صنایع دستی فارس در طول سال‌های متمادی به عنوان نماینده هنر اصیل ایرانی در جهان شناخته شده و ذوق هنری و خلاقیت‌های صنعتگران در این استان شرایطی را فراهم کرده تا گردشگران داخلی و خارجی خواستار محصولات و فرآورده‌های دست‌ساز این هنرمندان شوند.
فارس مرکزی برای تولید صنایع‌دستی کشور
بدون شک استان فارس یکی از بزرگترین مراکز تولید انواع مختلف صنایع‌دستی ایران به شمار می‌رود؛ کاشی‌کاری، گچ‌بری و انواع نقاشی و خط در آثار تاریخی فارس که از حدود قرن‌ها پیش تا دوره معاصر بر پیرامون و جوانب آثار تاریخی و مناره‌های مساجد نظر هر بیننده را به خود جلب می‌کند نشان دهنده پیشینه مهم این استان در عرصه صنایع دستی است؛ همچنین هنرهای قلم کاری و دستبافتههای عشایری جملگی به مرکزیت هنری فارس در کشور گواهی می‌دهند؛ از این رو می‌توان فارس را مهد صنایع دستی ایران نامید.
در حال حاضر صنایع دستی فارس همچون خاتم‌کاری، منبت‌کاری و دستبافتههای عشایری این استان شهرت جهانی دارند و موجبات ثبت ملی و جهانی شهرستان‌های استان را در این هنرها فراهم کرده‌اند.
آباده شهر جهانی منبت‌کاری
سال ۱۳۹۷ بود که شهرستان آباده به عنوان شهر جهانی منبت‌کاری در شورای عالی صنایع دستی سازمان یونسکو به ثبت رسید. این شهر که شمالی‌ترین شهرستان فارس به شمار می‌رود و در ۲۷۰ کیلومتری شیراز واقع شده از دیرباز به واسطه منبت‌کاران و آثار چوبیِ منبت شهره شناخته شده به گونه‌ای که برخی پیشینه این هنر در این منطقه را ۷۰۰ سال ارزیابی می کنند.
هنر منبت چوب به ۲شیوه سنتی و فرنگی در ایران اجرا می‌شود که ساخت منبت آباده مبتنی بر شیوه سنتی است.
در سبک سنتی کنده‌کاری بر روی چوب به شکل خیلی ظریف و به وسیله مغارهایی انجام می شود که مردم این منطقه آنها را از فولاد آبدیده و در اندازه‌های دلخواه و مختلف می‌سازند؛ منبت در منطقه آباده با فرهنگ و زندگی مردم عجین شده است چرا که این هنر- صنعت در طول تاریخ از پدران به پسران به شکل موروثی انتقال و آموزش داده شده است. البته امروزه زنان این منطقه نیز در هنر منبت فعالیت می‌کنند.
شیراز شهر جهانی صنایع‌دستی
پس از ثبت آباده به عنوان شهر جهانی منبت، ثبت شیراز هم به عنوان شهر جهانی صنایع‌دستی در دستورکار میراث فرهنگی استان فارس قرار گرفت. چراکه شیراز خاستگاه هنرهای سنتی چون خاتم، کاشی هفت رنگ و قلم‌زنی است و این ظرفیت سبب شده که این شهر همواره مورد توجه گردشگران قرار بگیرد. لذا شیراز در سال ۱۳۹۸ به عنوان شهر جهانی صنایع‌دستی به ثبت رسید.
فیروزآباد شهر ملی دستبافتههای عشایری
در ۱۶ دی‌ماه سال ۱۳۹۹ هم عنوان شهر ملی دستبافتههای عشایری به فیروزآباد که در ۹۳ کیلومتری جنوب غربی شیراز قرار دارد، اهدا شد. دستبافتههای عشایر فیروزآباد فارس هویت و میراثی بومی به شمار می‌رود که کارآفرینی و رشد اقتصادی نیز برای این منطقه به همراه داشته است؛ از همین رو وزارت میراث فرهنگی عنوان "شهر ملی دستبافتههای عشایری" را به این شهرستان اختصاص داد.
