شبکه اجتماعی توئیتر یکی از فضاهای مجازی است که با نوشتن متن‌های کوتاه و تاثیرگذار اغلب برای وایرال (Viral) کردن محتوا و اخبار روز استفاده می‌شود. وایرال شدن، به مطلب یا ویدئویی گفته می‌شود که به سرعت در همه گروه‌ها و بین کاربران منتشر می‌شود.
همچنین توئیتر به علت فعالیت نخبگان حوزه‌های مختلف و احزاب سیاسی، یکی از برجسته‌ترین پلتفرم‌ها در انتشار گفتمان سیاسی و آزادی بیان شده و محتواهای بیشتری در این حوزه‌ها منتشر شده است.
با این تفاسیر از چیستی و چگونگی فضای توئیتر و وجود برخی گروه‌های سازمان یافته و بات‌ها، کاربران در حوزه‌های مختلف توئیتری برای بیان نظرات خود از کلیدواژه‌ها و هشتگ‌ها استفاده می‌کنند. در ایران نیز با وجود فیلتر بودن توئیتر، این شبکه طرفداران زیادی دارد. قابلیت موج‌سازی و قدرت اثرگذاری آن به اندازه‌ای است که بسیاری از شرکت‌های تجاری و سیاستمداران از همه طیف‌ها و سلبریتی‌ها از آن به عنوان رسانه خود استفاده می‌کنند.
با توجه به اهمیت فضای توئیتر و یکی از منابع مهم نظرها و آرای طیف‌های مختلف فکری، داده‌کاوی ایرنا در بازه زمانی یکم فروردین تا ۱۲ اسفندماه ۱۴۰۱ (یک ساله) به واکاوی هشتگ‌های ترند (trend) سال ۱۴۰۱ و دسته‌بندی محورهای موضوعی هشتگ‌های پرتکرار توئیتر فارسی پرداخت.
داده‌کاوی ایرنا، ابتدا واکاوی آمار کلی هشتگ‌های پرتکرار سال ۱۴۰۱ را مورد بررسی قرار داده و سپس محورهای موضوعی هر هشتگ را دسته‌بندی کرده است. دسته‌بندی موضوع‌های هشتگ‌های ترند در سه حوزه اسم اشخاص، اسم شهرها و شعارها اختصاص یافت.
هدف از رصد و یافتن ترندها، تشخیص بیشترین دغدغه‌های جامعه توئیتر فارسی است. در بخش‌های دیگر این پژوهش، به بررسی موضوع‌های مختلف از جمله میزان انتشار محتوا و کاربران پرلایک و توئیت‌ها براساس میزان لایک پرداخته شده و آنها را تجزیه و تحلیل کرده است:
روند انتشار محتوا توئیتر فارسی در سال ۱۴۰۱
در گراف زیر، نمایش روند انتشار توئیت‌ها دربازه یکساله ۱۴۰۱ مقایسه و به نمایش درآمده است. روند سینوسی و نوسان‌دار در این مسیر، نمایانگر اوج و فرودهای کم تولید محتوای کاربران بوده است.
۲۶ شهریورماه اصلی‌ترین صعود این نمودار است که همزمان با فوت مهسا امینی و شروع اعتراض‌ها در این روزها رخ داده است. همچنین به جز چند مقطع زمانی کوتاه در دیگر روزهای پس از درگذشت مهسا امینی و چندتن از جانباختگان، این تولید محتوا تداوم داشته است.
نمودار روند انتشار محتوا (نمودار۱) در دوم مهرماه نشان می‌دهد در این روز ۳۱ میلیون و ۸۸۶ هزار توئیت از اکانت‌های مختلف منتشر شده است. از طرفی در بررسی گراف روند انتشار محتوا مشخص است که در نیمه دوم سال ۱۴۰۱ در توئیتر فارسی با وجود محدودیت‌های اینترنت، محتوای بیشتری تولید و منتشر شده است.
