گیلان؛ سرزمین باران های نقره ای كه عنوان پرباران ترین استان كشور را به خود اختصاص داده، در مواقعی از سال شاهد بارش هایی سیل آساست كه موجب طغیان رودخانه ها و وقوع سیلاب می شود و ساخت و سازها در بستر و حریم رودخانه ها و ساكنان آنها را در معرض تهدید قرار می دهد.
برخی آمارها حاكیست كه حدود 400 واحد مسكونی در گیلان در حریم رودخانه ها ساخته شده و بیانگر آن است كه خطر در كمین خانوارهای ساكن این واحدهای مسكونی در صورت وقوع سیلاب است.
به طور مشخص و طی سال گذشته و امسال، سیلاب هایی سنگین مناطقی از گیلان را درنوردید و در پی بارش شدید باران و سیلاب در مردادماه سال گذشته، 10 میلیارد ریال به استان خسارت وارد شد. خردادماه امسال نیز سیلاب در روستای كاكرود منطقه اشكورات رودسر به وقوع پیوست كه شدت جریان آب، چهار خانه روستایی را كه در بستر رودخانه بودند، با خود برد و چهار كشته بر جا گذاشت.
نیمه مهرماه امسال نیز مناطق وسیعی از استان از جمله ماسال، فومن، تالش، املش، شفت، لنگرود و رودسر دچار سیلاب بود كه به ده ها واحد مسكونی آسیب جدی وارد شد و در مجموع افزون بر 600 میلیارد تومان خسارت به بار آورد.
گیلان 54 رشته رودخانه اصلی به طول دو هزار و 700 كیلومتر دارد و از سال 1386 كه طرح مطالعات تعیین حد بستر و حریم رودخانه ها آغاز شده؛ تاكنون مطالعات یك هزار و 200 كیلومتر رودخانه انجام شده است.
سوم دی ماه جاری نیز با تأكید مصطفی سالاری استاندار گیلان و با هدف ساماندهی رودخانه‌ها، كاهش مخاطرات و خسارات ناشی از سیل، شفاف سازی و ساده سازی فرآیند برداشت از مصالح رودخانه‌ای و با حضور دستگاه‌های ذیربط و نهادهای نظارتی، شیوه نامه ساماندهی و كنترل سیلاب رودخانه‌های استان منتشر شد؛ در این شیوه نامه، سه روش برای ساماندهی رودخانه‌ها توسط واحدهای دانه‌بندی، پیمانكاران پروژه‌های عمرانی بزرگ و ساماندهی ضمن برداشت با اهداف و فرآیند شهرستانی مدنظر قرار گرفته كه در روش سوم با هدف پیشگیری از مخاطرات سیل در شهرستان و نیز بهسازی و بهبود مسیل های موجود، اختیاراتی به كارگروه‌های شهرستانی برای ساماندهی رودخانه‌ها داده شده است.
** تسهیلاتی برای خروج از حریم رودخانه
ستاد مدیریت بحران و بنیاد مسكن گیلان با در نظر داشتن تسهیلاتی بلاعوض و ارزان قیمت، مشوق هایی برای كمك به خروج خانوارهای ساكن در حریم رودخانه ها ارائه كرده اند.
در همین رابطه معاون بازسازی و مسكن روستایی بنیاد مسكن گیلان از اختصاص كمك بلاعوض و تسهیلاتی با كارمزد اندك برای سیل زدگان استان خبر داد و گفت: براساس مصوبه هیات وزیران، 19 میلیارد و 500 میلیون تومان كمك بلاعوض برای سیل زدگان در استان اختصاص یافت.
امیررضا رحمتیان در گفت وگو با ایرنا با بیان اینكه این اعتبار برای سیل زدگانی كه طی سالجاری دچار خسارت شده اند، در نظر گرفته شده، افزود: این اعتبار برای تعمیرات واحدهای مسكونی شهری و روستایی، دو میلیون تومان كمك بلاعوض و 12 میلیون تومان تسهیلات بانكی با كارمزد چهار یا پنج درصد است ضمن آنكه سیل زدگان می توانند دو میلیون تومان كمك بلاعوض هم برای خرید اثاثیه منزل دریافت كنند.
