به گزارش خبرنگار ایرنا، خشکسالی، یک رویداد و یا واقعه اقلیمی است که خصوصیات آن بستگی به مدت، استمرار، شدت و وسعت منطقه تحت تاثیر و تسلط آن دارد که می تواند کوتاه و کمتر زیانبخش یا طویل المدت و کشنده باشد.
بدون شک خشکسالی یکی از بدترین دشمنان طبیعی انسانی به‌شمار می آید، آغاز آن غافلگیرکننده، پیشرفت آن موذیانه و اثرات آن می تواند بسیار مخرب باشد، به همین علت به زلزله خاموش لقب گرفته است.
خشکسالی به خشکسالی هواشناسی، کشاورزی، هیدرولوژیکی (ذخیره آبهای سطحی و زیرزمینی) و خشکسالی اقتصادی و اجتماعی تقسیم بندی می شود.
بر اساس آمارهای رسمی، توان بالقوه آب مازندران در حد ۶ میلیارد و ۶۰۰ میلیون مترمکعب است که از این مقدار چهار میلیارد و ۹۰۰ میلیون مترمکعب آب های سطحی و بقیه آب های زیرزمینی است.
به طور میانگین سالانه حدود یک میلیارد و ۵۵۰ میلیون مترمکعب آب در بخش آب های سطحی و یک میلیارد و ۳۵۰ میلیون مترمکعب در بخش آب زیرزمینی بهره برداری می شود و بقیه آب سطحی طی سال به صورت هرز به دریا می ریزد.
تاکنون ۲ سد بزرگ شهید رجایی و البرز و هشت سد کوچک با ظرفیت ۳۲۴ میلون مترمکعب و ۸۰۰ قطعه آببندان با ظرفیت ۳۵۰ میلیون متر مکعب در مازندران ایجاد شد که مهار آبهای سطحی توسط سد ها کمتر از ۱۱ درصد است.
باوجود اهمیت آب در فعالیت های کشاورزی، به دلیل مهار نشدن و کنترل این منبع و نیز یکپارچه نشدن این اراضی، بخش مهمی از اراضی کشاورزی مازندران در پاییز و زمستان در وضعیت غرقاب است.
استان مازندران با داشتن ۴۶۰ هزار هکتار زمین های زراعی و باغی سالانه ۷۲ نوع محصول کشاورزی را تولید می کند که با تولید بیش از ۹۵۰ هزار برنج سفید، ۲ میلیون و ۵۰۰ هزار تن مرکبات و ۸۰ هزار تن آبزیان رتبه نخست کشور را دارد.
کاهش بارندگی و تغییر الگوی بارش، کم شدن دبی آب رودخانه‌ها، پایین رفتن ایستایی آب های زیر زمینی و پیش روی جبهه آب شور به جبهه آب شیرین در سواحل نشانه های پیش روی خشکسالی در استان مازندران است.
*بیشتر بخوانید:
۱-خشکسالی بهاری در مازندران؛ تهدیدی فراتر از پیش‌بینی
۲-سایه سنگین و بلند خشکسالی بر فعالیت های کشاورزی مازندران
۳-خشکی هوای بهاری و تشدید پیش‌روی خشکسالی در مازندران
۴-خطر تنش آبی و عمیق‌تر شدن ردپای خشکسالی در سال زراعی مازندران
آمارهای هواشناسی و شرکت آب منطقه ای مازندران از کاهش بارندگی در ارتفاعات و دشت ها و تغییر الگوی بارندگی از نم نم باران به بارش های سیل آسا و در اصطلاع علمی باران های غیرموثر در مازندران نشان می دهد که خشکسالی در استان رخنه کرده است.
کاهش ۴۰ درصدی بارندگی، ۵۰ درصدی روان آب های رودخانه های دائمی و همچنین کم شدن حدود ۶۰ درصدی ذخایر آبی پشت سدها و آب بندان های مازندران، باعث بروز تنش آبی دراین استان شده است به‌گونه ای که مناطق شرقی با کمبود شدید آب در بخش کشاورزی مواجه اند و همین امر نیز شرکت آب منطقه‌ای را برآن داشت تا طرح نوبت بندی منابع آبی استان را حدود یک ماه زودتر آغاز و جهادکشاورزی نیز اخطار کم آبی صادر کند.