دستبافتههای عشایری به سه دسته کیسه‌ها، مفروشات و رواندازها تقسیم می‌شود که خود، انواعی مختلف همچون لت‌های خورجین، نمکدان، مَفرش، توبره، چَنته، جَوال، بَلَدان قَلیان‌دان، قرآن‌دان، قالی، قالیچه، گبه، خرسک، گلیم، سفره، جاجیم، برتی و جُل دارد و این تنوع را همچنان می‌توان در زیرشاخه‌های گوناگون مشاهده کرد و این صنایع‌دستی از این منظر نیز فیروزآباد را شایسته کسب عنوان شهر ملی دستبافتههای عشایری کرد.
هنرهای دستی فارس خاطره‌ای ماندگار برای مسافران نوروزی
بدون شک زیبایی‌های تاریخی استان فارس در کنار هنرهای دستی این استان خاطره‌ای ماندگار را در ذهن گردشگران از سفر به این استان پهناور بجا می‌گذارد. می‌توان گفت صنایع دستی استان فارس با تنوعی فوق‌العاده‌ای که دارد اصالت هنر و طبع لطیف مردم آن به ویژه عشایر را نشان می‌دهد.
خاتم کاری
در استان فارس هنر خاتم‌کاری مانند بسیاری از استان‌های دیگر کشور رواج دارد؛ هنری ظریف که با آن اشکال و طرح‌ها را به شکل موزاییک روی چوب طراحی می‌کنند.
خاتم‌کاری منبر و سقف ایوان مسجد جامع عتیق در شیراز یکی از مهمترین نمونه‌های خاتم‌کاری در استان فارس محسوب می‌شود که بیش از هزار سال قدمت دارد. خاتم‌کاری روی ظرف‌های کوچک و زیورآلات از بهترین سوغات فارس در ایام نوروز به شمار می‌رود.
منبت کاری
منبت‌کاری نیز در استان فارس رونق خوبی دارد و یکی از اصلی‌ترین صنایع‌دستی آن به شمار می‌رود. هنرمندان فارس در منبت‌کاری بیشتر از تصویرهای گل‌ها و گیاهان استفاده می‌کنند و با دقت و ظرافت به کنده‌کاری طرح‌های ظریف روی چوب می‌پردازند و با این کار جلوه‌ای تماشایی به اشیاء می‌بخشند.
قلم زنی
قلم‌زنی یکی از مهمترین و رایج‌ترین صنایع دستی استان فارس محسوب می‌شود به گونه‌ای که صدای چکش‌های هنرمندان در بازارهای شهرهای این استان همواره به گوش می‌رسد. این هنر حکاکی روی جسم‌های فلزی مانند طلا، نقره، برنج و مس است و هنرمندان به وسیله یک چکش ریز طرح‌هایی ظریف را روی جسم‌های فلزی حک می‌کنند.
قالی بافی، گبه بافی و جاجیم بافی
قالی‌بافی، گبه بافی و جاجیم بافی از دیگر صنایع دستی استان فارس هستند که بیشتر توسط روستاییان و عشایر بافته می‌شوند و در بین آنها آثار ایل قشقایی شهرت بیشتری دارند.
دستبافتههای که توسط عشایر بافته می‌شود از لحاظ کیفیت و مرغوبیت جایگاه بالاتری نسبت به دستبافته‌هایی که روستاییان و شهرنشینان می‌بافند دارند.
این آثار افزون بر اینکه توسط عشایر و روستاییان خلق می‌شوند در شهرهای شیراز، فسا و آباده نیز رواج دارند. این صنعت جزو با ارزش‌ترین صنایع دستی عشایر فارس به شمار می‌رود.
کاشی‌کاری
صنعت کاشی‌سازی و کاشی‌کاری که بیش از همه در تزیین معماری سرزمین ایران و به طور خاص در بناهای مذهبی به کار گرفته شده، همانند سفالگری از سابقه‌ی طولانی برخوردار است.
