به گزارش خبرنگار ایرنا تامین قدرت نظامی برای مقابله با تهدیدات مختلف، سابقه ای به قدمت زندگی بشر دارد و انسان‌ها بخصوص در زندگی گروهی برای رویارویی با هجوم گروه‌ها و قبایل متخاصم، مجبور به داشتن ابزار و ادوات جنگی و انسجام در میان خود بوده اند و نقش‌نگاره ها و تصاویر درون غارها گواه بر ان حقیقت است.
با شکل گیری جوامع انسانی و با روی کار آمدن دولت‌ها، نیاز به ارتش ملی برای محافظت از سرحدات هر کشوری احساس شده و با توجه به تکلیف مسئولیت آحاد هر جامعه‌ای برای تامین امنیت، خدمت دوران سربازی تعریف شده و همه کشورها از نیروی ارتش برای حراست از استقلال خویش برخوردار شده اند.
تاریخچه ارتش در ایران
نیروی زمینی
بر اساس منابع مستدل، تاریخ تشکیل نخستین نیروی زمینی در ایران به دوره مادها باز می‌گردد و شامل سواره نظام و پیاده نظام بوده اند و در دوره هخامنشیان با تقویت استعداد نیروها به رسته‌های پیاده، سواره، اراده سواران، مهندسان، نفت اندازان، کارگزاران و سربازان گارد افزایش یافته است.
نیروی زمینی در دوره اشکانیان به دو گروه سواران و پیادگان تقسیم شده و در دوره ساسانیان نیز با تامین هزینه سربازان و سپاهیان از ناحیه دولت، پادگان‌هایی احداث شده است.
با ورود اسلام به ایران و فروپاشی حکومت ساسانیان، امیران عربی و ایرانی در گوشه و کنار کشور به تشکیل حکومت‌هایی از جمله صفاریان، دیلمیان و سامانیان پرداخته اند و در نهایت، ارتش در دوره صفوی دارای انسجام و سازمان شده است.
ارتش دوره افشاریه با کشته شدن نادرشاه به آشفتگی و بی سر و سامانی گراییده اما با روی کار آمدن قاجار و رواج خدمات امیرکبیر، ارتش ایران به قشون جنوب ایران، دیویزیون قزاق، بریگاد مرکزی، نظام ایالات و ولایات، قوای داوطلب شرقی، ژاندارمری، امنیه و قوای مشابه،پلیس منظم و پلیس ایالات و ولایات تقسیم شده است.
ارتش در دوره پهلوی شامل پنج حوزه لشکر مرکز، لشکر شمال غرب، لشکر شرق یا خراسان، لشکر جنوب و لشکر غرب شده و بعدها مدارس نظام قشون شکل گرفته و در ادامه تحولات و در سال ۱۳۱۴ آموزشگاه‌های نظامی به ترتیب به دبستان نظام، دبیرستان نظام و دانشکده افسری تغییر نام یافته است.
نیروی دریایی
نیروی دریایی ایران در سال ۱۳۰۲ تأسیس شده است. در سال ۱۳۰۶ تعدادی دانشجو جهت تحصیل علوم دریایی به ایتالیا اعزام شده اند و سفارش ساخت چند فروند ناو به ایتالیا داده شده است و در سال ۱۳۱۱ ناوهای اول ببر، پلنگ، سیمرغ و کرکس تحت فرماندهی ناخدا بایندر از طریق کانال سوئز، دریای سرخ، اقیانوس هند و دریای عمان عازم خلیج فارس شده و در ۱۴ آبان ۱۳۱۱ در بوشهر لنگر انداخته اند.
تا قبل از جنگ جهانی دوم، نیروی دریایی ایران در شمال کشور دارای تعمیرگاه و ناوچه‌های بابلسر، سفیدرود، گرگان، نهنگ، رامسر، نوشهر و شهسوار و قایق‌های کوچک آتش نشانی و در جنوب کشور دارای ستاد فرماندهی، آموزشگاه مهناوی، کشتی یدک‌بر، حوض شناور، تعمیرگاه ثابت و متحرک، دو فروند نفت‌کش، بنگاه فانوس‌های دریایی، مرکز تدارکات بنادر و اداره بندری و ناوهای ببر، پلنگ، شهباز، سیمرغ، کرکس، شاهرخ، دو گروهان نیروی آب‌خاکی، ناوچه‌های شاهین، چلچله، کارون، کهف و ناوچه‌های راهنما و ناوچه‌های شماره یک تا ۱۰ بوده است.