طبق گزارش مرکز ملی اقلیم و مدیریت بحران خشکسالی سازمان هواشناسی، بارش تجمعی کشور در سال زراعی ۱۴۰۱ - ۱۴۰۰ به ۱۸۰ میلی متر رسید که نسبت به سال زراعی گذشته ۲۳ درصد افزایش و نسبت به بلندمدت نرمال ۲۳.۹ کاهش داشت بارش تجمعی سال در تمام استان های کشور به استثنای استان هرمزگان کمتر از نرمال بود کمترین کاهش بارش نسبت به نرمال با ۸.۹ در چهارمحال و بختیاری و بیشترین کاهش بارش نیز با ۱.۶۱ در استان ایلام ثبت شده است.
در سال زراعی ۱۴۰۱ ۱۴۰۰ دمای متوسط کشور و تمام استان ها بیش از نرمال بود استان های ایلام، خوزستان بوشهر فارس، هرمزگان، کرمان سیستان و بلوچستان و خراسان جنوبی بیشترین انحراف مثبت دما نسبت به دمای میانگیی بلند مدت را تجربه کردند
با توجه به بی هنجاری منفی بارش و کم بارشی، حاکم شاخص خشکسالی برای بازه های مختلف زمانی بیانگر رخداد خشکسالی هواشناسی متوسط تا بسیار شدید در بیشتر اغلب استانهای کشور است و نیز شاخص خشکسالی که از ترکیب کمیت های دما و بارش محاسبه می. شود برای بازه های مختلف سه ماهه تا سالانه بیانگر رخداد خشکسالی متوسط تا بسیار شدید در اغلب استان های کشور است.
نمودار مرکز ملی اقلیم و مدیریت بحران خشکسالی سازمان هواشناسی کشور نشان می دهد که تا پایان اسفندماه پارسال، ۶۹.۹ درصد از مجموع مساحت مازندران تحت تاثیر خشکسالی بسیار شدید، ۱۸.۷ درصد در معرض خشکسالی شدید، ۷.۷ درصد خشکسالی متوسط، ۲.۵ درصد در معرض خشکسالی خفیف و ۱.۲ درصد نیز در حد نرمال است.
همچنین طبق گزارش این مرکز، در سطح حوزه آبریز اصلی دریای مازندران ۴۳.۸ درصد از مجموع مساحت در معرض خشکسالی بسیار شدید، ۳۲.۷ درصد در خشکسالی شدید، ۱۳.۹ درصد خشکسالی متوسط، ۶.۴ درصد خشکسالی خفیف و ۲.۱ درصد نیز در محدوده نرمال قرار دارد.
طبق اعلام شرکت آب منطقه ای مازندران نیز بیشترین ناحیه خشکسالی از سمت شرق به غرب استان است، طبق آمار رسمی هواشناسی میانگین بارش باران سال ۱۴۰۱ در مازندران ۳۷۲ میلیمتر بوده که این آمار نسبت به مدت مشابه دوره آماری بلند مدت که ۶۴۰ میلیمتر بوده، حدود ۴۲ درصد کمتر و نسبت به سال ۱۴۰۰ که ۶۱۳ میلیمتر بوده، حدود ۴۰ درصد کاهش داشته است.
بر اساس آمار رسمی جهاد کشاورزی، سهم شرق مازندران از ۲۱۵ هزار هکتار اراضی شالیزاری استان، حدود ۵۰ هزار هکتار شالیزاری است که نیمی از آن یعنی ۲۴ هزار هکتار متعلق به شهرستان های ساری و میاندرود است که آب شالیزاری این اراضی به صورت مستقیم از ذخیره آب سد رجایی تامین می شود، ۱۲هزار و ۵۰۰ هکتار از زمین های شالیکاری شرق استان در شهرستان بهشهر واقع است، ۱۰ هزار هکتار را کشاورزان نکایی در اختیار دارند و سهم شالیکاران گلوگاهی هم ۲هزار و ۵۰۰ هکتار است.