وی ادامه داد: به سیل زدگانی كه خانه های آنان قابل سكونت نیست، برای خرید زمین در مناطق روستایی 10 میلیون تومان كمك بلاعوض و برای احداث واحد مسكونی 35 میلیون تومان پرداخت می شود همچنین به سیل زدگانی كه در مناطق شهری قصد احداث واحد مسكونی دارند، 11 میلیون تومان كمك بلاعوض و 50 میلیون تومان تسهیلات كم بهره پرداخت خواهد شد.
رحمتیان بیشترین خسارت وارده به واحدهای مسكونی در سیل استان را مربوط به واحدهایی عنوان كرد كه در حریم رودخانه ها واقع شده اند و گفت: خانوارهای ساكن در حریم رودخانه ها می توانند علاوه بر استفاده از تسهیلات یادشده، 10 میلیون تومان دیگر نیز كمك بلاعوض بابت تامین زمین دریافت كنند.
به گفته معاون بازسازی بنیاد مسكن گیلان ، با دریافت این تسهیلات و احداث واحد مسكونی، متقاضیان اجازه سكونت در خانه های قبلی خود واقع در حریم رودخانه ها را نخواهند داشت.
مدیركل ستاد مدیریت بحران استانداری گیلان نیز در گفت وگو با ایرنا با اشاره به خسارت های ناشی از وقوع سیلاب گفت: امسال شاهد وقوع چندین سیلاب در خرداد و مهرماه در شرق و غرب استان بودیم كه فقط در یكی از این سیلاب ها كه 12 شهرستان استان را درگیر كرد، حدود 650 میلیارد تومان به تاسیسات زیربنایی و مسكونی استان خسارت وارد شد.
رضا اسلامی با تاكید بر ضرورت بكارگیری راهكارهایی همچون ساماندهی رودخانه ها ، آبخیزداری و ارتقاء آگاهی مردم برای پرهیز از سكونت در حریم رودخانه ها تصریح كرد: در همین رابطه ستاد مدیریت بحران، تسهیلاتی را برای كمك به خروج ساكنان حریم رودخانه ها در نظر گرفته كه آن را در اختیار بنیاد مسكن قرار داده است.
وی ضمن تاكید بر لزوم اتخاذ راهكارهایی برای جلوگیری از وقوع سیلاب یا وارد آمدن كمترین خسارت در زمان وقوع سیل، از مردم خواست تا هشدارها و اخطاریه های هواشناسی را جدی بگیرند و به آن توجه كنند ضمن آنكه فرمانداری ها و بخشداری ها نیز بایستی بطور دقیق نظارت داشته باشند تا كسی در حریم رودخانه ها دست اندازی نكند.
** تهدیدات ناشی از تصرفات غیرمجاز در حریم رودخانه ها
صدور مجوز برای ساخت و ساز در حریم رودخانه ها نیازمند استعلام از شركت آب منطقه ای است؛ به عبارت بهتر قبل از صدور مجوز از دیگر دستگاه ها، باید از شركت آب منطقه ای برای رعایت فاصله قانونی تا رودخانه ها استعلام شود. كارشناسان آب منطقه ای معتقدند یكی از مهمترین دلایل وقوع سیلاب در استان، تصرفات غیر مجاز در حریم رودخانه ها و برداشت های غیر مجاز مصالح ( شن و ماسه) از بستر آنهاست و با اشاره به وقوع سیلاب های مهرماه امسال، می گویند این سیلاب ها در بازه زمانی كم، اما با بارش های شدید اتفاق افتاده و تخریب های منابع طبیعی و چراگاه های بالادست و عدم اجرای طرح های آبخیزداری در حوزه آبریز از دیگر دلایل وقوع سیلاب عنوان شده است.
** ضروت جلوگیری از ساخت و ساز در حاشیه رودخانه و مسیل ها
رئیس سازمان نظام مهندسی ساختمان گیلان نیز در گفت وگو با ایرنا ساخت و سازهای غیرمجاز در بستر و حریم رودخانه‌ها را یكی از اصلیترین علل بروز سیل در استان دانست و اظهار داشت: ساخت و ساز در حریم رودخانه ممنوع نیست اما باید به كاربری رودخانه از نظر اكولوژی توجه داشت و همزمان محدودیت های مورد نیاز برای استقرار سازه مربوطه را مد نظر قرار داد.
