به گزارش ایرنا، بخش کشاورزی در استان زنجان اهمیت ویژه‌ای دارد و بیش از ۳۲ درصد سهم اشتغال استان را به خود اختصاص داده در حالیکه میانگین سهم اشتغال کشور در این بخش ۱۸ درصد است.
استان زنجان با ۱.۳ درصد مساحت کل کشور حدود ۸۴۰ هزار هکتار عرصه های مناسب کشاورزی معادل پنج درصد اراضی کشاورزی کشور را دارد.
بخش کشاورزی در استان زنجان حدود ۱۰۰ هزار بهره‌بردار دارد که به تولید انواع محصولات زارعی و باغی اشتغال دارند.
برای حفاظت از سرمایه‌های حیاتی آب و خاک، برنامه‌های بخش کشاورزی استان زنجان طی چند سال اخیر به سمت ارتقای بهره‌وری بدون استفاده از منابع آبی جدید یا افزایش عرصه‌های کشت حرکت کرده است.
خبرگزاری ایرنا زنجان برای بررسی وضعیت و چالش های پیش روی بهره وری در کشاورزی استان زنجان میزگردی با حضور نادر عباسی رییس مرکز تحقیقات کشاورزی استان، علی شمس رییس دانشکده کشاورزی دانشگاه زنجان و اکبر طیبی معاون بهبود تولیدات گیاهی سازمان جهاد کشاورزی استان برگزار کرد.
در این میزگرد، حاضران بر لزوم سازگاری با شرایط اقلیمی، جامع نگری در اجرای برنامه ها، کاهش ضایعات مواد غذایی، توسعه کشاورزی هوشمند و دانش بنیان، تناسب سیاستگذاری ها و برنامه های حوزه توسعه کشاورزی با شرایط اقلیمی و مدنظر داشتن معیشت کشاورزان در طراحی و اجرای برنامه ها را از شرایط ضروری در اجرای طرح های بهره‌ورانه عنوان کردند.
محدودیت ذاتی اقلیمی از نظر منابع آبی و لزوم سازگاری با آن
رییس مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی استان زنجان با بیان اینکه کشور ایران از نظر اقلیمی، هفت اقلیم را دارد ولی در مجموع کشوری خشک و نیمه خشک محسوب می شود، گفت: این یک واقعیت اقلیمی است، متوسط بارندگی در ایران در مدت ۵۰ سال، حدود ۲۵۰ میلیمتر است و نزدیک ۴۰۰ میلیارد مترمکعب نزولات جوی داریم که ۷۰ درصد آن تبخیر می شود.
نادر عباسی افزود: این بارندگی ها از نظر مکانی و زمانی هم توزیع نامناسبی دارد، به طوری که ۷۵ درصد بارندگی زمانی است که نیاز به آبیاری در زمین های کشاورزی نیست و در واقع این بارندگی ها خارج از فصل کشت است؛ ۷۵ درصد میزان بارندگی ها هم در ۲۵ درصد زمین ها اتفاق می افتد، بر همین اساس، توزیع نامناسبی از نظر زمانی و مکانی در بارندگی ها در کشور داریم.
پتانسیل تبخیر در ایران سه برابر متوسط جهانی استوی با بیان اینکه پتانسیل تبخیر در ایران سه برابر متوسط جهانی است، ادامه داد: اینها نشان می دهد که از نظر شرایط آب و منابع آبی شرایط ایران نسبت به متوسط جهانی پایین‌تر است.
این مسوول گفت: ما از نظر منابع آب، یک محدودیت ذاتی اقلیمی داریم که البته یک اشکال نیست و اقلیم ما این گونه است و باید خودمان را با این اقلیم سازگار و خردمندانه از منابع استفاده کنیم.
عباسی گفت: در استان زنجان خیلی از شاخص های کمی و کیفی اقلیمی با اختلاف ۱.۲ تا ۱.۴ درصد همانند شرایط کلی کشور است البته متوسط بارندگی در استان زنجان نسبت به کشور مقداری تفاوت دارد.
اگر اقدامات بهره‌ورانه در قالب یک برنامه جامع نباشد، اثربخشی ندارد
رییس مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی استان زنجان گفت: از ۲.۲ میلیون هکتار کل مساحت استان زنجان، حدود نصف بیشتر آن مراتع، ۸۴۰ هزار هکتار، زمین های کشاورزی و ۱۸۰ هزار هکتار آبی، ۳۴۰ هزار هکتار دیم و مابقی هم آیش است.