کلیدواژه‌ها و هشتگ‌های پرتکرار سال ۱۴۰۱
در بستر توئیتر، پرتکرارترین واژگان استفاده شده در بازه یکساله ۱۴۰۱ از طریق سامانه پایشگر شبکه‌های اجتماعی استخراج و در قالب نمودار زیر(نمودار۲) ارائه شده است:
فوت مهسا امینی و رخدادهای پس از آن باعث شد نمودار کلیدواژه‌های پرتکرار سال ۱۴۰۱ متاثر از این حادثه شود. کلید واژه «زن زندگی» با ۲ میلیون و ۱۵۳ هزار بار تکرار، نخستین رتبه در بیشترین کلیدواژه‌ها، محتواها و واکنش‌های سال ۱۴۰۱ بوده است.
«زاهدان»، «علی کریمی»، «حامد اسماعیلیون»، «مهسا امینی» در رده‌های بعدی برجسته‌ترین کلیدواژه‌های سال ۱۴۰۱ بوده‌اند. کلیدواژه «زن، زندگی، آزادی» شعار معترضان و برآمده از اتفاقات کشور و با یک میلیون و ۴۹۳ هزار بار تکرار در رده ششم نمودار واژگان پر تکرار (نمودار۱) دیده می‌شود.
«مراسم چهلم»، «گشت ارشاد»، «سنندج» و «نیروهای سرکوبگر» از دیگر واژگان پرتکرار سال ۱۴۰۱ است. واژگان مرتبط با موضوع‌های «دانشگاه شریف» و «نازی آباد» از دیگر کلمات پرتکرار سال ۱۴۰۱ توئیتر فارسی بوده است.
تجزیه تحلیل هشتگ‌های پرتکرار سال ۱۴۰۱ می‌تواند نگاه کلی و آماری از روند موج‌ها و مسائل مطرح شده در توئیتر فارسی پیش روی ما بگذارد به‌گونه‌ای که مقایسه هشتگ پرتکرار در این بازه زمانی از برتری و تکرار هشتگ‌های مرتبط با اعتراض‌های بعد از فوت مهسا امینی نسبت به دیگر هشتگ‌ها حکایت دارد.
در میان هشتگ‌های به کار برده شده در توئیت‌های سال ۱۴۰۱، هشتگ مهسا امینی با ۲۶۴ میلیون و ۹۰۴ هزار مرتبه با برجستگی قابل ملاحظه‌ای در تصویر ابر کلمات (تصویر۱) است که نشان می‌دهد این هشتگ در همه طیف‌های داخل و خارج متاثر از رخدادها و اعتراض‌های پس از فوت مهسا امینی گسترش یافته است.
هشتگ «اعتصاب‌های سراسری» با ۵۱ میلیون در رتبه دوم، «opiran» با ۲۳ میلیون در رتبه سوم، «irgcterrorists» با ۱۹ میلیون در رتبه چهارم و «mahsaamini» با ۱۶ میلیون در رتبه پنجم از هشتگ‌های پرتکرار شکل گرفته در فضای توئیتر فارسی است که در سال ۱۴۰۱ برجسته شدند؛ به طور مشخص همه این موارد در خصوص دعوت به اعتراض و اعتصاب منتشر شده و در عمده موارد همراه با هشتگ مهسا امینی به کار رفته‌اند.
«نیکاشاکرمی» با ۷ میلیون تکرار یکی از جانباختگان در طول ناآرامی‌های اخیر است که با وجود اینکه منابع رسمی کشور اعلام کردند فوت این فرد ارتباطی به اعتراض‌ها ندارد اما به شدت در رسانه‌ها و فضای مجازی پرتکرار شد.
نام برخی کشته‌شدگان و بازداشت‌شدگان از جمله «حسین رونقی»، «توماج صالحی» و «کیان پیرفلک» نیز به صورت هشتگ در سال ۱۴۰۱ نشر و بازنشر شده‌اند.
