به گزارش ایرنا، برنامه پزشکی خانواده و نظام ارجاع یکی از مهمترین روش‌های افزایش دسترسی و بهره‌مندی عادلانه مردم از خدمات سلامت است که با سابقه ۸۰ ساله در برخی از کشورها، موجب دسترسی مناسب‌تر و ارتقای کمی و کیفی خدمات سلامت شده است.
برنامه پزشکی خانواده در کشورمان از نیمه دوم سال ۱۳۸۴ در مناطق روستایی و شهرهای با جمعیت زیر ۲۰ هزار نفر آغاز شد که در طول این سالها با تلاش دست‌اندرکاران، موفقیت‌های فراوانی هم در بخش ارائه خدمت به مردم و هم در بخش اصلاح نظام سلامت به دست آمده است.
با توجه به تجربیات اجرای برنامه پزشکی خانواده روستایی در مناطق روستایی و شهرهای زیر۲۰ هزار نفری، برنامه پزشکی خانواده شهری به صورت نمونه در استان های مازندران و فارس با موفقیت اجرا شد و با دستور وزیر بهداشت، درمان و آموزش پزشکی از اردیبهشت امسال در تمامی استان های دیگر کشور نیز به اجرا درخواهد آمد.
در راستای برنامه‌ریزی و هماهنگی‌های لازم در خصوص اجرای برنامه پزشکی خانواده شهری و نظام ارجاع در استان خراسان رضوی، در روزهای اخیر نشستی با حضور استاندار، رییس و معاونان دانشگاه علوم پزشکی مشهد، رییس سازمان نظام مهندسی، مدیرکل بیمه سلامت خراسان رضوی و سایر مسوولان مرتبط برگزار و در این نشست مسائل و مشکلات پیش روی اجرای این برنامه و نیز پیشنهادها و راهکارها برای اجرای بهتر و موفق‌تر آن مطرح و بررسی شد.
فراگیری خدمات پزشکی با رویکرد جامعه‌نگری و خانواده‌محوری
رییس دانشگاه علوم پزشکی مشهد گفت: چنانکه رهبر معظم انقلاب در جلسه اخیر با پرستاران عنوان کردند، یکی از مهمترین مسائل حوزه نظام سلامت بحث عملیاتی شدن برنامه پزشک خانواده شهری و نظام ارجاع در کشور است که ویژگی اصلی آن فراگیری خدمات با رویکرد جامعه‌نگر و خانواده محوری است.
دکتر محمدعلی کیانی افزود: اهداف کلان، ارتقای سطح سلامت جامعه، افزایش دسترسی عادلانه مردم، بهره‌مندی از خدمات سلامت فعال و باکیفیت، کارآمد نمودن واحدهای اجتماعی و حفاظت مالی از مردم در پرداخت هزینه‌های سلامت، از جمله نتایج مثبت اجرای برنامه پزشکی خانواده و نظام ارجاع محسوب می‌شود.
وی افزایش مسوولیت پذیری و پاسخگویی به نیازهای سلامت جامعه، افزایش فرزندآوری و حفظ جوانی جمعیت، مدیریت منابع حوزه سلامت، افزایش امید به زندگی و کاهش بار بیماری‌ها را از دیگر نتایج مهم اجرای این برنامه برشمرد.
وی افزود: تحلیل وضعیت نظام سلامت کشور تقریبا نشان می‌دهد که در طول چهار دهه از انقلاب اسلامی، وضعیت نظام سلامت در بسیاری از شاخص‌ها بهتر شده است اما هنوز تحولات قابل توجهی در بحث توسعه پوشش همگانی سلامت و نظام ارائه خدمات، برخورداری بخش خصوصی از یکپارچگی‌های مطلوب و مورد لزوم مورد نیاز است.
دکتر کیانی با تاکید بر خدمات تشخیصی- درمانی، ادامه داد: همچنین افزایش سرسام‌آور هزینه‌های درمانی دلالت بر این دارد که چنانچه در عرصه خدمت، خدمات با راهبردهای متناسب تنظیم نشود، برخی نارسایی‌ها را در این زمینه خواهیم داشت.
