شب قدر ، شب رحمت الهی

شب قدر؛ شب بخشش گناهان و شب لطف و رحمت الهی است. آیت الله مصباح یزدی می فرمودند خدای متعال که ارحم الراحمین است و رحمت او قابل مقایسه با هیچ رحمت و فضلی نیست، بر امت اسلامی منت گذاشته و شب قدر را همچون بار عام، شب بخشش قرار داده است. شب قدر، شب سرازیر شدن الطاف الهی است. آنان که به این حقیقت ایمان دارند، برای فرا رسیدن شب قدر، لحظه شماری می کنند.

آیت الله میرزا ملکی تبریزی می گفتند سزاوار است وقتی که شب قدر نزدیک می‌شود، شوق انسان به رسیدن به کرامت هایی که در این شب برای او مهیا شده است، افزون گردد. کرامت مقام بالا و مجلس حضور پروردگار جهانیان و تقدیس خداوند آسمان‌ها و زمین، و اعمالی را که با حال و اخلاص و حضور و رقّت و صفای او و رضایت مولایش مناسب تر است، برای شبش انتخاب کند و در این مورد از خدای متعال کمک بگیرد و از خلفای او - درود خدا بر آنان - یاری بجوید.

آیت الله مظاهری هم می گویند توجّه به این نکته لازم است که عبادت در این شب، از یک عمر عبادت مخلصانه در ایام عادی برتر است. فراموش نشود که در این شب، مقدّرات انسان ها رقم می خورد و در این شب است که آدمی باید نظر ربّ وَدود را به خود جلب نماید و سرنوشت خود را به نیکی مبدّل سازد. رسیدن به مقام جلب نظر و رضایت پروردگار، با سحرخیزی و بیداری ممکن است. باید تلاش کنیم، مقام بیداری را کسب کنیم و از دل شب، بهره کامل ببریم. این بهره، با غفلت میسور و ممکن نیست. آیت الله بهجت می فرمودند ما برای اوقات خواب خود افسوس می‌خوریم که چرا برای نماز شب بیدار نمی‌شویم. در صورتی که اوقات بیداری را به غفلت می‌گذرانیم! زیرا اگر در بیداری به توجه و بندگی مشغول بودیم، توفیق بیداری شب را نیز برای تهجد و خواندن نافله شب و تلاوت قرآن پیدا می‌کردیم. البته رسیدن به این رتبه جایگاهی دارد، اول شب زنده دار شویم و سپس بهره بردار از شب قدر گردیم.

آیت الله شاه آبادی می فرمودند اگر برای نافله شب بیدار شدید برای نافله خواندن آمادگی روحی ندارید، بیدار بمانید. بنشینید، حتی چای بخورید. انسان بر اثر همین بیداری، آمادگی برای عبادت را پیدا می کند. همچنین می فرمودند بیداری سحر، هم برای مزاج مادی مفید است و هم برای مزاج معنوی. در منبرهایشان نیز مکرر می فرمودند برای دنیایتان هم که شده، سحرها بیدار شوید. چون بیداری سحر، وسعت رزق، زیبایی چهره و خوش اخلاقی می آورد.

حال بنگریم‌ که بیداری در شب قدر، چقدر عایدی برای همه ما دارد. آیت الله مکارم شیرازی می فرماید از ویژگی های شب قدر، آمیخته شدن این شب با امام علی (ع) است، گویی خداوند خواسته است که درهای رحمتش را در این شب باز کند و شفیع با آبرویی همچون امام علی (ع)، برای مردم در نزد خداوند شفاعت کند. این شب، ابعاد گسترده ای دارد. باب رحمت گشوده می شود و فرشته ها بر دل مومنین فرود می آیند. شهید علامه مطهری می گفتند آیا ملائکه و روح که فرود می‌آیند، به زمین فرود می‌آیند یا بر دل فرود می‌آیند؟ این ها بر دل انسان کامل فرود می‌آیند: نَزَلَ بِهِ اَلرُّوحُ اَلْأَمِینُ - عَلی قَلْبکَ لِتَکُونَ مِنَ اَلْمُنْذِرِینَ- ملائکه بر قلب انسان فرود می‌آیند؛ تا انسانی روی زمین نباشد که در این مرحله و دارای آن درجه از کمال باشد که ملائکه بر قلب او فرود بیایند، اصلا فرود آمدن ملائکه معنی ندارد. این مطلب صد در صد درست است. پس شب قدر شب انسان کامل است.

اگر انسان کامل نبودیم، انتظار فرود فرشته به دل را نداشته باشیم.‌ باید دل خود را از گناه خالی کنیم تا برای فرود فرشتگان لایق شود. آیت الله مجتهدی می فرمودند شب قدر بهترین ایام سال است. ملائکه به اذن خدا به روی زمین می‌آیند تا مقدرات ما را معلوم کنند. ملائکه می‌آیند و دور دل ما می‌گردند؛ اما جای خالی نمی‌بینند که وارد شوند. فرودگاه دل ما برای فرود ملائکه خالی نیست. باید دل را مهیا کرد. باید دل را ترمیم نمود.