طبق آمار شرکت آب منطقه ای مازندران در حال حاضر تنها ۴۰ میلیون متر مکعب آب پشت سد شهید رجایی ساری ذخیره سازی وجود دارد که با این میزان تنها قادر است آب شرب شهرستان ساری تأمین شود، یعنی عملا امکان رهاسازی آب برای اراضی کشاورزی وجود ندارد.
کاهش۵۰ درصدی میزان آورد رودخانه ای
مدیرعامل شرکت آب منطقه ای مازندران با اشاره به وضعیت منابع آبی، کاهش ۳۰ درصدی بارندگی ها و افت ۶۰ درصدی آوردهای رودخانه ای گفت: این کاهش ها زنگ خطری است برای سپری کردن خشکسال ترین سال آبی که نه تنها کشاورزی را با مشکل مواجه خواهد کرد بلکه آب شرب را نیز تحت تاثیر قرار خواهد داد.
حیدر داودیان با توضیح این نکته که اگرچه این خشکسالی از قبل توسط کارشناسان پیش بینی شد و پروژه هایی برای آن تعریف شد، افزود: در همین راستا در حوزه تجن چاه های عمومی درنظر گرفته شد که با تجهیز کردن این چاه ها تا حدی می توان کمبود آب را جبران کرد.
مدیرعامل شرکت آب منطقه ای مازندران خشکسالی را همانند بلایای طبیعی دیگر مهم دانست و ادامه داد: با توجه به این که خشکسالی نیز بحرانی مهم است باید با استفاده از ماده ۱۸ قانون مدیریت بحران اعتبارات لازم را برای اجرای پروژه های سازگاری با خشکسالی تخصیص داد.
وی با بیان این که سد شهید رجایی ساری در تاریخ پنجم فروردین سال گذشته ۱۰۴ میلیون مترمکعب ذخیره آب داشت که امروز این حجم به ۴۰ میلیون مترمکعب کاهش یافته است، گفت: با این حجم فقط می توان آب مورد نیاز شرب مردم ساری را تامین کرد، این وضعیت بحرانی در دیگر سدهای استان از جمله گلورد نکا و سد البرز نیز وجود دارد.
دبیر شورای حفاظت از منابع آب استان مازندران تصریح کرد: برای گذر از این سال سخت باید همه جامعه خود را مسوول دانسته و قدمی برای آن بردارند که تغییر الگوی کشت، مدیریت مصرف و صرفه جویی در مصرف آب قدم اول برای کاهش خسارت های احتمالی است.
مدیرعامل شرکت آب منطقه ای مازندران با بیان اینکه نوبت بندی آب روان آب های رودخانه ها، پشت سدها و آب بندان ها امسال یک ماه زودتر از سال پیش آغاز شده است، گفت : کم آبی برای فعالیت های کشاورزی بسیار جدی است.
داودیان گفت: نوبت بندی بر اساس وسعت دشت های کشاورزی و حق آبه به صورت صحیح انجام می شود تا کمترین آسیب از ناحیه بارش کم و ذخیره سازی ناکامل متوجه کشاورزان شود.
این مسوول تامین آب کشاورزی مازندران با اشاره به این نکته که کاهش روان آب های رودخانه مهم کشاورزی استان و آبگیری اندک سدها و آب بندان ها سال سختی را برای کشاورزی استان رقم زده است، از کشاورزان خواست از هم اکنون باید با شرکت همکاری همه جانبه در مدیریت مصرف آب داشته باشند.
داودیان وضعیت روان آب های رودخانه های شرق مازندران از جمله تجن و نکا رود را وخیم تر از دیگر رودخانه ها توصیف کرد و گفت: کشاورزان باید به توصیه جهاد کشاورزی مبنی بر عدم کشت برنج در برخی از مناطق و لزوم کشت ارقام زودرس توجه کنند.
