گروه جامعه ایرنا- با نگاهی به تاریخچه زندگی بشر می توان دریافت که انسان همواره با حیوانات عجین بوده و حتی زندگی انسان های اولیه به این گونه ها وابسته بوده است، غذا و لباس آنها از محل شکار حیوانات تامین می شد، به مرور انسان اولیه انواع حیوانات را رام کرد و به خدمت خود درآورد، با گذشت زمان، مدرن شدن زندگی و گرایش انسان به شهرنشینی کم‌کم نقش حیوانات در زندگی انسان ها کمرنگ شد و بعد از گذار از این مرحله دوباره حیوانات وارد زندگی بشر شدند اما این بار نقشی فانتزی پیدا کردند و اینطور شد که وارد خانه ها و فضای شخصی انسان ها شدند.
اما اگر از دوره ورود حیوانات به منازل، یک قدم عقب تر برویم به پدیده ای به نام باغ وحش بر می خوریم که شرایطی میان این دو بخش از زندگی انسان است، اولین باغ وحش در دنیا به حدود سه هزار سال قبل و به زمان مصر باستان برمی گردد، این مراکز به مرور در اروپا نیز گسترش یافت و امروزه یکی از قدیمی ترین باغ وحش ها در اروپا باغ‌وحش شون‌برون (Schönbrunn) در وین است که قدمت آن به سال ۱۷۵۲ برمی‌گردد.
در ایران نیز همواره یکی از تفریحات مورد علاقه شاهان شکار حیوانات بود، در کنار آن اما نگهداری انواع حیوانات نزد شاهان امری بود که از دیرباز در ایران رواج داشته است، نقش برجسته‌های به جای مانده از دوران هخامنشیان و ساسانیان شاهدی بر این ادعا است، اما کم کم علاقه به حیوانات باعث شد تا باغ وحش در ایران نیز شکل بگیرد، تاریخ نشان می دهد تاسیس اولین باغ وحش در ایران به دوره قاجار و زمان سلطنت محمد شاه قاجار بر می گردد، در واقع آن زمان میرزاحسین خان آجودانباشی مقدم، ماموریت پیدا کرد برای پاره ای از مسائل به لندن برود در آنجا بود که با باغ وحش آشنا شد و آنرا در بخشی از سفرنامه خود آورد که مورد توجه محمد شاه قرار گرفت اما زندگی به شاه فرصت نداد که باغ وحشی در ایران بنا کند، بعد از فوت محمد شاه، ناصرالدین شاه بعد از سفرش به پاریس و آشنایی با باغ وحش تصمیم گرفت نمونه ای از آنرا در کشور بنا کند از این رو اولین باغ وحش ایران در بخشی از قصر دوشان تپه تهران بنا شد و با گذشت زمان به تعداد این باغ وحش ها و حیواناتی که در آنها نگهداری می شود اضافه شد و به مرور به سبک باغ وحش های امروزی درآمد.
اکنون ۲۵ باغ وحش و پارک وحش، ۱۸ باغ پرندگان و ۳۴ مرکز نگهداری در کشور وجود دارد که البته هر کدام از آنها مشکلات مخصوص به خودشان را دارند که سازمان حفاظت محیط زیست به عنوان متولی حفاظت از حیات وحش در صدد رتبه بندی آنها است.
معاون محیط زیست طبیعی و تنوع زیستی سازمان حفاظت محیط زیست دراین باره به خبرنگار محیط زیست ایرنا گفت: رتبه بندی باغ وحش ها با هدف ارتقای کیفیت این مراکز انجام می شود.
حسن اکبری افزود: از سال گذشته یک سری شاخص ها را تعریف کردیم که در جلسات متعدد کارشناسی نهایی شدند تا با کمک آنها بتوانیم باغ وحش ها را رتبه بندی یا همان درجه بندی کنیم که بر اساس آن می توان پایش ها را هم تقویت کرد.