عباسی افزود: سالانه حدود ۵۰۰ میلیون متر مکعب از منابع آب های سطحی و حدود یک میلیارد مکعب نیز از منابع آب های زیر زمینی در استان مصرف می شود.
نزدیک ۸۰ درصد منابع آب در استان زنجان در بخش کشاورزی استفاده می شودوی با بیان اینکه نزدیک ۸۰ درصد منابع آب در استان در بخش کشاورزی استفاده می شود، گفت: یک مساله دیگر افت کمی و کیفی منابع آب و خاک است و باید برای هر قطره آب برنامه ریزی پایدار داشته باشیم.
عباسی بر ضرورت استفاده اصولی و خردمندانه از منابع آبی تاکید کرد و گفت: داشتن نگاه سیستمی به موضوع هم بسیار ضرورت دارد چون در این نگاه، جامع نگری وجود دارد و اگر اقدامات بهره ورانه در یک راستا و در قالب یک برنامه جامع نباشد، قطعا اثربخشی نخواهد داشت.
وی پیامد محور بودن و دور اندیشی را از دیگر مشخصه های نگاه سیستمی عنوان کرد و گفت: ما در جاهایی برای استفاده بهینه از منابع آب، سدسازی کردیم ولی چون نگاه سیستمی نداشتیم به مرور زمان پیامدهای منفی آن هم آشکار شد بنابراین در توسعه کشاورزی نباید صرفا اقدامات منفرد را دنبال کنیم.
اجرایی شدن بهره وری آب مطابق برنامه پیش می‌رود
رییس مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی استان زنجان گفت: طی سال های گذشته اقدامات مهمی برای بهره وری در حوزه آب توسط دولت های مختلف انجام شد، در حال حاضر عدد بهره وری ما ۱.۴ بوده و در سند چشم انداز ۱۴۰۴ قرار است به ۱.۶ برسد؛ با این نرخ رشدی که خوشبختانه در افزایش بهره وری آب داشتیم قطعا به این هدفگذاری خواهیم رسید.
عباسی با بیان اینکه افزایش بهره وری باید در راستای افزایش تولید و کاهش مصرف آب باشد، اظهار کرد: افزایش تولید همراه با مصرف آب، دیگر بهره وری نیست.
وی اظهار کرد: برای افزایش بهره وری آب، روش های مختلفی وجود دارد، یک روش شامل اقدامات به‌زراعی و به‌نژادی است که در این روش در واقع از ارقام اصلاح شده و مقاوم به تنش های خشکی، استفاده می کنیم.
این مسوول گفت: در روش دیگر می توان اقداماتی انجام داد که منجر به کاهش مصرف آب می شود مثل ایجاد سامانه های نوین آبیاری و تغییر آرایش کشت که بهره گیری از هر دو روش می تواند ما را به هدف مطلوب برساند.
رییس مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی استان زنجان گفت: کاهش ضایعات هم از دیگر عوامل موثر بر بهره وری است، خیلی از مواقع با مصرف منابع، محصولی تولید می شود ولی در فرآیندهای مختلف به شکل های متنوع مقداری از این محصول از دسترس خارج می شود که خیلی زیانبار است.
افزایش سطح زیر کشت امکان پذیر نیست، باید به سمت افزایش بهره وری برویم
معاون بهبود تولیدات گیاهی سازمان جهاد کشاورزی استان زنجان با بیان اینکه توسعه بخش کشاورزی متاثر از منابع مختلف آب، خاک، انرژی و منابع انسانی است، گفت: برای تامین امنیت غذایی پایدار باید به زیرساخت های تحقق این موضوع توجه داشته باشیم.
اکبر طیبی افزود: ما در حوزه کشاورزی با چالش هایی متعددی مثل محدودیت منابع آب، نیاز روز افزون به مواد غذایی، چالش های اقلیمی، تغییرات آب و هوایی، افزایش دما، کاهش متوسط بارندگی ها و انتقال دانش به مزرعه رو به رو هستیم ولی با وجود این چالش ها بهره وری را باید حتما مدنظر داشته باشیم و عواملی را که در تولید کشاورزی موثر است تقویت کنیم.
