه بهبودی، تجربیاتی داریم. در آغاز همه‌گیری، در ماه‌های اول چین رنج زیادی را متحمل شد، اما نهایتا در سال بعد، رشد اقتصادی بیش از هشت درصد را به ثمر رساند، یعنی یک بازگشت و چرخش سریع اتفاق افتاد.
نایب رئیس کمیسیون نظارت و اداره دارایی‌های دولتی چین هم در مورد اهمیت بهبود اوضاع اقتصادی چین برای جهان می‌گوید: شرکت‌های مرکزی اقتصاد چین حدود ۸۸۰ پروژه دارند که این پروژه‌ها به توسعه و اجرای خود ادامه می‌دهند. با افزایش تعاملات ما، این امر برای اقتصاد جهانی و به‌ویژه برای اقتصاد و تجارت چین در آینده مطلوب خواهد بود. همچنین این موضوع برای شرکت‌های چینی و خارجی که زنجیره‌های تأمین پایدار جهانی را ایجاد می‌کنند نیز پیامدهای مطلوبی به دنبال می‌آورد.
مارکوس تریو معاون پیشین وزیر اقتصاد برزیل: در حال حاضر گذاری ساختاری از یک اقتصاد «صادرات‌محور» به یک اقتصاد «نوآوری‌محور» وجود دارد. اگر چین نقش معمار جهانی‌سازی را بازی کند، این گذار آسان و آسان‌تر خواهد شد
چین باز هم به روند «جهانی‌شدن» روی خوش نشان می‌دهد؟
با وجود دورنمایی که ترسیم شده، مارکوس تریو رئیس جدید بانک توسعه بر این باور است که شاید مهم‌ترین و تنها مانع برای چین، وسوسه دوری از جهانی‌شدن باشد.
از دید او شاهد بارز تاثیر مثبت توجه به روندهای جهانی شدن برای چینی‌ها، رشد چشمگیر اقتصادی در طول بیش از دو دهه گذشته بوده است؛ چین این تصمیم را با تعامل بیشتر با جهان و با بازکردن مرزهای خود با حفظ جریان شدید تجارت و سرمایه‌گذاری به انجام رساند اما اکنون خود جهانی‌شدن راه را برای بهبودی پایدار در طول زمان تغییر می‌دهد.
وی می‌افزاید: ما راجع به یک اقتصاد جهانی صحبت می‌کنیم که در آن شاهد پیوندهای بیشتر و بیشتری بین زیرساخت‌های فیزیکی و فنی در چین هستیم که می‌تواند منجر به راه‌حلی در این زمینه خاص شود و ما یک بار دیگر از «رشد بلندمدت» اطمینان پیا کنیم.
اقتصاد چین و ویژگی‌های محیط داخلی و بین‌المللی
برنامه اقتصادی چین تا حد زیادی متاثر از محیط بین‌المللی خواهد بود. چالش‌های داخلی و خارجی پیش روی اقتصاد چین از نگاه کوین راد این گونه است: در سال ۲۰۲۳ چین با ترکیبی از بادهای مخالف داخلی و همچنین بادهای مخالف بین‌المللی مواجه خواهد بود. به نظر می‌رسد که اقتصاد پلتفرم در مرحله‌ای است که اکنون با مقررات و تنظیم‌گری کمتری مواجه است. این باعث می‌شود که برخی از فعالیت‌ها در اقتصاد پلتفرم، مصرفی را که ما در مورد پس‌انداز صحبت کردیم، آزاد کند، بنابراین این محرک‌ها قوی خواهند بود، چیزی که جامعه بین‌المللی به دقت به آن نگاه خواهد کرد.
موضوع سرمایه‌گذاری‌های سرمایه ثابت خصوصی داخلی چین و اینکه آیا این سرمایه‌گذاری از رکود سال‌های اخیر بهبود می‌یابد و آیا سرمایه‌گذاران خصوصی برای سرمایه‌گذاری در کارخانجات و تجهیزات جدید در آینده اعتماد خواهند داشت یا خیر، هنوز یک علامت سؤال در مقابل بادهای بین‌المللی است.
در مورد موضوع اتکای سنتی چین به صادرات خالص نیز باید گفت که به‌عنوان محرک رشد چین باقی می‌ماند، اما در سال ۲۰۲۳ با چالش مواجه خواهد شد که بخش عمده آن عمدتاً به خارج از اروپا و بخشی به ایالات متحده و برخی بازارهای دیگر مربوط می‌شود، بنابراین، آنچنان که برخی از برنامه‌ریزان اقتصادی چین می‌خواهند، محرک قوی برای عملکرد رشد داخلی خود چین باشد، نخواهد بود.