پیشینه کاشی هفت رنگ را با توجه به آثار کشف شده به دوران هخامنشیان مربوط می‌دانند.
یکی از تفاوت‌های کاشی شیراز با سایر کاشی‌های هفت رنگ در کیفیت و ترکیبات خاص لعاب است و تفاوت دیگر استفاده زیاد از نقش معروف به «گل و مرغ» است.
در کاشی‌های شیراز بیشتر از رنگ‌های روشن و شاد نظیر پسته‌ای، صورتی، زرد و سفید استفاده می‌شود که در این بین رنگ صورتی چشمگیرتر است.
یکی از بهترین نمونه‌های این سبک هنری مسجد نصیرالملک است که کاشی‌کارهای شیراز به آن مسجدِ صورتی هم می‌گویند. از سایر بناهای مزین به کاشی هفت رنگ می‌توان از مسجدوکیل، عمارت نارنجستان و باغ عفیف آباد در شیراز نام برد.
۱۲۰ رشته ثبت شده در صنایع دستی فارس
مدیرعامل اتحادیه تعاونی‌های صنایع‌دستی فارس نیز معتقد است که صنایع دستی استان تنوع و تعدد قابل توجهی دارد و از جایگاه بسیار مطلوبی در کشور بهره می‌برد و همین مسئله می‌طلبد که مسئولان استان راهکارهای متعددی را در زمینه تقویت و ایجاد بازارهای مطلوب برای ترویج و توسعه صنایع دستی و همچنین فروش محصولات آن ارائه دهند.
حسین همتی در گفت‌وگو با ایرنا در این باره گفت: این استان پهناور از ۱۲۰ رشته ثبت شده در صنایع‌دستی برخوردار است که حدود ۸۰ رشته از این مجموع فعال هستند و حدود ۱۰ رشته از این ۸۰ رشته فعال توانسته مخاطبان بیشتری را به خود جذب کند و مورد استقبال قرار بگیرد.
ثبت جهانی کاشی هفت رنگ شیراز
مدیرعامل اتحادیه تعاونی‌های صنایع‌دستی فارس با اعتقاد به اینکه خاتم شیراز ثبت جهانی شده است، افزود: درصدد هستیم که امسال هم کاشی هفت رنگ شیراز که نمونه بارز آن در مسجد نصیرالملک وجود دارد به عنوان یکی از هنرهای شیراز به ثبت جهانی برسانیم. برای ثبت جهانی این هنر مراحل دشواری را باید طی کنیم اما پیگیری‌ها در این عرصه در حال انجام است و امیدواریم بتوانیم به این هدف دست یابیم.
همتی استان فارس را در دستبافتههای عشایری سرآمد استان‌های کشور دانست و گفت: رشته‌های خاتم، قلم‌زنی، منبت، معرق، سراجی سنتی و گلیم گبه در استان فارس از جایگاه ویژه‌ای بهره می‌برند.
وی ادامه داد: دستبافتههای فیروزآباد فارس به ثبت ملی رسیده و تلاش برای ثبت جهانی این هنر ادامه دارد. خاتم، منبت، قلم‌زنی و کاشی هفت رنگ شیراز در دنیا شناخته شده هستند و در حال حاضر به عنوان هنری جهانی مورد توجه قرار گرفته‌اند.
گوهرسنگ ظرفیتی مغفول مانده در فارس
مدیرعامل اتحادیه تعاونی‌های صنایع‌دستی فارس گوهرسنگ را از دیگر ظرفیت‌های صنایع‌دستی استان قلمداد کرد و گفت: البته مشهد تمرکز بسیاری بر گوهرسنگ‌ها داشته و دارد و جزو شهر ملی گوهرسنگ‌ها نیز محسوب می‌شود. با این حال استان فارس هم پتانسیل بالایی در این عرصه دارد و توانسته هنرمندان بسیار خوبی را در این عرصه پرورش دهد.