وی گفت: هم اینک تمرکز بر خدمات پیشگیری بازتوانی در قیاس با خدمات درمانی دچار ضعف است و قسمت قابل توجهی از منابع سلامت کشور صرف مراقبت‌های ثانویه می‌شود در حالی که این منابع باید صرف مراقبت‌های اولیه شود.
رییس دانشگاه علوم پزشکی مشهد اظهار داشت: ارائه دهندگان خدمات مختلف به ویژه در بخش خصوصی، باید به شکل هماهنگ شده‌ای با هم تعامل داشته باشند و این نکته بسیار مهم است چرا که اگر این تعامل شکل بگیرد قطعا پاسخگویی به نیازهای مردم خیلی بهتر خواهد شد.
دکتر کیانی افزود: با توجه به شرایط کنونی، تلاش بیش از پیش بر روی استقرار، توسعه و پیشرفت برنامه پزشکی خانواده با تمام توان و ظرفیتی که در این برنامه وجود دارد، از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است.
وی ادامه داد: به نظر می‌آید آنچه که موجب رشد و تمایز این موضوع در نظام ارائه خدمات کشور خواهد شد، بحث نقش و جایگاه برنامه پزشک خانواده و توسعه مراقبت های مدیریت شده در قالب نظام ارجاع باشد.
لزوم راه اندازی "سامانه سلامت من" در شهرهای خراسان رضوی
معاون بهداشت دانشگاه علوم پزشکی مشهد گفت: در راستای اجرای برنامه پزشکی خانواده شهری و نظام ارجاع در نظر است سامانه سلامت من برای خوداظهاری شهروندان در خصوص وضعیت سلامتشان راه اندازی شود تا از این طریق به جای ورود به بحث درمان، وارد موضوع پیشگیری شویم، چرا که پیشگیری مقدم بر درمان است.
دکتر سیدجواد حسینی افزود: این سامانه هم اکنون تنها در شهر مشهد راه اندازی و فعال شده است که به دنبال راه‌اندازی آن در دیگر شهرهای استان هستیم زیرا راه اندازی این سامانه سبب تسهیل مراجعات مردم به مراکز درمانی می‌شود.
وی ادامه داد: در برنامه پزشکی خانواده روستایی که تکیه بر بهورز است و بیمار ابتدا به بهورز مراجعه می‌کند و اگر نیاز باشد به پزشک ارجاع داده می شود، در برنامه پزشکی خانواده شهری تکیه بر مراقب سلامت است که بیمار ابتدا به مراقب سلامت مراجعه می‌کند و در صورت نیاز به پزشک عمومی و در شرایط حاد و مزمن به پزشک متخصص ارجاع داده می‌شود.
این مسوول با بیان اینکه اجرای درست برنامه پزشکی خانواده منجر به تحقق و اجرای نظام ارجاع خواهد شد، گفت: متاسفانه تمایل و استقبال مردم برای مراجعه به مراقب سلامت نسبت به مراجعه به پزشک عمومی و همچنین مراجعه به پزشک عمومی نسبت به پزشک متخصص کمتر است که این امر نیازمند فرهنگسازی است.
دکتر حسینی افزود: اجرای برنامه پزشکی خانواده شهری را باید از شهرهای دورتر و شهرهای بالای ۲۰ هزار نفر جمعیت شروع کرد و امکانات لازم را در خصوص اجرای این برنامه فراهم نمود که منابع مالی اجرای این برنامه منظور و در بودجه امسال نیز پیش بینی شده است.
معاون بهداشت دانشگاه علوم پزشکی مشهد گفت: برنامه پزشک خانواده و نظام ارجاع برای ارائه خدمات بهداشتی و درمانی در سه سطح خدماتی تعریف می‌شود که افراد در سطح یک، مشمول انواع مراقبت ها، چه پیشگیرانه و چه درمانی قرار گرفته و توسط تیم سلامت، که مسوولیت آن با پزشک خانواده است، به جمعیت زیر پوشش ارائه می‌شود.