آخرین عامل ژئوپلیتیک است. اگر چین و ایالات متحده بتوانند موقعیت ژئوپلیتیک را در یک تعادل خاص نگه دارند، باید شاهد رشد معقولی باشیم. اگر این اتفاق نیفتد، این موضوع می‌تواند به عنوان یک باد مخالف خارجی نیز عمل کند.
صادرات چالش‌برانگیز در سال ۲۰۲۳ و اقتصاد نوآور چین
مارکوس تریو در خصوص اقتصادنوآور در چین می‌گوید: در حال حاضر یک گذار ساختاری از یک اقتصاد «صادرات‌محور» به یک اقتصاد «نوآوری‌محور» وجود دارد. اگر چین نقش معمار جهانی‌سازی را بازی کند، این گذار آسان و آسان‌تر خواهد شد.
نیکلاس آگوزین هم بر این باور است که بخش فناوری با تمام قدرت به سمت جلو پیش می‌رود. بخش فناوری به خصوص اقتصاد پلتفرم در سراسر جهان (به خصوص آمریکا و اروپا) با افزایش مقررات‌گذاری مواجه شده است، چین نیز با اقداماتی سعی کرده است آن بخش را تنظیم کند و در بیشتر موارد مربوط به اصلاحات، شاهد بخشش (معافیت از جریمه و مالیات) بودیم. درنتیجه ما بازخوردهای مثبت و دلگرم‌کننده‌ای دریافت کرده‌ایم و در حال رسیدن به پایان فرآیند اصلاحات هستیم، لذا خوش‌بینی ما نسبت به شرکت‌ها و توانایی بهره‌برداری اساسی آنان از بازارهای بین‌المللی در اقتصادهای پلتفرم بسیار بیشتر است. بنابراین ما بسیار خوش‌بین هستیم و تغییرات زیادی در بازارهای خود انجام می‌دهیم تا مطمئن شویم که می‌توانیم به جذب نوآوری‌ها ادامه دهیم. این بخش، از پشتیبانی زیادی از نقطه نظر سیاسی برخوردار است.
نیکلاس آگوزین مدیر عامل صرافی و اتاق تسویه گوچیو: چین بزرگ‌ترین حقوق ثبت اختراع را در میان همه کشورهای جهان دارد
مدیر عامل صرافی و اتاق تسویه گوچیو در هنگ کنگ می‌افزاید: علاوه بر این ما چیزی به نام منطقه خلیج بزرگ را داریم که قسمتی از چین و هنگ کنگ را در بر می‌گیرد و منطقه‌ای است که ۸۷ میلیون نفر با تولید ناخالص داخلی نزدیک به ۲ تریلیون دلار را در بر می‌گیرد که کمی شبیه این است که دومین مرکز نوآوری مهم در جهان باشد، مانند دره سیلیکون با وال استریت که تقریبا یکپارچه است زیرا شما هنگ کنگ و شنژن را دارید و تمام آن نوآوری که در یک مکان اتفاق می‌افتد و این موضوع بسیار قابل توجه است، اما هدف ما از این کار این است که قوانین خود را تغییر دهیم تا بتوانیم شرکت‌هایی را جذب کنیم که شاید هیچ درآمدی نداشته باشند، اما هزینه‌های قابل توجهی روی تحقیق و توسعه انجام می‌دهند؛ شرکت‌هایی مانند حوزه «رایانه کوانتومی» که ممکن است در زمینه فناوری فضایی و هوش مصنوعی بسیار مهم باشند، اما ممکن است سود یا درآمد لازم برای واجد شرایط بودن در بازار اصلی ما را نداشته باشند؛ بنابراین کاری که ما انجام می‌دهیم این است که بتوانیم آن شرکت‌ها را جذب کنیم. بنابراین وقتی من به نوآوریِ فناوری نگاه می‌کنم، تاکید می‌کنم که چین بزرگ‌ترین حقوق ثبت اختراع را در بین هر کشوری در سراسر جهان دارد. من بخش بسیار پر جنب و جوش و فرصت‌های زیادی را در آینده می‌بینم.