در سوم شهریور ۱۳۲۰ در یورش متفقین به ایران، نیروی دریایی مقاومت قهرمانانه‌ای نشان داد و در سال ۱۳۲۵ بعد از جنگ جهانی دوم و شناسایی ایران به‌عنوان پل پیروزی، دو فروند ناو به‌منظور غرامت ناوهای ببر و پلنگ به ایران داده شد.
در دهه‌های ۴۰ و ۵۰ نیروی دریایی ایران دارای سه فروند ناوشکن سنگین موشک‌انداز، هوادریا متشکل از بالگردهای ضد سطحی، ضد زیر دریایی، مین روب و هواناوهای پیشرفته، ناوهای مین روب، دوازده فروند ناوچه موشک‌انداز، ناوگان عظیم آب‌خاکی و لجستیکی و پایگاه‌هایی در بنادرعباس، بوشهر، خارک، چابهار و خرمشهر بوده است.
بعدها یگان‌های تفنگدار و تکاور دریایی و مراکز آموزشی در سواحل دریای مازندران ایجاد و بزرگترین مرکز کارخانجات و تعمیرات کشتی با حوض‌های خشک و شناور در بندر عباس ایجاد شده است.
نیروی هوایی
شواهد تاریخی حاکی است که نیروی زمینی ایران، در سال ۱۲۹۸ و اواخر حکومت قاجار، دو فروند هواپیما با خلبانان انگلیسی داشته و با وقوع کودتای سوم اسفند ۱۲۹۹ رضاخان به فکر خریداری چند فروند هواپیما برای پشتیبانی نیروی زمینی افتاده و در پی آن، در سال ۱۳۰۱ یک هواپیمای روسی در آسمان تهران دیده شده که قطعات آن را با صندوق به تهران آورده و در زمین‌های قاجار به‌هم وصل کرده بوده اند.
بعدها برای نخستین بار در ارتش ایران، نام هواپیمایی، به شکل سازمان در آمد و در حقیقت هسته مرکزی نیروی هوایی ایران تشکیل شد و در دفتر هواپیمایی، تشکیلات یک نیروی هوایی پشتیبان عملیات نیروی زمینی طرح‌ریزی شد و نخستین هواپیما از آلمان خریداری شد و در اواخر سال ۱۳۰۲ نیروی هوایی ایران دارای هفت فروند هواپیما بود که خلبانان و مکانیسین‌های آنها آلمانی و روسی بودند.
در مرداد ماه ۱۳۰۳ نخستین هیأت دانشجویی ایران مرکب از ۱۰ نفر برای فراگیری فن خلبانی به روسیه رفتند و در اواخر سال ۱۳۰۳ یک شرکت آلمانی به نام یونکرس شعبه‌ای در ایران دایر کرد و چند هواپیما برای حمل و نقل مسافر در خطوط تهران، مشهد، شیراز، انزلی و بوشهر به کار انداخت.
در سال ۱۳۰۴ تعداد ۲۰ فروند هواپیما از فرانسه، آلمان و روسیه خریداری شد و در سال ۱۳۰۵ اداره هواپیمایی با دو قسمت فنی و با ۲۰ فروند هواپیما با نام‌های عقاب، تیهو، کرکس، شاهین، هما، قرقی، کبک و بلبل تشکیل شد.
تا شهریور ۱۳۲۰ و پایان حکومت پهلوی اول، نیروی هوایی ایران دارای ۲۸۳ فروند هواپیما، فرماندهی و ستاد نیرو و منضمات آن، سازمان واحدهای هوایی شامل پنج هنگ (تبریز، مشهد، هنگ بمباران تهران، هنگ قلعه مرغی تهران و اهواز ) و آموزشگاه خلبانی بود و در سال ۱۳۳۶ عنوان ستاد نیروی هوایی به فرماندهی نیروی هوایی تغییر یافت و در سال ۱۳۴۶ تیپ تعلیمات با امکانات آموزشی بیشتر، مرکز آموزش‌های هوایی نامیده شد که با ۶ هیأت آموزش نظامی، افسری، زبان، الکترونیک، نگهداری هواپیما و تخصص‌های مختلف، کار آموزش در نیروی هوایی را آغاز کرد.
در سال ۱۳۴۷ به‌دنبال افزایش روزافزون هواپیماهای پیشرفته ما فوق صوتF-۵ و F-۴،نیروی هوایی به استخدام کادر جدیدی تحت عنوان همافری برای انجام عملیات تعمیر و نگهداری هواپیماها پرداخت و درخواست خرید هواپیماهای F-۱۴ هم از دولت آمریکا در دستور کار قرار گرفت که ۷۲ فروند از این هواپیماها در بهمن ماه ۱۳۵۴درفرودگاه مهرآباد به زمین نشست.
