مناطقی چون گیلان که به پرآبی و پربارشی شهره است اما این سالها با خشکسالی های مدام ومستمر دست و پنجه نرم می‌کند. از این‌رو مسئولان مربوطه با تدوین برنامه جامع کاهش خطر درصدد مدیریت سیلاب‌های ویرانگر برآمدند.
سیل در حقیقت افزایش ارتفاع آب رودخانه‌ها و مسیل‌ها و بیرون زدن آب و اشغال بخشی از دشت‌های حاشیه رودخانه‌ها است که می‌تواند با غرقاب کردن منطقه موجب وارد آمدن خسارت بر ساختمان ها و تاسیسات عمومی شود و تلفات انسانی و دامی به همراه داشته باشد در مواردی نیز سیل می‌تواند ناشی از افزایش سطح آب دریا و دریاچه باشد که در این موارد جریان بادهای شدید تاثیر زیادی بر آن دارد.
در طول سالهای اخیر با گرم شدن زمین سیل‌های ناگهانی بیشتر رخ داده و حجم خرابی آنها غیر قابل پیش‌بینی است، این سیل‌ها به صورت حجم عظیمی از آب گل آلود جریان یافته و در مسیر خود همه چیز را جابه‌جا و تخریب می‌کنند، بیشترین آمار مرگ و میر انسان در حوادث سیلابی جهان نیز در سیل‌های ناگهانی گزارش شده، مناطق پست و بیابانی نسبت به مناطق جنگلی و ساحلی بیشتر در معرض خطر این سیل‌ها قرار دارند.
از گذشته های دور انسان‌ها نقاط نزدیک به رودخانه‌ها را برای سکونت انتخاب می‌کردند، زمین‌های مناسب کشاورزی در نزدیکی رودهای پرخروش از مهم‌ترین عوامل این انتخاب بودند با گسترش شهرسازی و مسطح شدن زمین‌های اطراف رودخانه‌ها، نفوذ آب‌رودها در دشت‌های سیلابی بیشتر شد و عواملی مانند گرم‌شدن زمین و کم‌شدن ظرفیت خاک مناطق در جذب آب باران سبب شکل گیری سیل‌های شدید شد.
گیلان از استان‌های حادثه خیز کشور است، بی توجهی به حوادثی از جمله سیل می‌تواند منجر به فاجعه شود، سال گذشته بروز سیل در این استان مشکلاتی را برای مردم ایجاد کرد، بیشتر بخوانید: سیلاب در گیلان جان ۲ نفر را گرفت
طبق گزارش دفتر کاهش مخاطرات سازمان ملل متحد برای بازه زمانی ۳۰ ساله، گیلان با ۴۰ هزار و ۶۶۹ مورد بیشترین تلفات از نظر مخاطرات طبیعی در کشور را دارد، این مهم به دلیل تمرکز جمعیتی بالای استان است.
از ۴۲ حادثه طبیعی بالغ بر ۳۰ حادثه می‌تواند در گیلان اتفاق بیفتد، بیشتر بخوانید: سیلاب در شهرستان تالش خسارت هایی برجای گذاشت، تخریب های سیل تالش
تخریب های سیل تالش نمونه‌ای از مشکلات ناشی از سیلاب طی سال های اخیر در این استان است چنانکه در میان حوادث و پدیده های طبیعی مختلف بیش از ۸۰ درصد از مخاطرات طبیعی گیلان و هم‌چنین بیش از ۹۰ درصد از خسارت‌های مالی ناشی از پدیده‌های هواشناختی است.
عوامل ناشی از شرایط طبیعی شامل تغییر اقلیم، میزان و شدت بارندگی، شرایط توپوگرافی، دخالت بی‌رویه انسان در محیط زیست، دستکاری مسیل‌ها و آبگذرها، اشغال مسیل‌ها و حریم نهایی رودخانه‌ها و تغییر بدون ضابطه در پوشش سطحی زمین، تخریب مراتع، قطع درختان جنگلی و تخریب پوشش گیاهی، نبود سیل‌بندها در مکان سیل‌گیر، کم توجهی به اجرای طرح‌های آبخیزداری از جمله دلایل بروز سیل است.