حسینی با بیان اینکه سطح ۲، خدمات تخصصی سرپایی یا بستری را در اختیار ارجاع شدگان از سطح یک قرار می دهد و نتیجه آن به پزشک خانواده ارجاع کننده اعلام می‌شود، افزود: سطح سه نیز خدمات فوق تخصصی سرپایی یا بستری را در اختیار ارجاع شدگان از سطوح یک و ۲ قرار می‌دهد و نتیجه را به اطلاع سطح ارجاع دهنده می رساند.
نقش و ساختار اجرای برنامه پزشک خانواده و نظام ارجاع
مدیر توسعه شبکه و ارتقای سلامت معاونت بهداشت دانشگاه علوم پزشکی مشهد با بیان این که ارتقای سطح سلامت، پیشگیری و کنترل بیماری‌ها و اجرای برنامه پزشکی خانواده از موارد مورد تاکید است، گفت: تعجیل وزیر بهداشت مبنی بر تبدیل شدن پزشکی خانواده از برنامه به کارنامه نیز در دستور کار وزارت بهداشت قرار گرفته که به عنوان اسناد بالادستی و یک اولویت مهم در دستور کار تمامی دانشگاه ها و دستگاه ها قرار گرفته است.
دکتر محمدحسن درخشان افزود: همچنین سند تحول دولت مردمی مبنی بر عدالت و تعالی نظام سلامت در حوزه بهداشت، موضوع توسعه پزشکی خانواده و نظام ارجاع است که در کنار آن بر موضوع تقویت، بازسازی و توسعه شبکه‌های بهداشتی و درمانی، افزایش سطح سواد سلامت و خودمراقبتی، اصلاح سبک زندگی، توجه به بیماری‌های غیرواگیر و اجرای کامل پیاده سازی قانون حمایت از خانواده و جوانی جمعیت به عنوان اولویت برنامه‌های وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی مورد تاکید قرار گرفته است.
وی ادامه داد: ساختار مدیریتی، پشتیبانی و حمایتی برنامه پزشکی خانواده متشکل از ستادهای ملی پزشکی خانواده به ریاست رییس جمهور، ستاد هماهنگی کشوری به ریاست وزیر بهداشت، درمان و آموزش پزشکی، ستاد اجرایی کشوری به ریاست معاونت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی، ستاد هماهنگی استان به ریاست استاندار، ستاد اجرایی دانشگاه علوم پزشکی به ریاست رییس دانشگاه و ستاد اجرایی شهرستان به ریاست فرمانداران است.
مدیر توسعه شبکه و ارتقای سلامت معاونت بهداشت دانشگاه علوم پزشکی مشهد اظهار داشت: انجام هماهنگی‌های مورد نیاز، تسهیل در تامین و تخصیص منابع مورد نیاز و بررسی چالش‌ها و پیشنهاد راهکارها، مراحل استقرار و پیشرفت و اجرای برنامه ستاد ملی از جمله وظایف این ستاد به شمار می‌رود.
دکتر درخشان افزود: فرایند اجرای برنامه پزشکی خانواده و نظام ارجاع برای ارائه خدمت، نیازمند تبیین اقدامات قانونی و برنامه ریزی برای تامین منابع مالی، تسهیل برنامه اجرایی، تدوین و استمرار شیوه نامه‌ها و برنامه‌های سلامت، فراهم کردن دسترسی به درمان ها و خودمراقبتی بر اساس وضعیت سلامت فرد، است.
وی عنوان کرد: تامین جامعیت سلامت و تداوم خدمات، مدیریت سلامت، تحقیق و پژوهش‌های کاربردی، هماهنگی با سایر بخش‌ها، عقد قراردادها مطابق استانداردهای معاونت بهداشت، سازمانهای بیمه‌گر و نظام پزشکی، تامین فضای فیزیکی، تامین تجهیزات و نیروی انسانی و پزشکان حاذق، از جمله الزامات و ضوابط اجرای برنامه پزشکی خانواده و نظام ارجاع است.