آیت‌الله آقا مجتبی تهرانی می فرمودند در شب‌های قدر درخواست ما از پروردگارمان دو چیز است: یکی ترمیم نسبت به گذشته و دیگری ترسیم امور آینده. برای این دو امر مهم، باید از خدا و اولیای الهی و شهدا کمک بگیریم. امام‌ خامنه ای می فرمایند از ابزارهای توسّل و تقرّب به پروردگار، توجّه به ارواح مطهّر شهیدان است. شب‌های قدر اگر می‌خواهیم دعای مستجاب داشته باشیم، شهدا را شفیع قرار بدهیم. در خلوت خود با خدا و کمک خواستن از شهدا، با اشک و تضرع و دعا و انابه و مناجات، شب احیاء را زنده کنیم.‌ آیت الله بهاء الدینی می فرمودند انسان اگر بتواند شب قدر، با خود خلوتی داشته باشد و با عبادات و نماز و دعا عروجی حاصل کند و طهارتی کسب کند، توانسته است در حد خود شب قدر را احیا کند.

در این سیر روحانی و درک شب قدر، نباید از توبه و انابه غفلت داشت. آیت الله فاطمی نیا می گفتند یکی از مصادیق درک کردن شب قدر، شاید این باشد که بندگان توبه کنند، انابه کنند. خدا آن شب قدر واقعی، ناخودآگاه به اینها یک حالی می دهد، اصلا خود انسان هم متوجه نیست، آن شب حالش قوی تر می شود، آن شب توفیقش بیشتر می شود. دعا را هم باید پشتوانه کار خود قرار دهیم، تا به اوج کمال برسیم و انسان کامل شویم.

شهید آیت الله بهشتی می فرمودند شب قدر،شب دعاست، دعا یکی از پناه‌گاه‌های عالی سعادت‌بخش در زندگی است. در اسلام دعا کردن نه تنها با تلاش و کوشش در راه همان مطلبی که دعا می‌کنیم، بلکه با تلاش و کوشش برای انجام همه وظایف الهی همراه است. پس شب قدر، شب تضرع و اشک و ناله و توبه و استغفار و دعا است. برخی نیز شب قدر را شب مطالعه و علم آموزی می دانند و بر این باورند که کسب علم در این شب، از افضل اعمال است. علامه شیخ صدوق، از محدثان مذهب شیعه، در کتاب امالی، پس از بیان نوافل شب‌های ماه رمضان و صد رکعت نماز برای هر یک از شب‌های بیست و یکم و بیست و سوم، درباره شب‌های قدر مذاکره العلم را افضل از اعمال مستحبی دیگر می‌دانستند و چنانکه ‌مشهور هم هست می‌گفتند من أحیا هاتین اللیلتین بمذاکره العلم فهو أفضل؛ هر کس این دو شب را با گفت و گوی علمی احیا بدارد، بهتر است.

همچنین دستورالعملی از بزرگان عرفان، مانند آیت الله سید علی آقای قاضی و علامه حسن زاده آملی رسیده که خوب است اگر کسی بتواند آن را انجام دهد و به قصد پاکی و رشد معنوی و تقرب به خداوند متعال، شب ۲۳ ماه مبارک رمضان، نیمی از شب که گذشت، با وضو و رو به قبله، سر بر سجده بگذارد و ۲۲۵ بار بگوید یا طُهرُ یا طاهِرُ یا طَهورُ یا طَیهورُ یا طَیهار. باید از شب قدر، بهره کامل برد. درِ رحمت باز است.‌ هر کس به اندازه معرفتش بهره ببرد و خود را به خدای مهربان نزدیک تر سازد. شهید علامه مطهری می فرمودند شما در این ماه به میهمانی خدا خوانده شده اید؛ در این ماه، خدا میزبان است و شما میهمان. پس به این مقیاس بفهمید چقدر درهای رحمت الهی در این ماه باز است!" این در، در شب قدر به صورت ویژه باز می شود و پذیرایی هم یک پذیرایی ویژه است. امام خامنه ای می فرمایند لیله القدر ... شبی که فرشتگان، زمین را به آسمان متصل می کنند،‌ دل ها را نورباران و محیط زندگی را با نور فضل و لطف الهی منور می کنند.

در پایان نیز با سخنی از امام‌ خمینی(ره)، نوشتارمان را معطر کنیم که می فرمودند نکته قابل توجه این است که تقدیر الهی به وسیله فرشتگان، بر اساس شایستگی ها و لیاقت های افراد، میزان ایمان و تقوا و پاکی نیت و اعمال آن هاست؛ یعنی برای هر کس چیزی را مقدر می کنند که لایق آن است یا به تعبیر دیگر، زمینه هایش از ناحیه خود او فراهم شده است.