برنامه جامع گیلان در حوزه سیلاب؛ ۵۰ رودخانه سیلابی معرفی شد
سیل سالهای اخیر در گیلان موجب شد تا مسئولان استان برنامه جدی برای کاهش خطر سیلاب و خسارات ناشی از آن ارائه دهند در این ارتباط مدیرکل مدیریت بحران استانداری گیلان در گفت و گویی با خبرنگار ایرنا با بیان اینکه در حوزه سیلاب اقدامات مهمی در دولت سیزدهم به صورت اولویت ویژه در حوزه بحران شکل گرفته است، گفت: بر اساس مواد ۱۳ و ۱۴ قانون مدیریت بحران، دستگاه مربوط به سیلاب شرکت آب منطقه‌ای استان را مکلف کردیم که برنامه‌های عملیاتی کاهش خطر در حوزه سیلاب را به صورت جامع و کامل تهیه و در اختیار ما قرار دهد.
امیر مرادی اظهار کرد: بر اساس این قانون نظام حاکم بر راهبردها، رویکردها، برنامه‌ها و اقدامات بر سه محور پیشگیری و کاهش خطر، آمادگی و پاسخ کارآمد و بازسازی و بازتوانی است از این‌رو درخواست ما این بود که سه برنامه جامع در این حوزه تهیه و تحویل مدیریت بحران شود.
وی با بیان اینکه برنامه‌ای جامع از سوی آب منطقه‌ای تهیه و در فصل پاییز سال قبل در جلسه سوم مدیریت بحران رونمایی شد، اضافه کرد: اکنون گیلان در بخش کاهش خطر، عملیات و بازسازی و بازتوانی استان دارای یک برنامه کامل و جامع است.
مدیرکل مدیریت بحران استانداری گیلان با تشریح بخشی از برنامه جامع کاهش خطر و عملیات بازسازی و بازتوانی در حوزه سیلاب بیان کرد: استان گیلان دارای افزون بر ۲۴۰ رودخانه است که از این تعداد بالغ بر ۵۰ رودخانه سیلابی معرفی شده که در بارش‌های شدید، قابلیت آسیب رساندن به جمعیت در مسیر را دارند.
وی بیان اینکه با شناسایی رودخانه های سیلابی برنامه های کاهش خطر در این حوزه احصاء شد، عنوان کرد: لایروبی به موقع، ساماندهی رودخانه‌ها و اصلاح مسیر از کارهایی است که اقدام به موقع برای این رودخانه ها در دستور کار قرار گرفت.
راه‌اندازی سامانه هشدار سیل در گیلان
مدیرکل مدیریت بحران استانداری گیلان در بخش دیگری از مصاحبه به راه‌اندازی سامانه هشدار سیل به عنوان دیگر برنامه‌های مقابله با سیلاب و کاهش خطر اشاره و اظهار کرد: در زمان حاضر این سامانه پیشرفته هشدار سیل برای ۶ رودخانه تکمیل و متصل شده و بقیه رودخانه‌ها نیز تا آخر سال به این سامانه تجهیز می‌شوند.
وی با بیان اینکه در سامانه هشدار سیل نشانگرها نصب می‌شود، خاطر نشان کرد: علائم مربوط به سیلابی‌شدن رودخانه نصب است که وقوع سیل به صورت پیامکی به مدیران مربوطه اطلاع‌رسانی و اقدامات لازم انجام شود.
مرادی اظهار کرد: با سامانه هشدار سیل به استاندار، فرمانداران منطقه، مدیرکل مدیریت بحران نسبت به وضعیت رودخانه‌ها هشدارهای لازم صادر می‌شود و پس از دریافت هشدارها به سرعت برای اطلاع رسانی وارد عمل می‌شویم تا خسارتی وارد نشود.
این مسئول با بیان اینکه در حوزه کاهش خطر اقداماتی را باید مطابق برنامه "رودخانه به رودخانه" انجام دهیم، اضافه کرد: تعیین هشدارهای زرد، نارنجی و قرمز در هنگام سیلاب از دیگر برنامه‌هاست که آب منطقه‌ای فرمانده میدان این برنامه است.
