به گزارش ایرنا، این مجموعه ۷۰۰ ساله که در دوران پویایی خود در زمان حکومت آق قویونلوها ۲ برابر میدان نقش جهان اصفهان وسعت داشت، محل اصلی رژه نیروهای مسلح و اسب سواران لشکر همیشه پیروز اوزون حسن و حکومت آق قویونلوها بود و طبق اسناد تاریخی موجود در این میدان بزرگ ۳۰ هزار سرباز رژه می رفته اند و به مدت ۴۰۰ سال محل و مقر حکومت و فرماندهی امرایی چون جهانشاه، اوزون حسن، شاه ختایی و شاه طهماسب صفوی بوده است.
در وصف اهمیت تاریخی و ارزش مجموعه حسن پاشاه تبریز همین بس که شاردن، سیاح فرانسوی در سال ۱۰۸۲ هجری قمری و روزگار سلطنت شاه سلیمان صفوی در تبریز از این میدان دیدن کرده و درباره آن نوشته است: "میدان تبریز بزرگ ترین میادین عالم است که من دیده‌ام و خیلی بزرگ تر از میدان اصفهان می باشد".
در حال حاضر از این مجموعه بی نظیر محوطه ای کوچک با بنای مسجد مشهور و قدیمی صاحب الامر، مدرسه اکبریه و مخروبه ای از مسجد و مدرسه حسن پادشاه بر جای مانده است که البته این اثار نیز تا مدتها دور از دید و منظر عموم و مدیران و مسئولان میراث قرار داشت که رفته رفته در حال تبدیل شدن به زباله گاه بود که خوشبختانه از حدود یک دهه قبل اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری نسبت به بازسازی و مرمت آن وارد میدان شده است.
مجموعه بزرگ و تاریخی «حسن پادشاه» یا میدان صاحب الامر تبریز با گستره ۱۶۰ هزار مترمربعی جزو آثار برجسته به جای مانده از دوران افتخارآمیز اوزون حسن در تاریخ ایران و اسلام به عنوان پادشاه قدرتمند سلسله آق قویونلو ها است که عظمت تاریخی آن بسیار فراتر و وسیع تر بوده و بنا به دلایلی و در اثر حوادثی همچون سیل و زلزله و البته بی تفاوتی های تاریخی، اکنون این مجموعه تنها گوشه هایی از آن عظمت را یدک می کشد.
محوطه بزرگ، حمام، غسالخانه، مسجد، مدرسه، محل استراحت کاروان ها، مغازه های مختلف در رسته های گوناگون مجموعه بی مانند حسن پادشاه را نمادی از زندگی مردمان تبریز کهن است که در آن تاریخ، فرهنگ، سیاست و زندگی عمومی به تصویر کشیده شده است.
معاون میراث فرهنگی مدیرکل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری آذربایجان شرقی با تاکید بر اینکه اجرای عملیات مرمت و بازسازی مجموعه حسن پادشاه جزو اولویت های اول و اصلی فعالیت های مرمتی و بازسازی این اداره کل است، گفت: تمام توان و امکانات فنی و اداری و البته اعتباری خود را برای اجرای این طرح بزرگ به کار گرفته ایم.
وحید نواداد با بیان اینکه مرمت و ساماندهی هجرات شمالی و جنوبی مدرسه حسن پادشاه از مدت ها قبل آغاز شده است، افزود: با ادامه مرمت های کنونی می توان مجموعه را به حالت تثبیت رساند البته روند مرمت بی وقفه در سال های گذشته ادامه داشته است.
وی اضافه کرد: پس از مطالعات و پژوهش های تخصصی، مرمت و بازسازی این مجموعه پس از تصویب شورای فنی اداره کل و شورای راهبردی مجموعه جهانی بازار تبریز با اجرای عملیات مرمت و بازسازی و بازپیرایی شکل اصلی بنا با قراردادن پازلی قطعات باقی مانده از بنای تخریب شده بر روی هم، در بخش گنبدخانه این مجموعه با مشارکت تیم فنی معاونت میراث فرهنگی استان آغاز شد.