عبدالرضا قاسمیان لنگرودی تصریح كرد: اگر دستگاه‌های متولی با نظارت دقیق از صدور هرگونه مجوز جلوگیری كنند، قطعا میزان این تهدید برای مردم كاهش می یابد.
وی با بیان اینكه قوانین و مقررات برای ساخت و ساز در حریم رودخانه‌ها تكالیف مشخصی دارد، افزود: قوانین این بخش از اراضی را متعلق به دولت می‌داند اما بعضی از سودجویان و شاید هم عده‌ای از مردم نا آگاه بدون توجه به قوانین در جستجوی بهره برداری از اراضی جذاب (از نظر اكولوژیك و اقتصادی) حاشیه رودخانه ها به هر قیمتی هستند.
به گفته قاسمیان، سودجویان قصد دارند با ساخت و سازهای غیرمجاز، پول فراوانی را بدون توجه به عواقب كارشان به دست آورند كه این امر نه تنها موجب واردآمدن خسارت های جانی و مالی فراوانی میشود، بلكه به محیط زیست نیز آسیب وارده كرده و در بلندمدت، ویژگی های اكولوژیك منطقه را دستخوش تغییرات نامطلوبی خواهد كرد.
وی خاطرنشان كرد: برداشت بی رویه شن و ماسه از بستر رودخانه، خانه سازی در حریم و بستر رودخانه، احداث سازه های تقاطعی و ... موجبات تعرض به رودخانه را فراهم می آورد و تعادل و پایداری آن را برهم میزند؛ حال با توجه به اینكه در خصوص عدم ساخت و ساز در حریم رودخانه بسیار تاكید شده، باید دستگاه های مرتبط تمام توان خود را به كار گیرند تا از هرگونه فعالیت و انجام معامله در حاشیه رودخانه و مسیل ها بطور جدی و قانونی جلوگیری شود.
رئیس سازمان نظام مهندسی ساختمان گیلان با بیان اینكه ایران با توجه به آمارهای جهانی جزو 10 كشور اول دنیا به لحاظ تنوع و حجم وسیع خسارت های ناشی از حوادث طبیعی است، گفت: بسیاری معتقدند مفهوم و جنس سیل كاملاً متفاوت از سایر حوادث طبیعی است و اگر مدیریت علمی و صحیح انجام شود، نه تنها یك تهدید نیست بلكه فرصتی برای سیراب‌كردن سفره‌های زیرزمینی، مدیریت مخازن سد‌ها و تدارك آب شرب و كشاورزی محسوب می شود.
بر اساس تحقیق دانشگاهی انتشار یافته در سیزدهمین همایش ملی علوم و مهندسی آبخیزداری ایران و سومین همایش ملی صیانت از منابع طبیعی و محیط زیست كه مهرماه امسال برگزار شد؛ دخل و تصرف در بستر رودخانه ها با برداشت غیر اصولی از مصالح موجود در آنها، تجاوز به حریم رودخانه ها و از بین بردن مراتع و جنگل ها از عوامل وقوع سیلاب ها در گیلان شناخته شده و احداث سیل بندها ، مسیل برگردان ها ، دیوارهای حفاظتی سیل گیر و طرح های آبخیزداری از راهكارها برای جلوگیری سیل ذكر شده است.
وفق این تحقیق كه سیلاب های استان از سال 1370 تا 1396 را مورد بررسی قرار داده، تعداد 147 مورد بارندگی منجر به وقوع سیل در گیلان رخ داده و بیشترین تعداد وقوع سیلاب در سال های 1372 و 1380 با 14 مورد سیل بوده و كمترین وقوع سیل در سال های 1374، 1392 و 1395 گزارش شده است.
آمارهای ثبت شده نشان می دهد كه تعداد سیل های دارای تخریب در نیم قرن اخیر در استان گیلان به طور فزاینده ای رو به افزایش است و بر این اساس؛ باید تدابیری درست و اصولی برای مقابله با آن اندیشیده شود.
7296/2007/
رشت - ایرنا - خسارت های ناشی از وقوع سیلاب ها در استان گیلان، به دلیل دست اندازی های انسانی به محیط طبیعی است و در عین حال، كارشناسان مدیریت علمی سیلاب را فرصتی برای سیراب كردن سفره های زیرزمینی و تدارك آب برای مصارف كشاورزی می دانند.
