پژوهانه یا کمک‌هزینه تحقیقاتی (گرنت/ grant) به معنای بودجه‌ای است که به نهادهای تحقیقاتی یا دانشگاه‌ها و اعضای هیات علمی و محققان برای تامین هزینه‌های تحقیقات اعطا می‌شود تا پژوهشگر بدون دغدغه بتواند هزینه‌های تحقیقات خود را تامین کند. وزارت علوم از اواسط دهه ۸۰ و با توجه به اهمیت تحقیقات بودجه‌هایی را به اعضای هیات علمی برای تامین هزینه‌های خود اختصاص می‌داد و دستورالعمل اجرایی آیین‌نامه پژوهانه (گرنت) سال ۱۳۹۰ مصوب و به دانشگاه‌ها ابلاغ شد.
بر اساس ماده یک این آیین‌نامه هر دانشگاه موظف است حداقل ۲۵ درصد اعتبار خود را به هزینه های پژوهشی اعضای هیات علمی خود اختصاص دهد. همچنین معاونت پژوهشی دانشگاه بر اساس امتیازات کسب شده هر عضو هیات علمی متقاضی، میزان اعتبار تخصیص یافته به وی را در هر سال تعیین و پس از تایید رئیس دانشگاه به دانشکده و امور مالی دانشگاه ابلاغ می کند. از آنجا که طبق آیین نامه امتیازهای کسب‌شده بر اساس چاپ مقاله، کتاب، ثبت اختراع، انجام پژوهش‌های تقاضامحور، کسب رتبه در جشنواره‌های داخلی یا بین‌المللی، راهنمایی یا مشاوره پایان‌نامه کارشناسی ارشد یا رساله دکتری و سوابقی از این دست حاصل می‌شود، معمولا استادان جوان به دلیل سابقه کم در دریافت پژوهانه مشکل داشتند.
وزارت علوم به همین دلیل برای تامین پژوهانه اعضای جوان هیات علمی دانشگاه‌ها اقدام کرد و به گفته معاون مالی، اداری و مدیریت منابع با تامین بودجه در همین روزهای ابتدایی سال ۱۴۰۲ مبلغ ۱۵۰ میلیارد تومان برای تامین کمک‌هزینه پژوهشی استادان جوان تا ۵ سال تخصیص و به دانشگاه‌ها پرداخت کرده است. همچنین دانشمندان پراستنادی که از مدت‌ها قبل و بر اساس قانون باید از کمک‌هزینه تحقیقاتی برخوردار می‌شدند، شامل دریافت ۵۲ میلیارد تومان کمک‌هزینه شده اند که این مبلغ نیز به دانشگاه‌های محل خدمت آنها واریز شده است.
علی خطیبی در مورد اقدام جدید وزارت علوم برای تامین بهتر هزینه تحقیقات در دانشگاه‌ها در گفت‌وگوی حضوری با خبرنگار گروه علم و آموزش ایرنا اظهار داشت: در سال ۱۴۰۲ برای بهبود رشد علمی کشور اقدام جدیدی را انجام دادیم. به این صورت که به دستور وزیر علوم تمام اعضای هیات علمی جدید که از سال ۱۳۹۷ به بعد جذب شده‌اند، از دریافت پژوهانه یا کمک‌هزینه تحقیق برخوردار شوند.
وی توضیح داد: روند اعطای پژوهانه در دانشگاه‌ها روند پیچیده‌ای است و استادان جوان معمولا برای دریافت پژوهانه با سختی روبرو هستند. استادان باید با اعتبار شخصی مواد لازم را بخرند و آزمایش‌ها را انجام دهند و بعد از چاپ مقاله بتوانند برای پژوهانه درخواست بدهند. پژوهانه معمولا به استادانی داده می‌شد که دستاورد علمی داشته باشند و آن را با چاپ مقاله یا کتاب یا ثبت اختراع ثابت کنند تا شامل دریافت پژوهانه شوند.
خطیبی ادامه داد: هر دانشگاهی برای هر کدام از این دستاوردها امتیازی قائل است و بر اساس میزان اعتبار خود و امتیازی که استاد کسب می‌کند، به استاد پژوهانه می‌دهد که باید صرف تحقیقات شود. استادان باسابقه معمولا مشکلی ندارند؛ زیرا بعد از سال‌ها کار و دستاورد می‌توانند با امتیازهای کسب شده، از پژوهانه دانشگاه برخوردار شوند. ولی استادان جوان معمولا مشکل داشتند.
به همین منظور برای استادان تازه استخدام که از ۱۳۹۷ به بعد استخدام شده‌اند، پژوهانه در نظر گرفته شد.