ایجاد پایگاه‌های پزشکی خانواده، نقطه شروع برنامه پزشکی خانواده و نظام ارجاع
مدیر توسعه شبکه و ارتقای سلامت معاونت بهداشت دانشگاه علوم پزشکی مشهد گفت: نقطه شروع و هسته مرکزی اجرای برنامه پزشکی خانواده شهری و نظام ارجاع ایجاد پایگاه پزشکی خانواده به ازای هر سه هزار نفر جمعیت با دارا بودن یک پزشک، مراقب سلامت و متصدی پذیرش یا منشی است.
دکتر درخشان افزود: همچنین به ازای هر ۴۰ هزار تا ۱۲۰ هزار نفر جمعیت، یک مرکز جامع خدمات سلامت برای مدیریت سلامت منطقه یا پایگاه‌های زیر پوشش، پیش‌بینی شده که اعضای آن شامل پزشک، دندانپزشک، روانشناس، کارشناس و ناظر است و هر سه تا چهار پایگاه پزشکی خانواده در یک مرکز خدمات جامع سلامت متمرکز هستند که یک پزشک به عنوان مدیریت سلامت و هماهنگ کننده برنامه ها در این مرکز مستقر است.
وی ادامه داد: بسته‌های خدمات درمانی شامل آموزش، پیشگیری اولیه، غربالگری‌ها، مراقبت‌ها، مشاوره‌ها، درمان‌های سرپایی عمومی بیمه شده، ارجاع از سطوح بالاتر به سطوح پایین، حفظ جامعیت و یکپارچگی خدمات در ارایه دسترسی به بسته خدمت در این در پایگاه های پزشکی خانواده پیش‌بینی شده که گیرنده خدمت به تمامی خدمات به جز خدمات پاراکلینیکی و داروخانه دسترسی کامل و یکپارچه ای داشته باشد.
کسری هزار و ۵۵۹ پایگاه پزشکی خانواده در خراسان رضوی
مدیر توسعه شبکه و ارتقای سلامت معاونت بهداشت دانشگاه علوم پزشکی مشهد گفت: ۶ دانشگاه و دانشکده علوم پزشکی در خراسان رضوی فعال است که دانشگاه علوم پزشکی مشهد دارای سه میلیون و ۹۷۰ هزار نفر، دانشگاه تربت حیدریه ۱۳۸ هزار نفر، دانشگاه گناباد ۴۹ هزار نفر، دانشگاه سبزوار ۲۴۷ هزار نفر، دانشکده تربت جام ۱۱۲ هزار نفر و دانشکده نیشابور ۲۷۶ هزار نفر جمعیت است.
دکتر درخشان با بیان اینکه هم اینک ۱۴۷ مرکز خدمات جامع سلامت در استان خراسان رضوی فعال است، گفت: میزان پایگاه‌های پزشکی خانواده مورد نیاز برای اجرای برنامه پزشکی خانواده و نظام ارجاع در استان خراسان رضوی هزار و ۵۹۹ پایگاه به ازای هر سه هزار نفر است و هم اکنون ۳۸۰ پایگاه سلامت دولتی در دانشگاه‌های علوم پزشکی استان خراسان رضوی فعالیت دارند که با کمبود حدود هزار و ۲۲۰ پایگاه دیگر مواجه هستیم.
کسری هزار و ۵۲۳ پزشک در خراسان رضوی
مدیر توسعه شبکه و ارتقای سلامت معاونت بهداشت دانشگاه علوم پزشکی مشهد با بیان اینکه کسری پزشکی خانواده یکی از معضلات برنامه پزشکی خانواده است، گفت: هم اکنون استان هزار و ۵۲۳ نفر پزشک کسری دارد.