نواداد مرمت معماری بخش شمالی و جنوب غربی مدرسه اکبریه و بخش جبهه شرقی و جنوب شرقی مجموعه را از دستاوردهای مهم بازسازی و مرمت مجموعه حسن پادشاه در سال های اخیر دانست و ادامه داد: ساختمان مدرسه در ضلع غربی این مجموعه به طور کامل از بین رفته است و در ضلع شرقی نیز تقریبا' طاق ها از بین رفته، اما نوع معماری آن قابل رویت است.
وی دلیل طولانی بودن مدت زمان عملیات مرمتی این مجموعه را پژوهش های تخصصی و فنی به لحاظ اهمیت تاریخی این مجموعه عنوان و اضافه کرد: با توجه به پایتختی تبریز در دوره های ترکمانان و صفویه، این مجموعه در این ادوار نقشی مهم در حوزه های حکومتی، هنری و علمی داشته است، بنابراین برای مرمت و بازسازی بقایای آن مجوزهای لازم پیرو پژوهش های تخصصی و مطالعات و اقدامات فنی و کارشناسی مورد نیاز است.
وی دلیل طولانی بودن مدت زمان عملیات مرمتی این مجموعه را پژوهش های تخصصی و فنی به لحاظ اهمیت تاریخی این مجموعه عنوان و اضافه کرد: با توجه به پایتختی تبریز در دوره های ترکمانان و صفویه، این مجموعه در این ادوار نقشی مهم در حوزه های حکومتی، هنری و علمی داشته است، بنابراین برای مرمت و بازسازی بقایای آن مجوزهای لازم پیرو پژوهش های تخصصی و مطالعات و اقدامات فنی و کارشناسی مورد نیاز است.
نواداد مسجد، مدرسه، غسالخانه، میدان، عمارت هشت بهشت، باغ نصیریه، مجموعه جعفر پاشا، دارالمساکین و یک باب کلیسا را از داشته های تاریخی مجموعه حسن پادشاه تبریز بر اساس اسناد و تصاویر تاریخی بیان کرد و گفت: در سال های گذشته با تلاش های انجام شده و بنا بر نظر کارشناسان، مدرسه این مجموعه تاریخی که به لحاظ معماری و ساختمانی دچار آسیب های جدی بود، در اولویت مرمت قرار گرفته است.
اعتبار تخصیص یافته برای مرمت این مجموعه تاریخی کافی نیست
وی اعتبارات تخصیصی برای اجرای طرح مرمت مجموعه تاریخی حسن پادشاه در سال جاری را ۵۵۰ میلیون تومان اعلام کرد که این ارقام برای چنین طرحی بسیار ناکافی است.
مدیر مجموعه میراث جهانی بازار مسقف تبریز نیز در گفت وگو با خبرنگار ایرنا، اظهار کرد: بخشی از مجموعه فاخر حسن پادشاه مدرسه نصیریه است که طی زمان به فضایی مخروبه تبدیل شده بود که با مرمت سال های اخیر به شکلی بازسازی و به حالت کنونی درآمده است و فعالیت مرمتی این مجموعه در حال حاضر به این مدرسه معطوف شده است.
حسن اسماعیلی گفت: با توجه به اینکه فقط یک حجره در این مجموعه مدرسه ای باقی مانده بود، باقی حجره‌ها در جریان مرمت و بازسازی بر اساس همین یک حجره الگو برداری و ساخته شده و به صورت یک پروژه مرمتی در ۱۵ سال انجام شده است.
وی با اشاره به اینکه مجموعه ای که در ضلع شرقی میدان قدیم حسن پادشاه وجود دارد، آثار بر جای مانده از سلسله آق قویونلوها است، یادآور شد: در بخش پشتی آن که در دهه‌های گذشته مخروبه شده بود و پیشتر از ان به عنوان مدرسه یاد شده و بعدها به غسالخانه و اکنون در جریان بازسازی به مسجد تبدیل شده است.
اسماعیلی یادآور شد: بقیه آثار موجود در مجموعه حسن پادشاه در اضلاع دیگر بیشتر مربوط به دوره صفویه است.