پدافند هوایی
شاید قدیمی ترین نشانه پدافند هوایی در ایران، وجود آتشبارهای ضدطیاره در نیرویی زمینی ارتش مجهز به توپ‌های ۵۷ میلییمتری باشد اما در واقع در سال ۱۲۹۷، پس از ظهور هواپیما با قدرت آتش و احساس خطر از آسمان در جنگ جهانی اول، فکر دفاع هوایی در ایران به‌وجود آمد.
در سال ۱۳۱۷ توسعه آتشبارهای ضد هواپیما ادامه یافت و در سال ۱۳۲۰ سازمان ضد هوایی در قالب هنگ و متشکل از گردان‌های ضد هوایی شکل گرفت و با سرایت آتش جنگ جهانی به ایران در سوم شهریور ۱۳۲۰ ، بمباران شهر تهران و چند شهر دیگر آغاز شد و بر مبنای اعلامیه شماره یک ستاد ارتش، یک فروند هواپیمای مهاجم شوروی در ناحیه تبریز بر اثر تیراندازی توپخانه ضدهوایی سرنگون شد و در جهت پدافند غیرعامل تلاش‌هایی برای آموزش مردم صورت گرفت.
در سال ۱۳۳۶ تعدادی از افسران فنی هوایی جهت آموزش رادار به انگلستان اعزام شدند و زمینه ایجاد سازمان دفاع هوایی در نیروی هوایی ارتش فراهم شد.در شهریور سال ۱۳۳۸، تیپ آموزش و پشتیبانی دفاع هوایی با ترکیب آموزشگاه رادار و تجهیزات راداری موجود و در تابعیت تیپ تعلیمات نیروی هوایی تشکیل شد و در شهریور ماه سال ۱۳۴۳ "تیپ هفتادم مستقل دفاع هوایی" به "فرماندهی دفاع هوایی" تغییر نام داد و زمینه توسعه بیشتر آن با برخورداری از محل‌های سازمانی سپهبدی و سرلشکری فراهم شد.
شکل‌گیری ارتش جمهوری اسلامی ایران
پس از پیروزی انقلاب اسلامی و بروز تغییرات و تحولات بنیادین در کشور، ارتش نیز هم از حیث ساختار و هم از منظر فکری و عقیدتی متحول شد و با وجود اینکه نظام اسلامی نوپا شاهد برخی مشکلات و حتی هرج و مرج‌ها در برخی نقاط مرزی کشور بود و بخصوص در شروع جنگ تحمیلی از انسجام و هماهنگی لازم برخوردار نبود، ارتشیان قهرمان در مقابل یورش دشمن بعثی سینه سپر کردند و نیروی زمینی ارتش در هشت سال دفاع مقدس ۴۵ عملیات گسترده و مؤثر علیه نیروهای متجاوز انجام داد که بیشتر آنها منجر به آزادی بخش عمده‌ای از خاک اشغال شده کشورمان شد و ضربات سنگینی بر ماشین جنگی عراق وارد آمد.
ارتش جمهوری اسلامی در کنار انجام عملیات‌های مهیب نظامی، در جهاد خودکفایی نیز با بازسازی و تعمیر و تدارک وسایل و قطعات آسیب‌دیده، خدمات بسیار ارزشمندی برای نیروهای مسلح کشور ارائه کرده و به واسطه آموزش‌های سطح بالا به نیروی انسانی متخصص و متعهد خود، در توان مهندسی و طراحی و تولید تسلیحات و تجهیزات نظامی به مرحله خودکفایی رسیده است.
نیروی دریایی
با پیروزی انقلاب اسلامی نیروی دریایی ارتش جمهوری اسلامی ایران با راه اندازی دانشگاه علوم دریایی امام خمینی(ره) با چهار دانشکده ناوبری و فرماندهی کشتی، مهندسی برق و الکترونیک و مخابرات دریایی، مهندسی مکانیک دریایی و رشته مدیریت و کمیسر دریایی در حوزه خودکفایی آموزشی و تربیت نیروی انسانی خلاق و توانمند متحول شد و مراکز آموزش‌های تخصصی در بندر انزلی و رشت توسعه یافت و دانشکده فرماندهی و ستاد نیروی دریایی راه‌اندازی شد.