دکتر درخشان افزود: تعداد پزشک مورد نیاز برای جمعیت زیر پوشش دانشگاه های علوم پزشکی استان خراسان رضوی هزار و ۷۳۳ پزشک است که اکنون ۲۱۰ هزار نفر پزشک برای این جمعیت وجود دارد که عمده پزشکان در برنامه پزشکی خانواده و بیمه روستایی فعالیت دارند و هر پزشک به چهار هزار نفر خدمات ارائه می دهد.
وی در خصوص شمار مراقبان سلامت نیز گفت: به ازای هر هزار و ۵۰۰ نفر جمعیت یک مراقب سلامت پیش بینی شده است که علاوه بر آن در هر مرکز خدمات جامع سلامت نیز یک مراقب ناظر برای نظارت بر فعالیت پایگاه ها دیده شده است
این مسوول بیان کرد: هم اکنون استان در مجموع به سه هزار و ۳۳۳ نفر مراقب سلامت نیاز دارد که از این تعداد هم اکنون هزار و ۵۵۰ نفر فعالیت دارند و با کسری هزار و ۷۸۳ نفری مراقبان سلامت مواجه هستیم.
پزشکی خانواده برای ۳.۹ میلیون نفر جمعیت شهری خراسان رضوی
معاون بهداشت دانشگاه علوم پزشکی مشهد با بیان اینکه هم اینک یک میلیون و ۴۱۰ هزار نفر از جمعیت استان ساکن مناطق روستایی و شهرهای کمتر از ۲۰ هزار نفر در مناطق زیر پوشش این دانشگاه زیر پوشش برنامه پزشکی خانواده و بیمه روستایی هستند.
دکتر سیدجواد حسینی افزود: همچنین قرار است سه میلیون و ۹۰۰ هزار نفر از جمعیت زیر پوشش این دانشگاه در قالب برنامه پزشکی خانواده شهری زیر پوشش قرار گیرند و در این برنامه به ازای هر سه هزار نفر، یک پزشک، سه مراقب سلامت و یک منشی در قالب یک تیم پزشک خانواده شهری فعالیت نمایند.
وی ادامه داد: برنامه پزشکی خانواده و نظام ارجاع در شهرهای بالای ۲۰ هزار نفر از ابتدای اردیبهشت ماه امسال به عنوان یکی از اولویت‌های دانشگاه علوم پزشکی مشهد همزمان با کشور اجرا خواهد شد.
معاون بهداشت دانشگاه علوم پزشکی مشهد اظهار داشت: بیش از پنج میلیون و ۳۰۰ هزار نفر جمعیت زیر پوشش این دانشگاه هستند که یک میلیون و ۱۰۰ هزار نفر از آنان جمعیت روستایی هستند که تعداد ۷۵۶ خانه بهداشت و پایگاه روستایی در این مناطق فعال است.
دکتر حسینی ادامه داد: بیش از ۳۲۰ پزشک، ۲۵۰ ماما ، ۸۵ دندانپزشک، هزار و ۲۰۰ نیروی بهورز و بیش از ۱۰۰ نفر نیروی آزمایشگاه و پرستار در این طرح در راستای خدمت رسانی سریع و مناسب به بیماران فعالیت می کنند.
وی بیان کرد: هم اکنون ۲۷۰ مرکز خدمات جامع سلامت شهری و روستایی، ۳۴۷ پایگاه سلامت شهری در مناطق زیر پوشش دانشگاه علوم پزشکی مشهد فعال هستند و خدمات و مراقبت های اولیه بهداشتی و درمانی را به جمعیت زیر پوشش ارائه می دهند.
۴۲ درصد از جمعیت زیر پوشش بیمه سلامت خراسان رضوی زیر پوشش پزشکی خانواده روستایی
مدیرکل بیمه سلامت خراسان رضوی نیز گفت: بیمه سلامت خراسان رضوی از نیمه دوم سال ۱۴۰۰ بر اساس نظام پایلوت به برنامه پزشکی خانواده روستایی و نظام ارجاع ورود پیدا کرده است.