«زن، زندگی، آزادی» هشتگ برجسته دیگر با ۴ میلیون و ۹۱۴ هزار تکرار بوده است که به طور عمده از سوی معترضان و براندازان استفاده شد. این هشتگ در واقع شعاری است که پس از درگذشت مهسا امینی به عنوان شعار اعتراضی بیان کردند و در فضای مجازی به صورت هشتگ مورد استفاده قرار گرفت.
در نمودار زیر (۳) می‌توان تعداد هشتگ‌های پرتکرار سال ۱۴۰۱ را مشاهده کرد.
پرلایک‌ترین‌های سال ۱۴۰۱
در این بخش روند انتشار توئیت‌ها در قالب «نمودار تعداد لایک‌ها» مورد تحلیل و بررسی قرار گرفته است:
نمودار تعداد لایک‌های در بازه زمانی یکساله ۱۴۰۱ نشان می‌دهد پرلایک‌ترین اکانت توئیتر فارسی در سال ۱۴۰۱، «محمد پوری» با ۵۴ میلیون و ۷۷۴ هزار لایک با گرایش براندازی است. این اکانت هویت نامشخصی دارد که با توئیت‌های اعتراضی در موضوع‌های بعد از فوت مهسا امینی توانسته بیشترین حجم لایک را از توئیتری‌ها کسب کند.
اکانت پرلایک دیگر سال ۱۴۰۱، اکانت «OutFarsi» با ۴۴ میلیون لایک در بازه یکساله با گرایش مخالف نظام است. این اکانت ابتدا با محتوای طنز از توئیت دیگر اکانت‌ها شروع به فعالیت کرد. «پوریا زراعتی» مجری شبکه تلویزیونی اینترنشنال اکانت سوم پرلایک سال ۱۴۰۱ است. تعداد لایک‌های او متاثر از رخدادها و اعتراض‌های بعد از فوت مهسا امینی است.
همچنین اکانت «فریبرز کریمی زند» با ۳۵ میلیون و ۴۳۸ هزار لایک در بازه یکساله ۱۴۰۱ در رده چهارم پرلایک‌ترین اکانت‌ها قرار دارد. این اکانت با هویت جعلی و لباس نظامی در تصویر پروفایل در اعتراض‌های اخیر به آموزش برخورد با نیروهای نظامی کشور و افشای اطلاعات می‌پرداخت.
«tasvir۱۵۰۰» با ۳۲ میلیون لایک، پنجمین کاربر پرلایک در سال ۱۴۰۱ است. این اکانت توئیتری که در اینستاگرام نیز فعالیت مشابه دارد به مرجعی از اخبار و فیلم‌های مرتبط با ناآرامی‌ها در سراسر کشور تبدیل شده است.
«ایران اینترنشنال» با دو اکانت خود و ۳۰ میلیون و ۲۷ میلیون لایک به عنوان ششمین و هفتمین اکانت فعال و پرلایک در بازه زمانی سال ۱۴۰۱ در توئیتر محسوب می‌شود. این دو اکانت در ناآرامی‌های اخیر با تکنیک‌های مختلف رسانه‌ای از جمله برجسته‌سازی اخبار تائیدنشده، موفق به جذب لایک مخاطب شدند.
«سیما ثابت» عضو تحریریه ایران اینترنشنال به دلیل فعالیت زیاد در توئیتر و حجم بالای تولید محتوای با ۲۲ میلیون لایک رتبه هشتم پرلایک‌های سال ۱۴۰۱ را کسب کرد.
نکته مهم، تاثیر حضور بات‌ها و اکانت‌های جدید سازمان یافته در تعداد لایک‌های این اکانت‌هاست. اکانت‌های پرلایک سال ۱۴۰۱ را می‌توان در نمودار زیر (۴) مشاهده کرد.