وی در تشریح هشدارهای مربوط به سیلاب خاطر نشان کرد: در هنگام سیلاب با هشدار زرد شرکت آب منطقه‌ای مکلف است با دستگاه‌ها، امکانات، تجهیزات و پیمانکاران خود وارد عمل شود، در هشدار نارنجی به آنان کمک خواهد شد، در شرایط سیلاب با هشدار قرمز نیز لشکر وارد میدان می‌شود ضمن اینکه در حوزه عملیات همه افراد برای کمک در برنامه مشخص شده است.
مدیرکل مدیریت بحران استانداری گیلان اظهار کرد: علت اینکه دستگاه مربوطه آب منطقه‌ای را مجاز به تهیه برنامه کردیم این است که با نوشتار و مشخص کردن وظایف دستگاه مکلف به انجام به موقع وظایف خود است.
وی خاطر نشان کرد: بند "ذ" تبصره هشت قانون بودجه کشور ۱۴۰۱ مکلف کرده در جاهایی که سیلاب آمده و خسارت به بار آورده فرمانداران می توانند به صورت ترک تشریفات با انتخاب پیمانکار و با هماهنگی آب منطقه‌ای شهرستان از آورد مصالح رودخانه، ساماندهی رودخانه‌ها را انجام دهند.
مرادی بیان کرد: برای استفاده از این تبصره کارگروهی در استان گیلان به ریاست اسدالله عباسی استاندار گیلان، معاون عمرانی، رییس کل دادگستری، آب منطقه ای و مدیریت بحران استانداری تشکیل شده‌است که همه موارد در این ارتباط با توجه به نیاز فرمانداران احصا و مجوز برای انجام کار داده می‌شود.
وی با بیان اینکه سالهای گذشته در این ارتباط ناهماهنگی وجود داشت و برداشت‌های بی‌رویه انجام می‌شد، اظهار کرد: با تشکیل این کارگروه دست خیلی‌ها کوتاه شد و عملا با رئیس کل دادگستری هماهنگی‌هایی لازم در حوزه لایروبی انجام می‌شود و در زمان حاضر مشکلی برای لایروبی رودخانه ها وجود ندارد.
مدیرکل مدیریت بحران استانداری گیلان با اشاره به نگرانی بابت آسیب منازلِ در حریم رودخانه ها عنوان کرد: صاحبان منازل مسکونی در مسیر سیلاب، می‌توانند به بنیاد مسکن مراجعه کنند، برای این افراد زمین و اعتبار پیش‌بینی شده تا از مسیر سیلاب دور شوند.
اتمام پروژه‌های سدسازی راهکار جلوگیری از سیل
مدیرعامل شرکت آب منطقه‌ای استان گیلان نیز با اشاره به نقش مهم سدها برای پیشگیری از سیلاب گفت: سیلاب‌های بسیار سنگینی را در سالهای ۹۶ و ۹۷ در سدسفیدرود گذراندیم، اتفاقی هم نیفتاد از این‌رو اتمام پروژه های سدسازی اهمیت بسزایی دارد.
وحید خرمی روز در گفت و گو با خبرنگار ایرنا اظهار کرد: با توجه به اینکه بر روی رودخانه‌های استان گیلان سدی نداریم از این‌رو باید بسیار رعایت کنیم چرا که سیل به طور طبیعی می‌آید و سدی هم نیست که ضربه آن را بگیرد.
وی با بیان اینکه در استان گیلان همیشه باید منتظر سیل‌های ناگهانی به دلیل نبودن سازه کنترلی در بالادست باشیم، خاطر نشان کرد: از این‌رو پروژه سدهای شفارود و پلرود اهمیت بسزایی دارد.
مدیرعامل شرکت آب منطقه‌ای گیلان در ادامه با تشریح اقدامات این شرکت برای کاهش برنامه‌های خطر سیلاب اضافه کرد: نقاط حادثه خیز استان با سازه‌های تقاطعی که معمولا امکان گذر سیلاب آنها ضعیف بوده را شناسایی و به دستگاه‌های متولی اعلام کردیم.
وی با بیان اینکه اداره کل راهداری، حمل و نقل جاده‌ای، راه و شهرسازی و اداره گاز در این ارتباط اقدامات اصلاحی را انجام می‌دهند، اضافه کرد: این دستگاه‌ها هر طرحی را ارائه دهند ما در کنارشان همکاری‌های لازم را انجام می‌دهیم.