لزوم توجه شالیکاران شرق مازندران به بحران کم آبی
اگرچه هشدارهای جهاد کشاورزی و آب منطقه ای مازندران در حالی است که طبق جدول آماری پیش بینی بارش باران برای سه ماهه منتهی به تیرماه سال ۱۴۰۲ استان مازندران، ۱۴۳ میلیمتر بارندگی پیش‌بینی کرده است، یعنی میانگین کمترین میزان بارندگی در سه ماهه آینده منتهی به تیرماه ۱۴۰۲ با ۲۴ میلی متر مربوط به خردادماه امسال و بیشترین میزان نیز با ۵۱ میلی متر مربوط به فروردین ماه جاری و برای اردیبهشت ماه ۳۷ و برای تیرماه نیز ۳۱ میلی متر باران پیش بینی شده است، اما کشت برنج کاملا وابسته به تامین آب مکفی در طول مرحله کاشت و داشت تا رسیدن به برداشت است و بروز هرگونه کم آبی سبب ایجاد تنش برای محصول هم به لحاظ کمی و هم کیفی می شود.
استاندار مازندران نیز با بیان اینکه این استان با وجود برخورداری از بارش نسبی مناسب متاسفانه با بحران کمبود آب مواجه است، گفت: میانگین بارش باران در جهان ۸۴۰ میلی متر و این رقم در کشورما حدود ۲۵۰ میلی متر است.
سیدمحمود حسینی پور اظهارداشت: بهغم پایین بودن میانگین بارش کشور در مقایسه با میانگین جهانی اما مازندران در این زمینه وضعیت خوبی دارد و میانگین بارش استان ۶۴۰ میلی متر است و به نسبت میانگین کشوری رتبه بالایی را داریم.
رییس شورای حفاظت از منابع آب مازندران اضافه کرد: حتی پارسال این میانگین بارش به حدود ۷۰۰میلی متر رسیده است و این در ظاهر بیانگر نبود مشکل کمبود بارش و آب در این استان است اما چرا این خطه از کشور با بحران آب مواجه است بیشتر به موضوع سومدیریت آب بر می گردد.
وی یکی از راههای مقابله با بحران آب را حفاظت و بهره برداری مناسب از آن اعلام کرد و گفت : مصرف بی رویه آب در بخش شرب و کشاورزی از جمله موارد تاثیرگذار بر این مساله است.
حسینی پور افزود : در حالیکه در مازندران با مصرف بی رویه آب مواجه هستیم که این استان تکنولوژی رصد میزان مصرف آب ندارد و همچنان و براساس سنت های گذشته حرکت می کنیم.
وی ادامه داد : امروزه برای مدیریت آب در تمام جوامع حتی کشور ما از تکنولوژی های نوینی استفاده می کنند و مازندران در این زمینه عقب مانده است.
به گفته استاندار مازندران به نظر می رسد مصرف بی رویه و خارج از روال معمول در این استان حاکم شده است و در این حوزه نتوانستیم مدیریت کنیم.
وی خاطرنشان کرد : فرهنگ سازی و آگاهی بخشی در بحث مصرف و اصلاح الگوی مصرف آب باید برنامه قطعی دستگاههای اجرایی مرتبط باشد.
حسینی پور توضیح داد : در کشورهای دنیا برای جمع آوری آبهای سطحی مدیریت مشخصی تعریف کردند واز سوی دیگر در موضوع الگوی مصرف هم مدیریت مشخصی وجود دارد که میزان مصرف آب در صنعت، کشاورزی و خدمات به دقت آنالیز می شود که می بایست در استان نیز بکارگرفته شود.
وی برنامه ریزی برای مدیریت مصرف آب را به‌عنوان برنامه امسال در مازندران نام برد و گفت : متاسفانه علاوه بر مصرف نادرست آب، برخی تجاوزات به حریم و مسیر منابع آبی و نیز آلودگی زیست محیطی بر این موضوع تاثیر گذاشته است.
بحران تنش آبی در شرق مازندران
فرماندار مرکز مازندران گفت که بروز پدیده خشکسالی از یک سو و سیاست گذارهای غلط در گذشته باعث شده تا شهرستان ساری هم‌اکنون با بحران و تنش‌آبی مواجه شود.