دسته‌بندی موضوع‌های هشتگ‌ها در سال ۱۴۰۱
موضوع هشتگ‌های پرتکرار توئیت‌ها در بازه یکساله ۱۴۰۱ با هدف بررسی و استخراج مضامین پرتکرار آنها صورت گرفته است. در این واکاوی هشتگ‌های پرتکرار را به ۴ دسته با موضوع‌های اسم اشخاص، اسم شهرها، شعارها و دانشگاه شریف تقسیم شده است (نمودار۵):
هشتگ اشخاص پرتکرار سال ۱۴۰۱ توئیتر فارسی
اسامی افراد، بخش مهم و قابل توجهی از حجم توئیت‌ها را در بازه یکساله ۱۴۰۱ تشکیل دادند. رخدادهای پیرامون مهسا امینی و ناآرامی‌های بعد از آن باعث شد کاربران اعتراض‌ها و مطالبات خود را با هشتگ اسامی افراد توئیت کنند. بررسی‌ها نشان می‌دهد ۶۹ درصد هشتگ‌های پرتکرار سال ۱۴۰۱ مربوط به اشخاص بوده است (نمودار۶).
هشتگ مهسا امینی پرتکرارترین هشتگ سال ۱۴۰۱ به نمادهای اعتراض کاربران مجازی در روزهای ناآرامی‌های شهریور ۱۴۰۱ و بعد از آن تبدیل شد.
«نیکا شاکرمی» یکی از جانباختگان اعتراض‌هااست که پس از مهسا امینی نام وی در توئیتر سال ۱۴۰۱ پرتکرار شد. شبکه‌های مخالف نظام، مرگ او را با ادعای «کشته‌شدن وی از سوی ماموران امنیتی» مطرح و برجسته کردند، هرچند که منابع رسمی کشور این ادعا را تکذیب کردند.
«توماج صالحی» خواننده رپ است که ترانه‌های اعتراضی متعددی دارد. در ناآرامی‌های اخیر اکانت او به اکانت معترض و منتقد تبدیل شد؛ که بعد از بازداشتش اسم او نهمین هشتگ‌های پرتکرار سال ۱۴۰۱ شد.
«حسین رونقی» وبلاگ نویسی است که همزمان با آغاز اعتراض‌های ۱۴۰۱ در ایران دستگیر شد که فیلم کوتاهی از دستگیریش بازتاب زیادی در شبکه‌های اجتماعی داشت. بعد از بازداشت او، کاربران و منابع تائیدنشده مدعی شدند او دچار شکستگی پا شده است اما پس از آزاد شدن، این ادعا تکذیب و صحت جسمی او تائید شد.
«محسن شکاری» یکی از بازداشت‌شدگان ناآرامی‌ها بود که پس از ۷۵ روز بازداشت، اعدام شد. ویدئوی اعتراف‌های نخستین اعدام ناآرامی‌های اخیر باعث شد اسمش با ۴ میلیون و۵۸۴ هزار تکرار سیزدهمین هشتگ پرتکرار سال ۱۴۰۱ شود.
«مجیدرضا رهنورد» یکی از بازداشت‌شدگان ناآرامی‌ها بود که در ۲۱ آذر ۱۴۰۱ به جرم درگیری و قتل اعدام شد. کاربران به نشانه اعتراض به این حکم، اسم او را ۲ میلیون و ۸۲۴ هزار مرتبه تکرار کردند.
«محمد قبادلو» یکی از زندانیان در اعتراض‌های ۱۴۰۱ است. کاربران برای آزادی و عدم اجرای حکم، یک میلیون و ۹۷۲ هزار مرتبه نام او را توئیت کردند.
«کیان پیرفلک» کودک ۹ ساله ساکن ایذه بود که در شامگاه ۲۵ آبان ۱۴۰۱، در پی ناآرامی‌ها هدف گلوله قرار گرفت و جان باخت. انتشار فیلم کوتاهی از او با قایق دست‌ساز در شبکه‌های اجتماعی، با واکنش زیادی رو به رو شد. نام او یک میلیون و ۸۱۹ هزار مرتبه در سال ۱۴۰۱ تکرار شده است.