همتی با اعتقاد به اینکه سفال‌های بسیار خوبی در استان فارس تولید می‌شود ادامه داد: در حوزه سفال نیز شاهد فعالیت‌های قابل توجه و قدرتمند هنرمندان فارس هستیم؛این در حالیست که در گذشته سفال را از شهرهای دیگر تهیه می‌کردیم اما هم‌اکنون جوانان با استعدادی در این هنر به فعالیت مشغول هستند که نیازهای استان را در این زمینه برطرف می‌کنند.
دغدغه‌های صنعتگران فارس
مشکلات صنعتگران فارس از دیگر مواردی بود که مدیرعامل اتحادیه تعاونی‌های صنایع‌دستی استان به آن اشاره کرد. مشکلاتی که باعث شده بسیاری از هنرمندان از ادامه فعالیت در این عرصه مأیوس شوند و بسیاری از آنها با این هنر خداحافظی کنند؛ شرایط کارگاهی هنرمندان صنایع دستی فارس، افزایش مالیات، گران شدن مواد اولیه و رکود صادرات و گردشگری از عمده‌ترین مشکلات هنرمندان فارس در عرصه صنایع دستی هستند.
بازار شیراز به فروشگاه صنایع دستی سایر شهرها تبدیل شده است
همتی یکی از مشکلات صنعتگران در این استان را بی‌توجهی فروشندگان صنایع دستی به محصولات تولید شده توسط هنرمندان فارس دانست و افزود: اتحادیه صنایع دستی با اداره کل میراث فرهنگی تفاهم‌نامه‌ای دارد که بر اساس آن، اتحادیه این مجوز را دارد که ۲۰ درصد از کالاهای استان‌های دیگر را برای فروش به استان فارس وارد و متقابلاً ۲۰درصد از کالاهای فارس را نیز به فروشگاه‌های این استان‌ها صادر کند. اما متأسفانه اکثر فروشگاه‌ها در استان فارس ویترین صنایع‌دستی شهرهای دیگر شده‌اند و محصولات صنایع دستی فارس در این فروشگاه‌ها کمتر به چشم می‌خورد. در واقع استان فارس با وجود پتانسیل بالایی که در صنایع‌دستی دارد به فروشگاهی برای سایر شهرهای کشور تبدیل شده است.
وی با اشاره به اینکه فروشگاه اتحادیه تنها فروشگاهی است که ۹۰ درصد از آثار هنرمندان فارس را ارایه می‌دهد، گفت: متأسفانه اتحادیه ابزاری برای جلوگیری از فروش غیر منطقی محصولات صنایع دستی استان‌های دیگر در استان فارس ندارد؛ لذا ضروری است که سر و سامان دادن فروشگاه‌های عرضه کننده محصولات صنایع دستی فارس در دستورکار مسئولان مربوطه قرار بگیرد.
عرضه صنایع‌دستی بی‌کیفیت در بازار کشور
همتی یادآور شد: بسیاری از استان‌ها برای تولید انبوه و تجاری سازی محصولات صنایع دستی، کیفیت و قیمت این محصولات را پایین آورده‌اند و این کار لطمه بسیاری به بدنه صنایع دستی کشور و استان فارس زده است. نباید اجازه بدهیم هنر صنایع دستی تحت تاثیر این نوع اقدامات قرار بگیرد.
وی با بیان اینکه رسیدگی به کارگاه‌های صنایع‌دستی باید مورد توجه قرار بگیرد، گفت: این کارگاه‌ها بایستی به سمت تولید انبوه حرکت کنند. در حال حاضر اکثر کارگاه‌ها سفارش پذیر هستند و این اتفاق خوبی برای کارگاه‌ها در شهر بزرگی مانند شیراز نیست چراکه برخی مواقع با سفارش‌های بسیاری روبه رو می‌شویم؛ اگر می‌خواهیم در اقتصاد این هنر موفق عمل کنیم نباید به سفارش‌های محدود اکتفا کنیم بلکه باید به تولید انبوه برسیم.