راهبرد اصلی در تولید محصولات کشاورزی در استان زنجان، حفظ و افزایش تولید پایدار به ویژه در حوزه محصولات استراتژیک است.وی اظهار کرد: برای تامین امنیت غذایی باید سطوح زیر کشت یا بهره وری را افزایش دهیم که با توجه به چالش های اشاره شده، افزایش امکان سطح زیر کشت برای خیلی از محصولات وجود ندارد بنابراین باید به سمت افزایش بهره وری برویم.
طیبی به لزوم مساله محوری در بخش کشاورزی اشاره کرد و افزود: ما در بخش کشاورزی استان به شکل ویژه به این سمت رفته ایم تا به قالبی که منجر به افزایش بهره وری می شود، برسیم.
معاون بهبود تولیدات گیاهی سازمان جهاد کشاورزی استان زنجان گفت: راهبرد ما در وهله اول در حوزه تولید محصولات، حفظ و افزایش تولید پایدار به ویژه در حوزه محصولات استراتژیک است.
شروع اجرای طرح کشاورزی هوشمند و دانش بنیان در زنجان
معاون بهبود تولیدات گیاهی سازمان جهاد کشاورزی استان زنجان گفت: تامین امنیت غذایی پس از اتفاقات ناشی از جنگ اوکراین به طور جدی در همه کشورها مورد توجه قرار گرفته و اهمیت تولید محصولات راهبردی را دو چندان کرده است.
طیبی تصریح کرد: امروز ما چاره ای نداریم تا از منابع موجود برای رفع نیازهای داخلی استفاده کنیم البته در این مسیر باید از دانش روز کشاورزی بهره مند بشویم.
وی، نوسازی نظام تولید کشاورزی، ارتقای بهره وری آب، حمایت موثر از ساماندهی تولید و اصلاح نظام بازار محصولات، اجرای الگوی کشت، توجه به تولید محصول بر مبنای بازار، افزایش تولید محصولات راهبردی، اصلاح، بهبود و تقویت مواد آلی خاک و افزایش حاصلخیزی زمین ها را از جمله برنامه های عملیاتی بخش کشاورزی استان برشمرد.
این مسوول افزود: در حوزه زراعت و باغبانی هم اقدامات خوبی را در استان شروع کردیم که از جمله آنها اصلاح ارقام است که با همکاری مراکز علمی و دانشگاهی ثمرات قابل توجهی داشت.
طبیی اظهار کرد: تولید محصول سالم از جمله برنامه های مهم دیگر است که در این راستا شناسنامه دار کردن همه محصولات زراعی و باغی انجام می شود.
وی به اقدامات در حوزه مکانیزه کردن فرآیند تولید و ورود دانش به مزرعه در استان اشاره کرد و ادامه داد: طرح کشاورزی هوشمند و دانش بنیان با محوریت مرکز تحقیقات کشاورزی استان شروع شده است که این موضوع در ابتدا در گلخانه ها برای ارائه الگوهای مناسب ترویجی عملیاتی می شود.
طیبی با بیان اینکه اصلاح فرایندها و قوانین در کشور به صورت جدی در جریان است تا زمینه تسهیلگری برای سرمایه گذاری در حوزه کشاورزی فراهم شود، افزود: توسعه در بخش کشاورزی آرام است و نتیجه اجرای طرح ها به مرور زمان آثار خود را نشان می دهد.
ضرورت فراهم کردن زمینه برای ورود سرمایه گذار به بخش کشاورزی
رییس دانشکده کشاورزی دانشگاه زنجان با بیان اینکه مشکلات کشاورزی در استان زنجان تافته جدا بافته از مشکلات در سطح کشور نیست، گفت: ما با چالش در حوزه آب و خاک مواجهیم و گفتن این عبارت که در اقلیم خشک و نیمه خشک هستیم کفایت نمی کند، باید سیاستگذاری ها و برنامه های حوزه توسعه کشاورزی نیز متناسب با این اقلیم باشد.
علی شمس خاطرنشان کرد: ما جنبه های کاملی از امنیت غذایی را در نظر نمی گیریم؛ امنیت غذایی بر اساس آنچه سازمان های بین المللی اعلام کرده اند شامل دسترسی فیزیکی و اقتصادی همه افراد جامعه در همه اوقات به غذای سالم، کافی، مغذی و متناسب با ترجیحات شخصی است.