«محمد بروغنی» از دیگر بازداشت‌شدگان بود که یک میلیون و ۶۹۸ هزار مرتبه در مورد وی توئیت زده شده است. «آرمیتا عباسی» از بازداشت‌شدگان اعتراض‌ها بعد از فوت مهسا امینی نیز در مهر ۱۴۰۱ بازداشت و در ۱۸ بهمن آزاد شد. نام او یک میلیون و ۶۸۱ هزار مرتبه هشتگ شده است.
«محمد حسینی» و «محمدمهدی کرمی» از دیگر بازداشت‌شدگان هستند که نام آنها به طور مساوی هر کدام یک میلیون و ۶۰۰ هزار مرتبه تکرار شده است. «حدیث نجفی» یکی از جانباختگان ناآرامی‌هاست که نامش یک میلیون مرتبه هشتگ شده است.
هشتگ شهرهای پر تکرار سال ۱۴۰۱
در پی ناآرامی‌ها در سال گذشته، تجمع‌های مختلفی در شهرها صورت گرفت که در برخی شهرها به خشونت و درگیری کشیده شد. بررسی‌ها نشان می‌دهد ۲ درصد از هشتگ‌های پر تکرار سال ۱۴۰۱ مربوط به اسم شهرهاست. کاربران با انتشار مطالب و ویدئوهای درگیری به برجسته‌سازی هشتگی شهرها پرداختند. از جمله شهرهایی که تجمع‌های اعتراضی در آن به درگیری منجر شد می‌توان به سنندج، ایذه، سقز و سیستان و بلوچستان اشاره کرد.
هشتگ زاهدان با ۳ میلیون تکرار و هشتگ سنندج با ۲ میلیون و ۴۴۷ هزار مرتبه از جمله هشتگ‌های پرتکرار سال ۱۴۰۱ هستند. از سایر دسته‌بندی‌های هشتگ‌های اسم شهرها می‌توان به مهاباد و جوانرود اشاره کرد که در نمودار زیر (۷) قرار دارند.
هشتگ شعارهای پرتکرار سال ۱۴۰۱
در سال ۱۴۰۱ پویش‌های متفاوتی در توئیتر فارسی شکل گرفت. از طرفی در پی ناآرامی‌ها در شهرهای مختلف شعارهای گوناگونی توسط معترضان سرداده شد. همچنین گروه‌های مختلف برای نشان‌دادن اعتراض خود شعارها و هشتگ‌هایی را ساختند.
واکاوی هشتگ‌های پرتکرار سال ۱۴۰۱ توئیتر فارسی نشان می‌دهد ۲۹ درصد هشتگ‌ها مرتبط به شعارهای ناآرامی‌ها و دعوت مردم به اعتراض است.
هشتگ «اعتصاب‌های سراسری» با ۵۱ میلیون مرتبه برای شرکت عموم مردم به اعتصاب و تعطیلی کار در توئیتر فارسی استفاده شد. گروه هکرها با هشتگ «opiran» هکرها را برای نفوذ به سرورها و پایگاه‌های دولتی فرامی‌خوانند. هشتگ «irgcterrorists» بعد از رای نمایندگان پارلمان اروپا به قرار گرفتن سپاه در فهرست گروه‌های تروریستی، مورد استفاده کاربران ضد نظام قرار گرفت.
«stophazaragenocide» که کاربران فارسی زبان در پویش توقف نسل‌کشی هزاره از آن استفاده کردند.
«انقلاب۱۴۰۱» و «iranrevolution» هشتگ براندازان و مخالفان نظام بود که تقریبا به طور مساوی در ناآرامی‌های سال ۱۴۰۱ استفاده شد. شعار «زن، زندگی، آزادی» یکی از اصلی‌ترین شعارها بعد از فوت مهسا امینی بود که از روزهای آغاز اعتراض‌ها در شبکه‌های اجتماعی استفاده شد.