محمدعلی نوبخت در گفت و گو با خبرنگار ایرنا، وضعیت منابع آبی ساری در سالجاری را با توجه به وضع موجود ۲۳۵ میلیون مترمکعب و میزان مصارف را نیز ۵۴۲ میلیون مترمکعب ذکر کرد و اظهار داشت: مهار نشدن آبهای سطحی، سنتی و خاکی بودن انهار کشاورزی، برداشت های بی رویه آب از چاه‌ها و سنتی بودن ۹۵ درصد از سردهنه های کشاورزی از جمله معضلات ما در این حوزه است.
وی با اشاره به برخورداری ساری از روخانه‌های متعدد، ۹۶ قطعه آب بندان، ۱۹ هزار حلقه چاه و یکهزار و ۲۰۰ رشته چشمه، خاطرنشان کرد: با توجه به دستور استاندار مازندران، با شناسنامه دار کردن و شناسایی ظرفیت های آبی شهرستان و با بهره گیری از توانمندی استادان، پژوهشگران و نخبگان دانشگاهی و کشاورزان بومی، به سمت کشاورزی اصولی حرکت خواهیم کرد تا از چالش های احتمالی پیش‌رو در سال جدید جلوگیری کنیم.
وی با اشاره به سیاست و گام های جهادی دولت سیزدهم در توسعه کشاورزی و بهینه سازی مصرف آب، گفت: در راستای کشاورزی دانش بنیان نیز اقدامات مطلوبی در جهت ایجاد زیرساخت های لازم برای مشارکت بخش خصوصی در شهرستان ساری صورت گرفته است.
فرماندار ساری، وضعیت ذخیره آب در پشت سد شهید رجایی این شهرستان نامطلوب ارزیابی کرد و افزود: هم اکنون ۳۷ میلیون مترمکعب آب در سد شهید رجایی ذخیره سازی شده است که این میزان در مقایسه با مدت مشابه پارسال ۶۱ درصد کاهش نشان می‌دهد.
نوبخت با اشاره به داده‌های آماری شرکت آب منطقه ای مازندران گفت: هم اکنون ۱۳۳ میلیون متر مکعب آب معادل ۴۰ درصد در پشت سدهای استان ذخیره شده است که این میزان در مقایسه با مدت مشابه پارسال ۴۶ درصد کاهش داشته است.
وی میزان ذخیره آب در آب‌بندان‌های مازندران را نیز در سالجاری ۲۳۶ میلیون مترمکعب اعلام کرد و گفت که این میزان نیز در مقایسه با مدت مشابه پارسال ۱۸ درصد کاهش نشان می‌دهد.
نوبخت افزود: استفاده از تجربه نیروی انسانی بومی و همسان سازی صنعت کشاورزی سنتی با تکنولوژی روز باعث افزایش راندمان در حوزه کشاورزی می باشد.
وی با اشاره به اینکه در جهت مقابله با بحران و تنش کم آبی، مجدانه پیگیر رفع مشکل کشاورزان در سطح استانی و ملی هستیم، گفت که با تهیه سند حوزه نیازمندی های کشاورزی بخش های مختلف شهرستان ساری از جمله میزان نیازمندی لوله، موتور و ایستگاه پمپاژ، اجرای شبکه برق، بهسازی سردهنه ها، احداث کانال بتنی، تهیه ترانس و لایروبی نهر و کانال و آبندان در دست اقدام قرار دارد.
وی با قدردانی از استاندار مازندران و همدلی و همفکری نمایندگان مردم ساری و میاندرود در مجلس شورای اسلامی برای حل بحران تنش آبی در شهرستان ساری گفت: سیاست و گام های جهادی دولت سیزدهم نیز در جهت توسعه کشاورزی پایدار، بهینه سازی مصرف آب و رفع مشکل تنش آبی است ودر همین راستا ستاد بحران آب در فرمانداری شهرستان ساری شکل گرفته است.
به‌صدا درآمدن زنگ خطر بحران کم آبی در ۱۹ شهر و ۲۱۳ روستای مازندران
مدیرعامل شرکت آب و فاضلاب مازندران با اشاره به کاهش سطح آب سفره‌های زیرزمینی و ورود میلیون‌ها مسافر و گردشگر به این استان، از بصدا درآمدن زنگ خطر بحران کم‌آبی در این خطه شمالی کشور خبرداد.