با آغاز تجاوز رژیم بعثی به کشورمان، نیروی دریایی ارتش جمهوری اسلامی ایران در هفتم آذر ماه ۱۳۵۹ با اجرای عملیات بزرگ شناور رزمی علیه عراق و با انهدام سکوهای نفتی البکر و الامیه و محاصره کامل دریایی بنادر بصره، فاو و ام القصر تا پایان جنگ به نبرد با هواپیماها و بالگردهای دشمن در دریا پرداخت.
نیروی دریایی ارتش جمهوری اسلامی طی هشت سال دفاع مقدس، ۱۰ هزار فروند کشتی تجاری را به بنادر ایران اسکورت یا همراهی کرد و فقط چند صد فروند آنها مورد اصابت موشک‌های هواپیمای دشمن قرار گرفت و این، کارنامه درخشانی در جنگ‌های دریایی محسوب می‌شود و نیروی دریایی ارتش همچنین امنیت خطوط مواصلات دریایی خلیج فارس، دریای عمان و شمال اقیانوس هند را همواره برقرار و تامین می‌کرد.
ناوگان نیروی دریایی جمهوری اسلامی ایران در ۲۹ فروردین ۱۳۶۷ در نبرد با نیروهای دریایی و هوایی آمریکا در خلیج فارس، با وجود اینکه ناوشکن سهند و ناوچه جوشن را از دست داد، اما ضربات مهلکی از جمله اصابت مین به ناوشکن ساموئل بی رابرتز، غرق شدن یک فروند کشتی لجستیکی و سرنگونی یک فروند بالگرد به نیروی دریایی آمریکا وارد کرد.
نیروی هوایی
نیروی هوایی ارتش بعد از پیروی انقلاب اسلامی از همه نظر دچار تحول و توسعه و تقویت شد .با شروع جنگ تحمیلی، با همت فرماندهان دلیری همچون شهید محمد جواد فکوری با به پرواز در آوردن ۲۰۰ هواپیما و عبور دادن ۱۴۰ فروند از آنها به داخل مرزهای عراق، پاسخ داندن شکنی به تجاوزهای نیروهای عراقی داد و مانع پروازهای بعدی آنان به فضای هوایی ایران شد.
به اذعان پژوهشگران غربی، نیروی هوایی ارتش ایران بعد از پیروزی انقلاب اسلامی موفق شد بسیاری از هواپیماهای خود را که به علت کمبود قطعات یدکی زمینگیر بودند، با استفاده از قطعات یدکی تعداد دیگری از همان جنگنده‌ها فعال سازد.
نقش نیروی هوایی ارتش جمهوری اسلامی ایران در عملیات‌های دریایی نیز حائز اهمیت بوده است به نحوی که به همراه نیروی دریایی ارتش در روز هفتم آذر ماه ۱۳۵۹ با انهدام هفت فروند از هواپیماهای شکاری، هفت فروند از ناوچه‌های موشک انداز و یک فروند ناو نیروبر هزار تُنی عراق و فرستادن آنها به قعر آب‌های خلیج فارس اقتدار خود را به نمایش گذاشت.
نیروی هوایی ارتش در عملیات شکست حصر آبادان با به‌کارگیری هواپیماهای شکاری و عکسبرداری هوایی و شناسایی تاکتیکی قبل از اجرای عملیات بر فراز مناطق اشغالی و عقبه جبهه‌ها و با به دست آوردن اطلاعات جامع، در عملیات طریق‌القدس با انجام دَه‌ها سورتی پرواز و بمباران خطوط مقدم جبهه‌ها، در عملیات فتح‌المبین با آزادسازی سایت‌های چهار و پنج موشکی و ایستگاه رادار دهلوان و هدف قرار دادن ۲۷ فروند از انواع هواپیماهای عراقی، در عملیات بیت‌المقدس با اتخاذ تدابیر مناسب عملیاتی و تغییر تاکتیک نیروی هوایی ایران، خنثی سازی ارتش عراق و انجام عملیات پشتیبانی و آزادسازی خرمشهر کارنامه ای بسیار درخشان و افتخارآفرین از خود نشان داد.
پدافند هوایی
پس از پیروزی شکوهمند انقلاب اسلامی، با انسجام در فرماندهی پدافند هوایی، سامانه‌ها و پوشش راداری نسبی در سراسر کشور فراهم و رشته‌های آموزشی لازم برای تربیت نیروهای خلاق و حرفه ای ایجاد شد.
با استفاده از تجارب دفاع مقدس، برابر تدابیر فرماندهی معظم کل قوا، قرارگاه پدافند هوایی با مأموریت دفاع از هوا و فضای کشور در مقابل هرگونه تهدید هوایی و با بهره‌گیری از تمامی ظرفیت‌های پدافند هوایی نیروهای مسلح کشور، در دهم شهریور ماه ۱۳۸۷ سازماندهی و تقویت شد و بعدها این روز به‌عنوان روز پدافند هوایی نام گرفت.