اختصاص ۱۵۰ میلیارد تومان اعتبار پژوهانه برای ۳ هزار و ۵۴۴ استاد جوان
وی ادامه داد: بر همین اساس برای استادان فعال در رشته‌های آزمایشگاهی و عملی ۱۰۰ میلیون تومان و برای استادان رشته‌های علوم انسانی و تئوری ۴۰ میلیون تومان پژوهانه اختصاص دادیم و به دانشگاه ها ابلاغ کردیم. روند اعطای پژوهانه اینگونه است که ۵۰ درصد از این مبلغ را دانشگاه از محل درآمد اختصاصی یا بودجه کلی خود و بقیه را وزارت علوم تامین می‌کند. وزارت علوم در همین روزهای ابتدایی سال ۱۴۰۲ سهم خود را به دانشگاه ها واریز کرد. یعنی برای سه هزار و ۵۴۴ عضو هیات علمی سراسر کشور در دانشگاه‌های وزارت علوم که از سال ۱۳۹۷ استخدام شدند، ۱۵۰ میلیارد تومان اعتبار پژوهانه واریز کردیم.
از این تعداد هزار و ۴۷۰ نفر استادان فعال در رشته های نظری، تئوری و علوم انسانی و ۲ هزار و ۱۰۰ نفر در زمینه رشته‌های آزمایشگاهی و کارهای عملی بودند. ملاک برای تعیین استاد هم خوداظهاری دانشگاه‌ها، تعداد استادان جذب شده و زمینه تحقیقات نظری یا عملی بوده است.
خطیبی گفت: مجموع این پژوهانه ۳۰۰ میلیارد تومان بوده است که ۱۵۰ میلیارد تومان وزارت علوم واریز کرد و از دانشگاه خواستیم با افتتاح حساب به نام استادان کارت پژوهانه برای آنها تعریف کند که دست خود عضو هیات علمی باشد تا نگران هزینه اولیه تحقیقات نباشد. رقم ۱۰۰ میلیون تومان برای استاد دانشگاهی که در سال‌های اولیه کار خود است، رقم قابل ملاحظه‌ای است.
وی در پاسخ به این سوال که آیا نظارتی برای هزینه‌کرد این پژوهانه وجود خواهد داشت یا خیر نیز توضیح داد: در نامه‌ای که همراه با این مبلغ به دانشگاه‌ها ارسال شده است، تاکید کردیم که باید بر اساس آیین‌نامه گرنت (پژوهانه) دانشگاه هزینه شود.
خطیبی اظهار داشت: سعی کردیم مشکل استادان جوان را حل کنیم، اعتبار خوبی تخصیص دادیم و امیدواریم نتیجه آن را در رشد علمی کشور ببینیم.
حل مشکل بودجه تحقیقات قدیمی دانشمندان پُراستناد کشور در دولت سیزدهم
وی همچنین در مورد حل مشکل تخصیص پژوهانه دانشمندان پراستناد نیز گفت: آیت‌الله سیدابراهیم رئیسی رئیس‌جمهور عصر روز سه‌شنبه (هشتم فروردین) با جمعی از اساتید و دانشمندان یک درصد پراستناد دیدار کرد یکی از مباحث در این جلسه بودجه تحقیقات دانشمندان پراستناد کشور بود. دانشمندان یک درصد پراستناد را داخل کشور تعیین نمی‌کنند بلکه سامانه‌های علم‌سنجی بین‌المللی بر اساس میزان استنادات به مقاله‌های این دانشمندان در این زمینه تعیین‌کننده هستند.
استادیار دانشگاه الزهرا (س) افزود: رئیس‌جمهور در این جلسه تاکید داشتند پژوهانه‌ای به این دانشمندان پراستناد تعلق بگیرد. قانونی هم در این زمینه از اواخر دهه ۱۳۸۰ مصوب شده است ولی به آن عمل نمی‌شد. وزارت علوم به ازای هر دانشمند پراستناد یک درصد ۱۰۰ میلیون تومان و دانشمندان پراستناد دو درصد ۵۰ میلیون تومان اعتبار درنظرگرفته است و در کل ۵۰ میلیارد تومان اعتبار تخصیص داده شد.
همچنین در کل کشور ۱۴ دانشمند یک‌دهم درصدی داریم که ۸ نفر از آنان استادان وزارت علوم بودند و برای هر کدام از این دانشمندان هم پژوهانه ۲۵۰ میلیون تومانی در نظر گرفته شد و این مبلغ را کامل واریز کردیم که در مجموع ۲ میلیارد تومان بود.
خطیبی گفت: در نهایت با درنظرگرفتن مجموع مبالغ تامین شده، ۲۰۲ میلیارد تومان بودجه برای تحقیقات استادان جوان، دانشمندان پراستناد یک دهم درصد، یک درصد و دو درصد در همین روزهای ابتدایی سال ۱۴۰۲ تخصیص داده شد و نتیجه این تلاش و سرمایه‌گذاری برای تحقیقات دانشمندان و محققان جوان کشور، به زودی و در سال‌های آینده در رشد تولید و بهبود فضای تحقیقات دانشگاهی نمایان خواهد شد.