نخستین‌بار در ۹ آذرماه ۱۴۰۱ مسمومیت دانش‌آموزان دخترانه هنرستان «نور» قم توجه رسانه‌های داخلی و خارجی را به خود جلب کرد. ۲۲ آذرماه دوباره هنرجویان این مدرسه دچار مسمومیت شدند و بعد از آن به استناد گزارش‌های فارس، ایسنا و تسنیم مدارس دیگری از جمله فرزانگان اردبیل در ۲۶ دی، فاطمیه قم در ۸ و ۱۰ بهمن، چهار مدرسه در اردبیل در ۱۷ بهمن، بلقیس قم در ۱۲ بهمن، دبیرستان دخترانه تهران در ۲۵ بهمن، شاهد رضویه قم در ۲۶ بهمن و دبیرستان احمدیه بروجرد در ۳ و ۴ اسفندماه دچار حادثه مشابه مسمومیت شدند تا جایی که رسانه‌ها عنوان «مسمومیت‌های سریالی» را به این رویداد نسبت دادند.
در مجموع و به استناد اخبار رسانه‌های موثق داخلی از ۹ آذر تا ۱۰ اسفندماه دانش‌آموزان ۵۷ مدرسه دچار مسمومیت شدند که قم با ۳۰ مدرسه در صدر این فراوانی قرار گرفته است.
بعد از قم، اردبیل با ۹ مدرسه، تهران با ۸ مدرسه و لرستان با ۵ مدرسه، دیگر مدارس درگیر ماجرای مسمومیت بودند. همچنین چهارمحال و بختیاری، سمنان، خراسان رضوی، کرمانشاه، مازندران و البرز هر کدام با یک مدرسه از دیگر استان‌های درگیر این رویداد ناراحت‌کننده بودند.
گروه داده‌کاوی ایرنا به منظور رصد ماجرای مسمومیت دانش‌آموزان در رسانه‌های داخلی و شبکه‌های اجتماعی به استخراج محتوای تولید شده در ۴ بستر سایت‌های خبری، توئیتر، تلگرام و اینستاگرام پرداخته و در هر بستر اولین منبع رسانه‌ای، پربازدیدترین و پرلایک‌ترین و فعال‌ترین رسانه‌های منتشر کننده اخبار مسمومیت دانش‌آموزان را معرفی و مورد واکاوی قرار داده است.
سایت‌های خبری
وبسایت‌های خبری داخلی از جمله درگاه‌های مهم اطلاع‌رسانی و گزارش ماجرای مسمومیت دانش‌آموزان در کشور بودند که از آذر تا اسفندماه امسال ۴۷۳۶ خبر، تحلیل، عکس و گزارش مرتبط با این ماجرا منتشر کرده‌اند که بیش از هرچیز به پیگیری و اهمیت این موضوع در میان سایت‌های خبری داخل کشور دلالت دارد.
خبرگزاری مهر نخستین رسانه خبری داخلی بود که خبر مسمومیت ۱۸ دانش‌آموز دختر هنرستان‌های قم را در روز ۹ آذرماه و در ساعت ۱۷ و ۳۵ دقیقه منتشر کرد. بعد از مهر، مشرق نیوز و پایگاه اطلاع‌رسانی «خبر قم» به فاصله چند دقیقه این ماجرا را گزارش دادند.
از نظر فراوانی پوشش خبری رسانه‌ها نیز شاهد روند به نسبت یکنواخت ۲۱ رسانه نوشتاری و سایت خبری بودیم که در گراف زیر نمایش داده شده است.
خبرآنلاین با ۱۳۲ مطلب فعال‌ترین رسانه داخلی در ارتباط با پوشش خبری ماجرای مسمومیت دانش‌آموزان دختر در بازه زمانی آذر تا اسفند ۱۴۰۱ بوده است. اقتصادنیوز با ۹۹ و عرشه آنلاین با ۹۶ مطلب، دیگر رسانه‌های فعال در عرصه خبر رسانی این ماجرا بودند. دیگر ویسایت‌های خبری از جمله خبرگزاری مهر، همشهری آنلاین، رکنا، عصر ایران، انتخاب، شرق، تابناک و فرارو نیز به نسبت تقریبا مشابه این رخداد را پوشش دادند.
بررسی تعداد محتوای منتشر شده و فراوانی منابع منتشرکننده محتوای سایت‌های خبری نشان می‌دهد اوج تولیدمحتوا در بازه زمانی آذر تا اسفندماه به روز ۶ اسفند مربوط می‌شود که ۳۱۷۹ خبر، گزارش، عکس و محتوای مربوط با مسمومیت دانش‌آموزان در این روز انتشار یافته است. در بقیه روزهای این بازه شاهد تولید محتوای اندکی بودیم که به یکباره در اسفندماه افزایش و در روز ششم به اوج خود رسیده است.