بازسازی قسمت تاسیسات مجموعه حسن پادشاه به زودی به اتمام می‌رسد
وی با بیان اینکه فضای سبز و قسمت تاسیسات مجموعه حسن پادشاه به زودی به اتمام می‌رسد تا قابل بهره برداری شود، اظهار کرد: باید توجه داشت که میدان کنونی، میدان حسن پادشاه اصلی نبوده و طبق سند نقاشی مینیاتوری میدان اصلی بسیار بزرگ تر بوده و اگر بتوانیم این میدان را احیا کنیم کار بزرگی در مجموعه حسن پادشاه انجام داده‌ایم.
اسماعیلی مرمت و احیای مجموعه حسن پادشاه را گامی مهم و موثر برای بازگرداندن بزرگی و تاریخ سازی تبریز در ادوار مختلف دانست که این موضوع مستلزم عزم و اراده ای جدی از سوی میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری است.
وی احیای مجموعه تاریخی و مرمت این مجموعه را کاری بسیار بزرگ و ارزشمندی برشمرد و ادامه داد: برای مرمت، بازسازی و احیای این مجموعه تاریخی معظم که از دل خاک و تبریز قدیم بیرون آمده است باید سایر دستگاه ها نیز با اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری آذربایجان شرقی همکاری کنند، چون این اثر تاریخی و میراثی متعلق به همه مردم این استان و ایران اسلامی است.
اسماعیلی با اشاره به مرمت اصولی و حرفه ای مسجد واقع در مجموعه تاریخی حسن پادشاه، گفت: در این زمینه باید نهادهایی همچون اوقاف و امور مساجد نیز با وزارت میراث فرهنگی مشارکت و همکاری داشته باشند تا تمام مسایل به صورت منطقی، علمی و اصولی پیش رود.
اسماعیلی با اشاره به مرمت اصولی و حرفه ای مسجد واقع در مجموعه تاریخی حسن پادشاه، گفت: در این زمینه باید نهادهایی همچون اوقاف و امور مساجد نیز با وزارت میراث فرهنگی مشارکت و همکاری داشته باشند تا تمام مسایل به صورت منطقی، علمی و اصولی پیش رود.
به گفته وی این مجموعه که در بافت داخلی و قدیمی تبریز قرار دارد، از نظر میراثی و هویت تاریخی این شهر بسیار مهم است و باید توسط رسانه های گروهی و خبرگزاری ها به خوبی معرفی شده و بر اساس وزن تاریخی آن پرداخته شد.
اسماعیلی پاسداشت و نگهداری از میراث تاریخی و فرهنگی گذشتگان را جزو وظایف ذاتی و اهم ماموریت های میراث فرهنگی کشور دانست که توجه و عمل به این وظیفه نه تنها برای تاریخ و فرهنگ کشور گامی بسیار ارزشمند و مفید است، بلکه در میان مردم و شهروندان نیز انگیزه های دفاع و حراست از میراث گذشتگان را تقویت می کند.
کتیبه های کشف شده در این مجموعه از زیبایی های مجموعه حسن پادشاه است که نوع گچبری و کاشی کاری های شکوهمند در کنار کتیبه هایی به خط ثلث، تزئینات طلا و نقره و سنگ های تراشخورده، ایوان ها و رواق ها و ستون های سنگی و مرمرین که اغلب انها زا بین رفته، نشان از عظمت این مجموعه دارد.
طبق اسناد تاریخی مسجد این مجموعه در جریان زلزله های تبریز به کلی آسیب دیده و بخش هایی از آن در دوره قاجار بازسازی شده است.
اکنون تنها کتیبه سنگی که در ورودی مسجد نصب شده است و کتیبه ای دیگر که در ورودی مدرسه علوم دینی قرار دارد اثری از آن معماری باشکوه است و در جریان حفاری های اخیر چندین ستون حجاری شده از این مسجد نیز نمایان شده است.
مجموعه حسن پادشاه در سال ۱۳۵۴ ثبت ملی شده است.