مدیرعامل شرکت آب منطقه‌ای گیلان خاطر نشان کرد: طرحی را که دستگاه‌های مربوطه در حوزه کاهش و رفع خطرات سیلاب باید انجام دهند ابتدا باید از سوی کارشناسان آب منطقه‌ای استان مورد تایید قرار گیرد.
وی با بیان اینکه سازهای جدید معمولا اصول و نکات ایمنی پیشگیری از وقوع سیلاب را رعایت کرده‌اند، اظهار کرد: سازه های قدیمی باید ایمن سازی شود از این‌رو باید اقدامات اساسی در دستور کار باشد.
برداشت مصالح ممنوع
مدیرکل راهداری و حمل و نقل جاده‌ای گیلان نیز با اشاره به اهمیت پل‌های در مسیر رودخانه و ضرورت توجه به این مهم گفت: بر اساس تبصره پنج قانون ایمنی راه‌ها، هر گونه برداشت مصالح ۵۰۰ متر بالادست و هزارمتر در پایین دست ممنوع است، از این‌رو بر اساس بخشنامه‌های صادره ما باید ساماندهی این بخش را بر عهده بگیریم.
غلامعلی نیک‌فهم در گفت و گو با خبرنگار ایرنا اظهار کرد: این مساله بسیار مهم است یعنی ما باید در طول سال مناطقی که سیلاب‌هاب اتفاق می‌افتد و به تجهیزات آسیب می‌زند و دهانه‌های پل را مسدود می‌کند را اصلاح کنیم تا آب در تمام دهانه‌های پل جاری شود در صورت عدم بی توجهی به این اقدام به مرور زمان احتمال تخریب پل وجود دارد که البته این وضعیت در شرایط عادی است.
مدیرکل راهداری و حمل و نقل جاده‌ای گیلان با بیان اینکه گاهی سیلاب ها از مسیر اصلی رودخانه خارج و در جاده سرازیر می شود، خاطر نشان کرد: برخی از جاده‌های استان در کنار رودخانه‌ها است که آب منطقه‌ای اقدامات لازم را برای جلوگیری از انحراف آب به سمت آنها انجام می‌دهد.
وی در ادامه با بیان اینکه اداره کل راهداری و حمل و نقل جاده‌ای گیلان بازسازی پل‌ها یا دیواره‌های دچار تخریب ناشی از سیلاب های گذشته را انجام می‌دهد، اضافه کرد: ایمنی پل ها اعم از تثبیت پایه و زیرپل ها در دستور کار و برنامه جدی ما است در زمان حاضر در هر شهرستان ایمن سازی حداقل سه تا چهار پل را در دست داریم.
۳۳ پروژه آبخیزداری در گیلان در دست اجرا است
اجرای پروژه‌های آبخیزداری در جلوگیری از افت سطح آب‌های زیرزمینی و ذخیره آب موثر بوه و راهکاری برای کنترل و کاهش خسارات ناشی از سیلاب محسوب می‌شود. آبخیزداری اقداماتی است که بر اساس اصول مدیریت یکپارچه حوضه آبخیز با هدف حفاظت از منابع آب و خاک اجرایی می‌شود و آبخوان‌داری نیز با مهار و نفوذ سیلاب روی عرصه‌های آبخوان از بروز سیلاب‌های مخرب جلوگیری می‌کند.
در این ارتباط معاون فنی و آبخیزداری منابع طبیعی و آبخیزداری گیلان با بیان اینکه اجرای عملیات آبخیزداری یکی از مناسب‌ترین روش‌ها برای کاهش خسارات سیل و جلوگیری از رانش زمین است، گفت: در زمان حاضر ۳۳ پروژه آبخیزداری از ردیف ملی و استانی در ۱۱ شهرستان استان در دست اجرا است.
محمدرضا عبداللهی روز در گفت و گو با خبرنگار ایرنا با بیان اینکه این پروژه‌ها در شهرستان‌های رودسر، املش، رضوانشهر، رودبار، ماسال، تالش، آستارا، رشت، صومعه‌سرا، فومن و لنگرود در دست اجرا است، اظهار کرد: از این تعداد پنج پروژه مطالعاتی، ۹ طرح بیولوژیک و ۱۹ پروژه مکانیکی شامل سازهای و عمرانی در دست داریم که تعدادی از آنها آغاز شده و برخی دیگر در مراحل مختلف از جمله مزایده قرار دارد.