توئیتر فارسی
توئیترفارسی به عنوان یکی از جریان‌سازترین بسترهای رسانه‌ای که با وجود اعضای محدود نسبت به دیگر بسترها توانسته نفوذ و جریان‌سازی بیشتری داشته باشد، در جریان ماجرای مسمومیت دانش‌آموزان به عنوانی پلتفرمی فعال عمل کرد به طوری که ۴۸۶ هزار و ۱۳۹ توئیت و ریتوئیت در بازه زمانی آذر تا اسفندماه در این بسیتر منتشر شده که از همه بسترهای رسانه‌ای دیگر از نظر فراوانی محتوای بیشتر داشته است.
این تعداد توئیت از سوی ۷۹ هزار کاربر منتشر شد که با نرخ مشارکت بالای ۵ نشان‌دهنده حضور ربات‌ها و کاربران مشکوک در این ماجرا بوده است.
اولین اکانتی که در توئیتر فارسی خبر مسمومیت ۱۸ دختر دانش‌آموز دختر در قم را منتشر کرد، حساب توئیتری «قم فوری» بوده که ۹ آذرماه در ساعت ۱۷ و ۴ دقیقه این خبر را رسانه‌ای کرد. این حساب توئیتری با ۶۱۸ فالوئر به طور عمده اخبار مرتبط با استان قم را پیگیری و منتشر می‌کرده و در زمان بروز رخداد مسمومیت نخستین خبررسان توئیتری در این بستر بوده است.
پرلایک‌ترین و پربازنشرترین توئیت مرتبط با ماجرای مسمومیت به توئیت «پوریا زراعتی» مجری شبکه ایران اینترنشنال مربوط می‌شود که در ارتباط با هویت یکی از ضاربان زنی که ویدئوی او ویرال شده بود، زده شده و ۲۶ هزار لایک و ۶ هزار بازنشر گرفته است.
بررسی فعالیت حساب‌های توئیتری مختلف نشان از حضور اکانت‌های مشکوک با هویت ناشناس و فعالیت غیرطبیعی می‌دهد: حلاجان الحق با ۴۰۰ توئیت، بی دخشانی با ۲۱۲ توئیت و بلاک چستان با ۱۹۰ توئیت از جمله این اکانت‌ها هستند که علاوه بر فعالیت غیرعادی، هویت مشخصی نیر نداشته‌اند و از نظر سابقه و تعداد فالوئر نیز وضعیت قابل قبولی نداشتند.
آواتودی، منوتو و ایران اینترنشنال مشهورترین رسانه‌هایی فارسی زبان خارجی بودند که در حساب‌توئیتری خود به طور ویژه رویدادهای مسمومیت دانش‌آموزان را پیگیری و در نمودار زیر قابل مشاهده است.
واکاوی هویت و فعالیت دیگر اکانت‌های نشان داده شده در این گراف از فعالیت حساب‌های توئیتری مشکوک و جعلی حکایت دارد که احتمال ربات بودن آنها را نیز افزایش می‌دهد.
روند انتشار مطالب در توئیتر نیز مانند تلگرام و وبسایت‌های خبری از شیبی ملایم در آذر تا بهمن‌ماه و اوج شدید این روند در ابتدای اسفندماه حکایت دارد. ششم اسفندماه در این بستر نیز اوج تولیدمحتوا، فعالیت کاربران و میزان لایک و ریتوئیت بوده به طوری‌که ۳۶۴ هزار توئیت در این روز از سوی ۶۹ هزار نفر، یک میلیون و ۲۰۰ هزار بار لایک شده و ۳۷۰ هزار بار بازنشر شده است. ۳۶۰ هزار توئیت از مجموع ۴۸۰ هزار توئیت در بازه زمانی ۴ ماهه نشان می‌دهد ۷۵ درصد محتوای توئیتری درباره مسمومیت دانش‌آموزان در روز ششم اسفندماه صورت گرفته است.
تلگرام فارسی
تلگرام بنا به ماهیت خبری تحلیلی خود در جریان اطلاع‌رسانی اخبار لحظه‌ای، تحلیل‌ها و یادداشت‌های مرتبط با مسمومیت دانش‌آموزان از جمله پلتفرم‌های فعال بوده است چنانکه در بازه زمانی آذر تا اسفند، ۶۴ هزار و ۳۲۰ پست در بستر تلگرام فارسی نشر و بازنشر شده و در مجموع ۱۷۰ میلیون باز بازدید شده‌اند.