چین، آمریکا و رقابت بر سر تراشه‌ها؛ مشت نمونه خروار هماوردی استراتژیک
کوین راد فضای حاکم بر رقابت آمریکا و چین بر سر موضوعاتی مانند تراشه‌ها را چنین توصیف می‌کند: ایالات متحده دسترسی چین را به تولید تراشه‌های فناوری حیاتی محدود می‌کند و همچنین با متحدان و شرکای خود لابی می‌کند تا شرکت‌های فناوری چین را از زنجیره تأمین خود حذف کند، این موضوع بخشی از یک تصویر بزرگ‌تر است و تصویر بزرگ‌تر این است که رقابت استراتژیک میان ایالات متحده و چین حداقل مربوط به پنج سال گذشته است. چه این که ما آن را از نظر سیاسی به رسمیت بشناسیم یا نه، این واقعیت است. با توجه به چالش ژئوپلیتیک و با توجه به واقعیت آن رقابت، ما یک مکانیسم تثبیت‌کننده‌ای پیدا می‌کنیم تا از تبدیل شدن آن به بحران یا جنگ آینده جلوگیری کند. این چالش اساسی برای ایالات متحده است. تنها چیزی که از نشستی که در ماه نوامبر بین رئیس جمهور بایدن و رئیس جمهور شی جین پینگ در بالی برگزار شد به ذهنم می‌رسد، برداشتن گام‌های آزمایشی در این مسیر بود. اگر به آنچه آمریکایی‌ها و چینی‌ها گفتند نگاه کنید. این تمایل وجود دارد تا چند حفاظ در اطراف این رابطه قرار دهند. این خودش دلگرم‌کننده است.
چین در سال ۲۰۱۵ عزم خود را برای خودکفایی در ۱۰ فناوری حیاتی آغاز کرد که این برنامه چین ۲۰۲۵ است. اگر به گزارش کنفرانس کار اقتصادی مرکزی که در دسامبر سال گذشته و اشتیاق آن برای خودکفایی ملی و نیمه هادی‌ها، رایانه‌های کوانتومی و هوش مصنوعی را با دقت نگاه کنید، در نهایت سیاست چین را حفظ خواهد خواهد کرد.
به گفته راد، این اقدامات تا حد زیادی قبل از واکنش‌های آمریکا، اتفاق افتاده است. بنابراین، تا زمانی که مسئله ثبات ژئوپلیتیکی اساسی را حل نکنیم، توانایی بازگرداندن رقابت فناوری بین دو کشور به وضعیت ثبات را نخواهیم دید. در غیر این صورت، این رقابت ادامه خواهد داشت و ممکن است وارد حوزه‌های جدیدی مانند رایانه‌های کوانتومی و هوش مصنوعی شود. به عبارت دیگر، این خطر واقعی وجود دارد که ما همچنان با سطح بالایی از جداسازی فناوری روبرو باشیم.
رئیس بانک توسعه: اگر به اقتصادهای نوظهور نگاه کنید، از هر سه کشور، دو کشور با چین روابط تجاری بیشتری دارند تا با آمریکا
مقابله با چالش‌های عرضه و زنجیره
مارکوس تریو در مورد مقابله چین با چالش‌های عرضه و زنجیره توضیح می‌دهد: ما باید در مورد شبکه‌های ارزش صحبت کنیم و نه فقط صرف زنجیره تأمین که بخش بزرگ‌تر و عظیم‌تری از تولید ناخالص داخلی جهانی را پوشش می‌دهد و به سمت اقتصادهای نوظهور بزرگ‌تر حرکت می‌کند. بگذارید یک مثال از کشور خودم عرض کنم. در سال ۲۰۰۲، تجارت برزیل با چین یک میلیارد دلار در سال بود، امروز هر ۶۰ ساعت یک میلیارد دلار است. اگر به اقتصادهای نوظهور نگاه کنید، از هر سه کشور نوظهور، چین با دو کشور ارتباط تجاری بیشتری دارد یعنی با چین بیشتر از ایالات متحده شریک تجاری هستند. بنابراین این موضوع شبکه جدیدی از همکاری‌ها را ایجاد می‌کند که در آن فراتر از عرضه است و جریان‌های مربوط به تحقیق و توسعه و روشی را که در آن استراتژی‌های خود را سازماندهی می‌کنید، لمس می‌کند. در نتیجه شبکه‌ای از رقابت وجود دارد و من فکر می‌کنم این مسائل از گفتمان ژئوپلیتیکی است و در آن تخصیص مجدد زنجیره‌های تأمین تعیین خواهد شد.
«فصل بعدی چین» در یک عبارت
در این نشست، کارشناسان هر یک نامی را برای توصیف فصل بعدی چین انتخاب کردند. تریو عبارت «تکامل تدریجی» (Evolution)، جین سان عبارت «نوآوری و ابتکار جدید» (Innovation)، نیکلاس آگوزین واژه «حیاتی و اساسی» (Vital)، وونگ جیمینگ عبارت «یک کشور باز باکیفیت» (high quality opening) و کوین راد صفت «هنوز نامطمئن» (Still Uncertain) را برای ترسیم فصل بعدی چین برگزیدند؛ عبارت‌هایی که هرکدام بر جنبه‌ای از اقتصاد در حال رشد چین تاکید دارند.
پی‌نوشت
[۱] شاخص فناوری هنگ سنگ (Hang Seng Tech Index) نشان‌دهنده شاخص ۳۰ شرکت بزرگ فناوری در هنگ کنگ است که در معرض دید تجاری بالایی از موضوعات فناوری قرار داند.