عملکرد پدافند هوایی قبل از آغاز جنگ
برابر اسناد و مدارک موجود هجدهم شهریور ۱۳۵۹ را باید آغاز یا نقطه عطفی بر حضور و نقش پدافند هوایی در دفاع مقدس دانست؛ زیرا در این روز سه فروند بالگرد و دو فروند هواپیمای عراقی و روز بعد نیز یک فروند بالگرد عراقی در حوالی آق‌داغ قصرشیرین بر اثر آتش پدافند هوایی ایران سرنگون شدند.
قدرت بلامنازع منطقه با توان بازدارندگی بی‌همتا
ارتش جمهوری اسلامی ایران بعد از گذشت چهار دهه از پیروزی انقلاب اسلامی، با تجربه‌ای ارزشمند از هشت سال دفاع مقدس و با به دست آوردن آخرین فناوری‌ها و تجهیزات و تاسیسات سخت افزاری، نرم افزاری، توان تولید، بهینه‌سازی و قدرت اجرای عملیات‌های دور زن، نقطه زن، هوشمند، با ساختارهای موشکی، پهپادی، جنگال، اطلاعات، پدافند هوایی، هوانیروز، واکنش سریع، متحرک هجومی مکانیزه، زرهی و توپخانه، تمام قد برای حفظ تمامیت ارضی، استقلال و نظام مقدس جمهوری اسلامی ایران از آمادگی کامل برخوردار است.
قدرت رزمی و توان زرهی این نیروی مردمی همچون سیل هولناک در زمین، صاعقه ای مهیب در آسمان و امواجی خروشان و غرق کننده در دریاها تفکر هر گونه تعدی و تجاوز را از دشمنان سلب کرده است و با عنایت به اینکه ایران اسلامی به لحاظ موقعیت ژئوپلتیکی توجه قدرت‌های دور و نزدیک را به خود جلب کرده و به توان بازدارندگی بی نظیری در منطقه و جهان تبدیل شده است، ارتش جمهوری اسلامی به موازات افزایش توانمندی‌های خود، گستره خدمات خود را در گوشه و کنار کشور توسعه داده و همچون دوره کرونا که با همه تجهیزات و امکانات خود در کنار پرسنل بهداشت و درمان یاریگر مردم بود، با اجرای طرح‌هایی نظیر "مردم یاری ارتش" و با فعال کردن گروه‌های جهادی در حوزه‌های بهداشت و درمان و عمران در خدمت مردم و محرومان است.
به گفته امیر سرلشکر سیدعبدالرحیم موسوی فرمانده کل ارتش جمهوری اسلامی ایران، این نیروی مردمی نه تنها از بابت تحریم ها تضعیف نشده بلکه "قادر است هر آنچه برای ماموریتش لازم باشد، آماده کند" و ارتشیان قهرمان به واسطه ایمان راسخ، تاثیرپذیری از نهضت امام حسین (ع) و داشتن ستارگان فروزانی همچون شهید صیاد شیرازی، قدرتمندتر از همیشه برای پاسخگویی به هرگونه تهدید آماده اند و به قول امیر سرتیپ کیومرث حیدری فرمانده نیروی زمینی ارتش جمهوری اسلامی، "هیچ نقطه ای از سرزمین‌های اشغالی از موشک‌های ایران در امان نیست".
رونمایی از یکهزار و ۸۴ دستگاه انواع تجهیزات و تسلیحات جدید، بازآماد، بازتولید و تولیدی نیروی زمینی ارتش در آستانه ۲۹ فروردین روز ارتش نیز بار دیگر تداوم رشد و بالندگی ارتشیان قهرمان را در مسیر افزایش توان رزمی نشان داد و ثابت کرد که ارتش جمهوری اسلامی ایران تحت امر رهبر معظم انقلاب اسلامی و در کنار سایر نیروهای مسلح همچون سپاه و نیروی انتظامی، برای جانفشانی و پاسداری از کیان ایران عزیز از هیچ کوشش و همتی دریغ نمی‌کند و همچون ستیغ دماوند در اوج عزت و اقتدار ایستاده است و هر طوفانی در مواجهه با سخره‌ها و چکادهای سخت و سنگین آن مجبور به کرنش و تسلیم خواهد شد.
منبع تاریخچه: پایگاه اطلاع رسانی ارتش جمهوری اسلامی ایران
عیسی پاشاپور