اولین کانال تلگرامی بازنشردهنده اخبار مربوط به مسمومیت دانش‌آموزان که از قم شروع شده بود مربوط به کانال تلگرامی شهر من کهک است که با وجود بازدید کم این پست اما به دلیل انتشار زود هنگام این خبر در ساعت ۱۶ و ۳۹ دقیقه روز نهم آذرماه اهمیت خبری و رسانه‌ای زیادی پیدا کرد.
پربازدیدترین پست تلگرامی مربوط به ماجرای مسمومیت‌ها به خبر کانال تلگرامی خبر ولی/کوتاه فوری مربوط بوده که ساعت ۱۱ روز ۱۳ اسفندماه منتشرشده و بیش از ۳۰۰ هزار بار دیده شده است. این پست تلگرامی از رسیدن مسمومیت دانش‌آموزان به یک مدرسه در استان تهران خبر داده است.
در زمینه استخراج فعال‌ترین رسانه‌ها، وحید آنلاین با ۲۳۰ پست در کمتر از ۴ ماه در صدر قرار گرفته است. اخبار منتخب، افق تهران، از دیگر کانال‌های فعال در این عرصه بودند که به ترتیب ۱۹۳ و ۱۵۸ پست منتشر کردند. در ادامه نام ۲۱ کانال تلگرامی فعال در عرصه اطلاع‌رسانی مسمومیت دانش‌آموزان ارائه شده است:
در میان این رسانه‌ها، کانال‌های محلی همچون لرستان و قم فوری، کانال‌های مخالف نظام همچون ایران آزادی، وحید اون‌لاین و کانال‌های خبری داخلی همچون اعتمادآنلاین، ایران آنلاین و خبرفوری دیده می‌شود.
از نظر تعداد محتوای منتشر شده و میزان بازدید در تلگرام فارسی نیز همچون سایر بسترها، روز ششم اسفند نقطه اوج تولیدمحتوا و بازدید مخاطبان بوده است. در این روز ۴۵ هزار و ۴۲۶ پست از سوی ۹ هزار و ۴۹۳ کاربر منتشر و ۱۲۱ میلیون بار دیده شده‌اند. می‌توان نتیجه گرفته که دو سوم بازدیدهای تلگرامی در بازه زمانی آذر تا اسفند ۱۴۰۱ و مرتبط با مسمومیت دانش‌آموزان فقط در روز ۶ اسفندماه صورت گرفته است.
اینستاگرام فارسی
به دلیل محدودیت‌های اینستاگرام در دسترسی به صفحات خصوصی کاربران و مشکلاتی که سامانه پایشگر در جمع‌آوری داده‌های این پلتفرم داشته، فقط ۳۱۷ پست اینستاگرامی در بازه زمانی آذر تا اسفندماه استخراج شده که به طور عمده به صفحه‌های خبری رسانه‌های فارسی زبان خارجی اختصاص داشته است، با این حال، این تعداد پست، ۸ میلیون بازدید و ۲ میلیون لایک گرفتند که از توجه و فراوانی کاربران این بستر مجازی فراگیر حکایت دارد.
به دلیل محدودیت‌های گفته شده، پست اینستاگرامی مرتبطی در آذرماه از سوی سامانه پایشگر شبکه‌های اجتماعی یافت نشده و نخستین محتوای مرتبط با ماجرای مسمومیت دانش‌آموزان به مسمومیت ۵۸ دانش‌آموز مدرسه فرزانگان اردبیل با گاز مونو اکسید کربن در بهمن ماه اشاره داشته است.
پرلایک‌ترین پست اینستاگرامی در این بازه به پست مسیح علی‌نژاد در ۹ اسفندماه مربوط بوده که به نقل از علی کریمی نوشته است: «مهسای بعدی، نامش فاطمه رضایی است. کودکی به خاطر جنایت جمهوری اسلامی به قتل رسید. جمهوری اسلامی نه تنها گذشته و حال ایران را با خاک یکسان کرده، بلکه آینده فرزندان ایران را نیز مورد هدف جنایات خود قرار داده؛ سکوت یعنی خیانت.» مسمومیت سریالی دختران دانش‌آموز که چند ماهی است به طور جدی از قم شروع شده و به چند شهر ایران گسترش یافته است.