قیمت گزاف مواد اولیه و هزینه بالای نیروی کار
همتی تغییر قیمت مواد اولیه و هزینه بالای نیروی کار را از مهمترین مشکلات تولیدکنندگان و افراد فعال در عرصه صنایع دستی دانست و بیان کرد: صنایع دستی نیازمند زنجیره تولید است؛ فعالیت در این عرصه زمان‌بر است و متاسفانه زمان صرف شده در این کار با هزینه تمام شده و قیمت مواد اولیه که در هر لحظه افزایش می‌یابند همخوانی ندارد.
مدیرعامل اتحادیه تعاونی‌های صنایع‌دستی فارس با اعتقاد به اینکه صنایع دستی در حال حاضر جزو کالای لوکس به شمار می‌رود، افزود: با توجه به وضعیت معیشت مردم در شرایط کنونی، صنایع دستی جزو نیازهای اساسی مردم به شمار نمی‌رود و از سبد کالای خانوار حذف شده است. بنابراین باید فرهنگ‌سازی در این زمینه انجام شود تا صنایع دستی در زندگی مردم کاربردی شود و مردم برای داشتن این نوع کالاها احساس نیاز کنند و جای خالی آنها را در خانه خود احساس کنند؛ برای فروش و بازاریابی صنایع دستی باید خودمان را با علم روز دنیا تطبیق دهیم.
برپایی نمایشگاه صنایع دستی در مقابل آرامگاه حافظیه
وی به برگزاری نمایشگاه صنایع دستی در ایام نوروز در مقابل آرامگاه حافظیه شیراز اشاره کرد و گفت: نوروز سال گذشته با رایزنی‌هایی که اداره‌کل میراث فرهنگی با استانداری و شهرداری انجام داد، نمایشگاهی با ۳۰ غرفه در این مکان برپا شد که این نمایشگاه با استقبال بسیار خوبی از سوی مردم مواجه شد و افراد فعال در این عرصه هم فروش خوبی داشتند. لذا امسال هم پیرو سال گذشته اقدام به برگزاری این نمایشگاه کردیم.
مدیرعامل اتحادیه تعاونی‌های صنایع‌دستی فارس ادامه داد: البته قرار بود این نمایشگاه از روز پنجشنبه ۲۵ اسفندماه برپا شود اما به دلیل وجود مشکلاتی این اتفاق نیفتاد. در نهایت با هماهنگی‌هایی که انجام شد موفق شدیم این نمایشگاه را در روز شنبه ۲۹ اسفندماه برگزار کنیم. می‌توان گفت تعداد غرفه‌ها در نمایشگاه امسال ۲برابر سال گذشته است.
برپایی ۷۰ غرفه در نمایشگاه امسال
همتی اضافه کرد: متأسفانه در بازارچه صنایع‌دستی که در آرامگاه حافظیه قرار دارد افزون بر صنایع‌دستی، محصولات دیگری نیز به فروش می‌رسد و این مسئله باعث شده بازار صنایع‌دستی و آثار هنرمندان در این عرصه تحت‌الشعاع قرار بگیرد؛ در این مکان غرفه‌ها با قیمت‌های ۳۰ یا ۴۰میلیون تومان واگذار می‌شوند. لذا ما برای حمایت از صنعتگران فارس فراخوانی دادیم تا بر اساس آن افرادی که کارت صنعتگری دارند و از کارگاه تولیدی برخوردار هستند بتوانند در این نمایشگاه حضور یابند و به عرضه محصولات خود بپردازند.
مدیرعامل اتحادیه تعاونی‌های صنایع‌دستی فارس با بیان اینکه هم‌اکنون حدود ۷۰ غرفه در این مکان برپا شده است، گفت: چند غرفه این نمایشگاه به راهنمایان گردشگری و شهرداری اختصاص دارد؛ این نمایشگاه تا روز ۱۲ فروردین ماه برپاست و همانگونه که پیشتر هم گفتم هدف ما از برگزاری این نمایشگاه حمایت از صنعتگران فارس و جلوگیری از دلالی در این عرصه بوده است.