وی با اشاره به اینکه این شاخص ها در ۱۵ محور با ۶۸ شاخص تعریف شده اند اظهارداشت: مجوز باغ وحش، نقش باغ وحش ها در آگاهی رسانی و آموزش، ایمن سازی و حفاظت از فضای باغ وحش، فضای سبز، زیبایی شناختی، تغذیه سالم حیوانات، بهداشت و مدیریت پسماند، بیماری های حیات وحش، واکسیناسیون، تلفات حیات وحش و پیگیری ها، مدیریت و پیشگیری، رعایت حقوق حیوانات، رفتارشناسی و فضاهایی که برای گونه ها در نظر می گیرند، کمکی که احیانا باغ وحش ها به حفاظت می کنند، مسائل مدیریت منابع انسانی و ثبت اطلاعات در سامانه جامع محیط زیست، مستندسازی مسائل باغ وحش و تنوع گونه ای باغ وحش ها از جمله محورهایی هستند که برای هر کدام چندین شاخص تعریف شده و هر شاخص یک امتیاز دارد.
وی تاکید کرد: باغ وحش ها می توانند در حفاظت از گونه های جانوری نقش مهمی را ایفا کنند و گونه هایی که در طبیعت منقرض شده اند دوباره در باغ وحش ها تکثیر و به طبیعت برگردند، به عنوان مثال غزال اوریکس در طبیعت منقرض شده اما در باغ وحش تکثیر و دوباره به طبیعت برگشت همچنین گوزن زرد ایرانی هم همین شرایط را دارد بنابراین فعالیت صحیح باغ وحش ها می تواند نقش مهمی را در حفاظت از گونه های جانوری ایفا کند.
۱۵ محور با ۶۸ شاخص برای رتبه بندی باغ وحش ها تعریف شده اند که بر اساس آنها باغ وحش هایی که به استاندارد نزدیک تر باشند ارتقاء می یابند و امکان تعطیلی آنهایی که از استاندارد دور هستند وجود دارد. غزال اوریکس یا تیزشاخ عربی یا خَربُز (نام علمی: Oryx leucoryx) گونه‌ای از خانواده گاوسانان و بومی مناطق استپی و بیابانی شبه جزیره عربستان و مدیترانه شرقی است که در دهه ۱۹۷۰ در حیات وحش منقرض شد اما تعدادی از آن در اسارت باقی مانده بودند و برنامه موفقیت‌آمیزی برای بازگرداندن آنها به طبیعت اجرا شد.
اکبری درباره بررسی این شاخص ها گفت: تیمی از کارشناسان به باغ وحش ها مراجعه و بعد از بررسی مسائل به هر کدام از این شاخص ها در محورهای مورد نظر امتیاز می دهند و بر اساس امتیازهای کسب شده باغ وحش رتبه بندی می شود، حتی برخی اقدامات مانند نقل و انتقال غیر مجاز، تلفات ناشی از سهل انگاری ، دو رگه گیری، انجام حرکات نمایشی با حیوانات وحشی و خرید و فروش حیات وحش برای باغ وحش ها امتیاز منفی به همراه دارد که حتی می تواند منجر به ابطال پروانه فعالیت آن باغ وحش شود.
وی اظهار داشت: در مجموع تمام این شاخص ها توسط کارشناسان بررسی و در نهایت جمع بندی و رتبه بندی می شوند، با این کار باغ وحش هایی که به استاندارد نزدیک تر هستند شناسایی و از لحاظ مسائل مدیریتی بیشتر مورد توجه قرار می گیرند، در مقابل باغ وحش هایی هم که امتیاز پایینی دارند نیز تحت فشار قرار می گیرند تا خودشان را به استاندارد نزدیکتر کنند و اگر بی توجهی ادامه پیدا کند با آنها برخورد و اگر لازم باشد تعطیل می شوند.
معاون محیط زیست طبیعی و تنوع زیستی سازمان حفاظت محیط زیست با تاکید بر اینکه اردیبهشت شاخص ها را نهایی می کنیم، گفت: این شاخص ها آماده و به پنج استان از جمله خراسان رضوی، البرز و فارس به صورت پایلوت ارسال شده است تا این شاخص ها برای باغ وحش های این استان مورد بررسی قرار گیرد و امتیازها به صورت پایلوت تکمیل شود و سپس این امتیازها در یک کمیته کارشناسی مورد بررسی قرار می گیرند و اگر نیاز بود ویرایش نهایی بر روی آنها انجام و به تمام استان ها ابلاغ می شود که بعد از آن ملاک بسیاری از کارهای مدیریتی در باغ وحش ها همین رتبه بندی ها خواهد بود.
9014