بهزاد برارزاده در گفت و گو با خبرنگار ایرنا با اشاره به گردشگر پذیربودن مازندران که افزایش سرانه جمعیتی غیربومیان را به همراه دارد، اظهار داشت: زیرساخت‌های آبی این استان به هیچ عنوان جوابگوی نیازها برای تامین آب آشامیدنی مورد نیاز مردم بومی و غیربومی منطقه نیست و این کار خدمت رسانی به مردم را با مشکل مواجه کرده است.
وی گفت: نبود زیرساخت‌های مناسب و کاهش سطح آبهای زیرزمینی از یک سو و جمعیت بیش از سه میلیون نفری مازندران در کنار جمعیت ۹۰۰ هزار نفری غیربومیان و گردشگران از سویی دیگر باعث شده تا برای تامین آب آشامیدنی مورد نیاز با مشکل مواجه شویم.
مدیرعامل شرکت آب و فاضلاب مازندران افزود: تداوم این وضعیت باعث شد تا ۱۹ شهر مازندران هم اکنون با تنش آبی و کمبود آب آشامیدنی مواجه باشند ضمن اینکه توزیع و مصرف آب در ۲۱۳ روستای این استان نیز به نقطه سر به سر رسیده است که این امر بیانگر بحران کم‌آبی در این خطه شمالی کشور است.
برارزاده با بیان اینکه سرانه مصرف آب آشامیدنی در مازندران از میانگین کشوری بالاتر است، سرانه تولید آب در هر شبانه روز برای هر مازندرانی در مناطق شهری را ۲۰۰ و در مناطق روستایی را نیز ۱۷۱ لیتر عنوان کرد و گفت که از این میزان شهروندان در هر شبانه روز ۱۴۰ تا ۱۵۰ لیتر و در مناطق روستایی نیز ۱۲۰ تا ۱۳۰ لیتر آب مصرف می‌کنند که این میزان بیشتر از حد استاندارد است.
وی ظرفیت سالانه تولید آب در مازندران را ۵۲۲ میلیون مترمکعب ذکر کرد و افزود: هم‌اکنون سالانه ۳۴۰ میلیون مترمکعب آب در مازندران تولید و استحصال می‌شود که از این مقدار ۲۲۰ میلیون مترمکعب آب مصرف می‌شود.
مدیرعامل شرکت آب و فاضلاب مازندران، منابع تامین آب مورد نیاز این استان را از طریق ۷۲۰ حلقه چاه، ۳۵۳ دهنه چشمه، رودخانه سردآبرود و همچنین بهره‌گیری از آب سد رجایی، البرز و میجران اعلام کرد و گفت که برای جبران کم‌آبی و تامین آب آشامیدنی مورد نیاز مردم، باید از منابع آبهای سطحی استفاده کنیم.
برارزاده با بیان اینکه میزان آبهای تولیدی و استحصالی در برخی شهرهای این استان با سرانه مصرف آن مطابقات ندارد و تداوم این امر کار خدمت رسانی به مردم را با مشکل مواجه کرده است، بیان کرد: هم اکنون تنها از ۱۲ درصد آبهای سطحی این استان از طریق سه سد برای تامین آب آشامیدنی مورد نیاز مردم استفاده می‌شود که با توجه به وضعیت فعلی، این میزان باید افزایش یابد.
وی با بیان اینکه شرق مازندران هم اکنون با کمبود منابع آب آشامیدنی مواجه است، افزود: برای رفع این مشکل و تامین آب آشامیدنی پایدار، آب سد گلورد باید به شرق استان انتقال یابد.
مدیرعامل شرکت آبفای مازندران طول خطوط شبکه‌های آبرسانی این استان را ۲۱ هزار کیلومتر اعلام کرد و گفت که از این میران، پنج هزار و ۳۰۹ کیلومتر فرسوده و نیازمند اصلاح و بازسازی است.
برارزاده، اعتبار مورد نیاز برای اصلاح، مرمت و بازسازی خطوط شبکه‌های آبرسانی مازندران را ۴۵ هزار میلیارد ریال اعلام کرد و افزود: با روند فعلی، کار بازسازی خطوط شبکه‌های آبرسانی به چندین سال زمان نیاز دارد.