وی بیان کرد: هدف اصلی از اجرای پروژه‌های آبخیزداری در گیلان با توجه به حجم بارندگی، جلوگیری از فرسایش خاک و کنترل رسوب در ارتفاعات، سرچشمه رودخانه‌ها در نهایت کنترل سیلاب است.
معاون فنی و آبخیزداری منابع طبیعی و آبخیزداری گیلان با اشاره به تفاوت کار آبخیزداری در استان‌ها خاطر نشان کرد: آبخیزداری در استان‌های خشک در جنوب و بخش مرکزی کشور به دنبال ذخیره گاز است اما ما در استان به دنبال کنترل رسوب هستیم.
وی با بیان اینکه در آبخیزداری ۲ مدل کار شامل اقدامات بیولوژیک پوشش گیاهی و مکانیکی " ایجاد سازه‌هایی که بتوان جلوی رسوب و حرکت خاک را گرفت" انجام می‌شود، افزود: رسوبات در پایین دست در بستر رودخانه‌ها در صورت بروز سیلاب می‌تواند به صورت روان آب و گل آلود، تخریب بسیار زیاد سازه‌ها را موجب شود ضمن اینکه جنگل و مرتع را تخریب و نهایت با ورود به تالاب انزلی موجب بروز مشکلات شود.
عبداللهی با تاکید بر اینکه آبخیزداری در گیلان به دنبال مدیریت فرسایش و کنترل رسوب برای جلوگیری از حرکت سیلاب است، خاطر نشان کرد: در همین راستا در سال ۱۴۰۱ از سه محل منابع ملی، استانی و محرومیت‌زدایی اعتبار دریافت کردیم البته این استان از سال ۱۴۰۱ جزو استان‌های برخوردار از ردیف محرومیت‌زدایی قرار گرفت.
معاون فنی و آبخیزداری منابع طبیعی و آبخیزداری گیلان با بیان اینکه از سه محل نزدیک ۶۰ میلیارد تومان اعتبار دیده شده است، اضافه کرد: اعتبارات استانی و ملی برای انجام کارهای مکانیکی و بیولوژیکی ابلاغ شده اما محرومیت‌زدایی هنوز ابلاغ نشده‌است.
وی با اشاره به سفر بهمن ماه سال ۱۴۰۰ رییس جمهور به گیلان اظهار کرد: از محل این سفر مصوب شده بود که ۱۲۰ میلیارد تومان برای پروژه‌های آبخیزداری طی سالهای ۱۴۰۰ تا ۱۴۰۲ صرفا برای تالاب انزلی اختصاص یابد تا با این مبلغ ۱۰ رودخانه‌ای که به تالاب انزلی می‌ریزند کارهای آبخیزداری آن در بالادست انجام شود.
وی بیان کرد: قرار بود تا ۲۰ میلیارد تومان از اعتبارات استانی توسط سازمان مدیریت و برنامه ریزی استان پرداخت شود و ۱۰۰ میلیارد تومان بقیه نیز از محل اعتبارات ملی طی سه سال اخذ شود اما تنها در سال ۱۴۰۰ هفت میلیارد تومان شامل "۲ میلیارد استانی و پنج میلیارد ملی" پرداخت شده‌است.
وی با بیان اینکه در سال ۱۴۰۰مبلغی از اعتبارات سفر رئیس جمهور دریافت نشد، اضافه کرد: باید با توجه به هزینه بربودن کارهای آبخیزداری، اعتبارات خاص سفر رییس جمهوری پرداخت شود تا بتوان پروژه های این حوزه را پیش برد.
معاون فنی و آبخیزداری منابع طبیعی و آبخیزداری گیلان خاطر نشان کرد: پارسال ۳۸ پروژه آبخیزداری با ۲۴ میلیارد تومان در استان اجرا شده‌است.
استان گیلان به عنوان خطه سرسبز کشور دارای ۵۶۵ هزار هکتار جنگل و ۲۲۴ هزار هکتار مرتع است.