با وجود محدودیت‌های یاد شده، گراف زیر در برگیرنده ۲۱ صفحه اینستاگرامی است که بیشترین فعالیت را در عرصه پخش فیلم و تولیدمحتوا درباره مسمومیت دانش‌آموزان داشته‌اند:
توانا و مسیح علی‌نژاد، دو صفحه ایسنتاگرامی منتسب به مخالفان نظام و براندازان است که بیشترین فعالیت را در مقایسه با دیگر صفحات داشته‌اند. در میان رسانه‌های داخلی فعال در این بستر نیز شرق‌دیلی و انتخاب، پیشتاز پوشش خبری ماجرای مسمومیت دانش‌آموزان بوده‌اند.
از میان صفحه‌های خبری محلی اینستاگرام، قم امروز و اخبار فوری مشهد، از بین رسانه‌های فارسی زبان خارجی یورونیوز، دویچه‌وله، ایندی‌پندنت فارسی، رادیو زمانه، بی‌بی‌سی فارسی و صدای آمریکا، از میان رسانه‌های داخلی اعتدالی و اصولگرا عصرایران و تسنیم‌نیوز و از میان چهره‌های مخالف نظام می‌توان به صفحه فرداد فرحزاد اشاره کرد.
بررسی روند انتشار مطلب، جذب لایک و بازدید و تعداد کاربران تولیدمحتوا کننده نشان می‌دهد در این بستر نیز شاهد تولیدمحتوای تدریجی و اندک کاربران در ماه‌های آذر، دی و بهمن و فعالیت شدید و تولیدمحتوای فراوان آنها در هفته اول اسفند بودیم که اوج آن در روز ششم اسفندماه رخ داده به گونه‌ای که از حدود ۶۰ درصد محتوای تولید شده در اینستاگرام، در روز ششم اسفند بوده است.
جمع‌بندی
۱. ۶۵ درصد محتوای خبری، ۷۵ درصد محتوای توئیتری، ۷۰ درصد محتوای تلگرامی و ۶۰ درصد محتوای اینستاگرامی مربوط به مسمومیت دانش‌آموزان در بازه زمانی ۹ آذر تا ۱۳ اسفندماه فقط در روز ششم اسفندماه رخ داده که بیانگر اهمیت و همگرایی قابل توجه کاربران و منابع رسانه‌ای برای متمرکزشدن در این روز است.
با وجود گذشت بیش از ۳ ماه از این رویداد که نخستین بار در ۹ آذرماه شروع شده بود، رسانه‌های خبری و شبکه‌های اجتماعی پوشش رسانه‌ای تدریجی و اندکی نسبت به این رویداد داشتند و به یکباره در هفته اول اسفند و روز ششم این ماه، اوج فعالیت فردی و رسانه‌ای به وقوع پیوسته است.
۲. واکاوی اولین منابع رسانه‌ای منتشرکننده اخبار مسمومیت‌های دانش‌آموزان نشان می‌دهد کانال تلگرامی «شهر من کهک» نخستین منبع اطلاعاتی بود که در میان رسانه‌ها و شبکه‌های اجتماعی به خبررسانی مسمومیت دانش‌آموزان قمی در ساعت ۱۶ و ۳۹ دقیقه روز ۹ آذر اشاره کرده است.
در میان ویسایت‌های خبری، خبرگزاری مهر در ساعت ۱۷ و ۳۵ دقیقه و در توئیتر فارسی قم‌نیوز در ساعت ۱۷ و ۴ دقیقه نخستین خبرررسان‌های رویداد مسمومیت‌های سریالی بوده‌اند. در نتیجه می‌توان گفت منبع اصلی درز اخبار مسمومیت‌های دانش‌آموزان، منابع داخلی و خبرگزاری‌ها و کانال‌های محلی بودند و بعدها، این اخبار در رسانه‌های معاند با روایت‌های دیگری نشر و بازنشر شد.
۳. بررسی فعال‌ترین و پرکارترین رسانه‌ها و بسترهای اجتماعی مرتبط با رویداد مسمومیت‌های سریال نشان می‌دهد در میان ویسایت‌های خبری داخلی خبرآنلاین بیشترین خبر، عکس، تحلیل و یادداشت را در این باره منتشر کرده است.
در تلگرام کانال وحید آنلاین، در توئیتر حساب توئیتری مشکوک‌الهویه حلاجان الحق و در اینستاگرام صفحه خبری توانا پبشتاز تولید محتوای مسمومیت دانش‌آموزان بودند. مقایسه این منابع نشان می‌دهد از نظر حجم خبررسانی، منابع رسانه‌ای مخالف نظام با تحریک و حضور بیشتری این اتفاقات را پوشش دادند به گونه‌ای که به جز دو رسانه مخالف نظام وحیدآنلاین و توانا، از ربات‌ها و حساب‌های توئیتری مشکوک نیز در انتشار گسترده اخبار بهره بردند.