دکتر علیرضا رمزی افزود: از بین یک میلیون و ۳۰۰ هزار نفر جمعیت زیر پوشش بیمه سلامت خراسان رضوی بیش از ۴۲ درصد، معادل ۵۵۰ هزار نفر، زیر پوشش برنامه پزشکی خانواده روستایی و نظام ارجاع قرار دارند.
وی ادامه داد: بدین منظور ۴۴۰ پزشک در قالب طرح پزشکی خانواده و نظام ارجاع در روستاهای خراسان رضوی فعالیت دارند که زیر پوشش گرفتن تمامی جمعیت روستایی نیازمند به کار گرفتن پزشکان جدید است.
مدیرکل بیمه سلامت خراسان رضوی نیز اظهار داشت: مشکل عمده‌ای که در ارتباط با اجرای برنامه پزشکی خانواده شهری و نظام ارجاع وجود دارد، نگاه تاریخی است که به این قضیه وجود دارد چرا که بنا بود بر اساس قوانین تا سال ۱۳۹۲ تمام جمعیت کشور زیر پوشش پزشک خانواده شهری و نظام ارجاع قرار بگیرد که این امر محقق نشد.
دکتر رمزی ادامه داد: بزرگترین متغیر در این برنامه موضوع پزشکان است چرا که هم اکنون بیش از هزار و ۶۰۰ پزشک عمومی در مراکز درمانی و بیمارستان‌ها فعالیت دارند که تنها حدود ۸۰۰ پزشک عمومی طرف قرارداد بیمه سلامت استان خراسان رضوی هستند.
وی بیان کرد: از این تعداد تنها ۴۴۵ پزشک عمومی در طرح پزشکی خانواده فعالیت دارند که تاخیر در پرداختی‌ها نیز در این زمینه چالش‌هایی را به وجود می‌آورد و در راستای ترغیب پزشکان عمومی برای فعالیت در برنامه پزشکی خانواده، باید برنامه ریزی موثری کرد.
تاکید استاندار بر اجرای سریع طرح پزشکی خانواده در خراسان رضوی
استاندار خراسان رضوی با بیان اینکه حفظ سلامت مردم امری اساسی و بسیار مهم است، گفت: اجرای هرچه سریع‌تر طرح پزشکی خانواده شهری و نظام ارجاع در راستای حفظ سلامت مردم در این استان امری ضروری و مورد تاکید است.
یعقوبعلی نظری افزود: نبود امکانات و الزامات نباید مانع از اجرای چنین طرح مهمی شود، چرا که وقتی جایی مساله و گرهی وجود دارد بدون توجه به این که داشته مان چیست باید برای حل آن مساله وارد شد.
وی با بیان اینکه در اجرای برنامه پزشک خانواده و نظام ارجاع باید اطلاع رسانی، آگاه سازی و فرهنگ سازی صورت گیرد، ادامه داد: اجرای این برنامه سبب کاهش هزینه ها و صرف زمان کمتر می شود، چرا که برخی افراد بدون اطلاع از بیماری خود به پزشکان فوق تخصص مراجعه کرده و هزینه های بسیاری داده اند در حالی که بیماری مزمنی نداشته و با مراجعه به پزشک عمومی و صرف هزینه کمتری می توانستند درمان خود را تکمیل کنند.
استاندار خراسان رضوی گفت: یکی از مشکلات موجود در مسیر اجرای این برنامه، عدم رغبت پزشکان عمومی به فعالیت در این طرح ها به دلیل پایین بودن درآمد است، که متولیان حوزه سلامت می توانند با تدوین و اجرای طرح‌های تشویقی پزشکان عمومی را به این کار ترغیب کنند.
نظری با اشاره به اینکه از پنج هزار پزشک عمومی استان خراسان رضوی تنها هزار و ۵۰۰ پزشک برای فعالیت در اجرای طرح پزشک خانواده لازم است، ادامه داد: ساماندهی پزشکان باید صورت گیرد و مولفه هایی تعریف شود که پزشک عمومی رغبت پیدا کند تا در این طرح فعالیت کند.