هشتگ‌های شعاری سال ۱۴۰۱ توئیتر فارسی را می‌توان در نمودار زیر (۸) مشاهده کرد.
«دانشگاه شریف» نیز از هشتگ‌های پرتکرار سال ۱۴۰۱ بود که در پی تجمع‌های اعتراضی دانشجویان پس از فوت مهسا امینی و حضور نیروهای نظامی در بیرون دانشگاه توسط کاربران استفاده شد.
پرلایک‌ترین توئیت سال ۱۴۰۱
پرلایک‌ترین توئیت سال ۱۴۰۱ مربوط به اکانت «علی‌کریمی» است. پس از انتشار اخبار تائیدنشده مبنی بر تصاحب ویلای او توسط قوه قضائیه، توئیت کریمی لایک فراوانی دریافت کرد (تصویر۲). حضور بات‌ها و اکانت‌های سازمان در دریافت این تعداد لایک بی‌تاثیر نیست.
جمع‌بندی:
داده‌کاوی ایرنا از بررسی توئیت‌های در سال ۱۴۰۱ توئیتر فارسی نشان می‌دهد در نیمه دوم سال بیشترین تولید محتوا صورت گرفته است.
۱. عمده واکنش‌های کاربران به رخدادهای گشت ارشاد و نیروهای نظامی در توئیتر فارسی جنبه انتقادی، اعتراضی و حتی همراه با توهین بوده که بیشتر از سوی کاربران برانداز، مخالفان نظام و روزمره‌نویس‌ها انجام شده که این موضوع در هشتگ‌ها نیز قابل مشاهده است.
۲. انتشار ۶۷۸ میلیون توئیت در بازه زمانی یکساله با برجستگی نیمه دوم سال در تعداد توئیت‌ها، نشان‌دهنده دغدغه کاربران توئیتر به رخدادهای روز سیاسی و اجتماعی و انتشار آن در فضای توئیتر است. از سوی دیگر اهمیت این پلتفرم به عنوان ابزاری برای ابراز نظر طیف‌های مختلف فکری و سیاسی را نشان می‌دهد.
۳. هشتگ مهسا امینی با وجود حمایت ربات‌ها با اختلاف زیاد، پرتکرارترین هشتگ یکساله ۱۴۰ توئیتر فارسی بوده است. به جز این هشتگ، برخی هشتگ‌های مرتبط به کاربران معترض و برانداز همچون «اعتصابات سراسری و «opiran» از جمله هشتگ‌های پرتکرار توئیتری‌ها در سال ۱۴۰۱ بوده است.
۴. دسته‌بندی موضوعی هشتگ‌ها نشان می‌دهد ۶۹ درصد هشتگ‌های سال ۱۴۰۱ مرتبط با مهساامینی در نوشتارهای مختلف (#مهسا_امینی، #مهساامینی، #mahasamin، #mahsa_amin)، ۲۹ درصد هشتگ‌ها شعارها و اعتراض‌های مرتبط با ناآرامی‌ها، ۸ درصد هشتگ‌ها اسامی اشخاص و ۲ درصد هشتگ‌ها اسامی شهرهای با تجمع‌ها و درگیری‌ها بوده است.
۵. بررسی کاربران توئیتر که بیشترین لایک را از سوی دنبال‌کنندگان خود به‌دست آوردند نشان می‌دهد اکانت‌های مخالف نظام در توئیتر فارسی به شدت فعال بوده و عمده کاربران پرلایک و توئیت‌های پرلایک به افرادی مربوط می‌شود که به این طیف‌های فکری مربوط می‌شوند. همچنین حضور بات‌ها در بالارفتن میزان لایک، بازنشر و به طور کلی دیده‌شدن این کاربران قابل چشم‌پوشی نیست.