گفتن این عبارت که در اقلیم خشک و نیمه خشک هستیم کفایت نمی کند، باید سیاستگذاری ها و برنامه های حوزه توسعه کشاورزی نیز متناسب با این اقلیم باشد.وی با بیان اینکه تامین غذای کافی هم از لحاظ کمی و هم از نظر سلامت و دسترسی فیزیکی مربوط به حوزه تولید است، ادامه داد: دسترسی اقتصادی به غذا اصلا ربطی به حوزه تولید ندارد، اینکه افراد پول داشته باشند و بتوانند اقدام به خرید کنند، این مساله به سیاست های اقتصاد کلان کشور بر می گردد.
شمس با بیان اینکه استفاده از منابع برای تولید مواد غذایی باید به نحوی باشد که نسل های بعدی هم بتوانند به غذای کافی دسترسی پیدا کنند، خاطرنشان کرد: برای تحقق توسعه کشاورزی، تنها کارکرد صحیح سازمان جهاد کشاورزی و مراکز علمی و تحقیقاتی تضمین کننده نیست، برای توسعه کشاورزی خوب باید بازار خوبی هم داشته باشیم.
وی گفت: باید سرمایه گذار به بخش کشاورزی وارد شود که سرمایه گذاری و سود دهی فعالیت ها هم تابعی از سیاست های کلان است.
موفقیت هر برنامه در گرو مدنظر داشتن معیشت کشاورزان است
رییس دانشکده کشاورزی دانشگاه زنجان با بیان اینکه نظام بهره برداری و مالکیتی در کشاورزی در جامعه ما مبتنی بر بخش خصوصی است و دولت متولی تولید در بخش کشاورزی نیست، گفت: اگر قرار است اتفاقی در تولید کشاورزی رخ بدهد این موضوع توسط کشاورزان رقم می خورد.
وی گفت: از طرفی کشاورز با کار خود می خواهد معیشتش را تامین کند که باید آن را در نظر گرفت، بنابراین در هر برنامه و سیاستگذاری اگر معیشت کشاورز نادیده گرفته شود، هر چقدر هم تلاش کنیم موفق نخواهیم شد.
این مسوول افزود: برنامه ها و سیاستگذاری ها باید طوری باشد که علاوه بر اینکه به معیشت کشاورز آسیب نمی زند بلکه باعث تقویت آن هم بشود.
شمس با بیان اینکه بخشی از منابع آب در کشاورزی، جزو منابع عمومی است و همه می خواهند بیشترین استفاده را از آن داشته باشند، افزود: این موضوع، چیزی طبیعی است و برخورد با متخلفان باید با برنامه ریزی در دستور کار قرار گیرد.
وی خاطرنشان کرد: متاسفانه در بخش کشاورزی ما شاهد خرد شدن قطعات زمین های کشاورزی هستیم که یکی از اشکالات بوده و البته خارج از اختیار مراکز اجرایی و علمی حوزه کشاورزی است؛ زمین های کشاورزی به مرور بر اساس ارث و مسائل دیگر، تقسیم و کوچکتر می شود و این موضوع بهره وری را تحت تاثیر قرار می دهد.
شمس با بیان اینکه برنامه های افزایش بهره وری نیازمند برخی سرمایه های مالی و فیزیکی از قبیل ادوات و ماشین آلات است، اظهار کرد: به عنوان مثال کشت حفاظتی نیازمند یکسری ادوات است، ما نیازمند سرمایه گذار در بخش تامین مالی در حوزه تولید کشاورزی هستیم که این مساله می تواند از طریق سرمایه گذاران یا تعاونی های خود کشاورزان محقق شود.
وی به لزوم توانمندسازی کشاورزان از طریق ارائه آموزش های مورد نیاز تاکید کرد و ادامه داد: این امر مستلزم آن است که دانش آموختگان تربیت شده در دانشگاهها نیز خودشان توانمند باشند و برای این مساله باید روش آموزش را در دانشگاهها تغییر دهیم؛ دانشگاه این ظرفیت را دارد که موثرتر باشد منتهی باید بسترهای مورد نیاز هم فراهم شود.