حیوانات وحشی، هرگز خانگی نخواهند شد

به گزارش روز یکشنبه ایرنا از سازمان حفاظت محیط زیست، تجارت بین المللی حیات وحش از آن دست تجارت هایی است که سالانه میلیاردها دلار را به خود اختصاص می دهد و صدها میلیون نمونه گیاهی و جانوری، از جانوران و گیاهان زنده (که برای نمایش در باغ وحش ها، سیرک ها، مطالعات علمی و یا به عنوان حیوان خانگی مورد استفاده قرار می گیرند) گرفته تا طیف گسترده ای از اجزای آنها و محصولات مشتق شده از آنها، از جمله محصولات غذایی، کالاهای چرمی متنوع، آلات موسیقی چوبی، الوار، سوغاتی های گردشگری، داروها و ... را در بر می گیرد.

در بسیاری از مناطق جهان، میزان بهره‌برداری از گونه‌های جانوری و گیاهی خاص بسیار بالا است و تجارت آنها به همراه عوامل تهدید دیگر مانند تخریب و از بین رفتن زیستگاه، می‌تواند باعث کاهش جمعیت این گونه‌ها و حتی هدایت آنها به سمت انقراض شود از این رو کنوانسیون سایتیس برای ممانعت از این کار ایجاد شد.

از آنجایی که عرضه و تقاضا برای نمونه ها و محصولات حیات وحش اعم از جانوری و گیاهی در نقاط مختلف جهان وجود دارد، تجارت این گونه ها  اغلب صرفا در سطوح ملی نبوده، بلکه مرزهای بین المللی را هم پشت سر می گذارد بنابراین تلاش برای نظم بخشی و قانونمند کردن این نوع از تجارت، مستلزم همکاری های منسجم در سطوح بین المللی است که کنوانسیون تجارت بین المللی گونه های گیاهی و جانوری در معرض خطر انقراض (CITES  ) به همین منظور بنیان نهاده شده است، این کنوانسیون که در تاریخ ۳ مارس ۱۹۷۳(مقارن با ۱۲ اسفند ۱۳۵۱) به تصویب رسید، در تاریخ ۱ جولای ۱۹۷۵( مقارن با ۱۰ تیر ۱۳۵۴) لازم الاجرا شد، جمهوری اسلامی ایران نیز در تاریخ ۱۶تیرماه ۱۳۵۵به این کنوانسیون ملحق شد.

امروزه این کنوانسیون با ۱۸۴ کشور عضو، بیش از ۳۸۷۰۰ گونه گیاهی و جانوری را در برابر برداشت بی رویه جهت تجارت بین المللی مورد حفاظت قرار می دهد، این گونه ها به تفکیک در ۳ پیوست این کنوانسیون جای گرفته اند، این پیوست ها بر اساس میزان مورد تهدید بودن گونه در برابر تجارت بین المللی دسته بندی شده اند.

در این عکس کشورهای عضو به رنگ سبز نمایش داده شده اند

دبیرخانه کنوانسیون سایتیس در کشور ما در سازمان حفاظت محیط زیست مستقر است. درخواست های ارائه مجوز ابتدا توسط اداره کل استان سپس توسط مقام های علمی و مقام اجرایی کنوانسیون در کشور مورد بررسی قرار گرفته در صورت فراهم بودن مستندات لازم، مجوز توسط مقام اجرایی صادر می شود.

اگر قصد خرید گیاه یا جانوری را دارید که در ضمایم سایتیس قرار دارند، اطمینان حاصل کنید که فروشنده آن را به طور قانونی اخذ کرده است. اگر گونه وارداتی باشد لازم است با مجوز سایتیس وارد کشور شده باشد، اگر به صورت پرورشی در ایران متولد شده باشد، باید حاصل والدین یا اجدادی باشد که با مجوز سایتیس وارد کشور شده اند، حتی در صورتی که پروانه تکثیر و پرورش گیاه یا جانوری را داشته باشید اما  مولدین یا همان پایه های مادری، مجوز سایتیس ورود اولیه را نداشته باشند، امکان صادرات موالید آنها را به دیگر کشورها پس از تولید انبوه نخواهید داشت. 

هدف کنوانسیون CITES این است که اطمینان حاصل کند جانوران و گیاهان وحشی با هدف تجارت بین المللی، مورد بهره برداری ناپایدار قرار نمی گیرند. در واقع این کنوانسیون یک چارچوب حقوقی بین‌المللی،  همراه با ضوابط و دستورالعمل های مشترک برای سختگیرانه تر کردن کنترل واردات و صادرات بین‌المللی گونه‌هایی که در معرض انقراض هستند و نظام مند کردن تجارت بین‌المللی سایر گونه‌ها ایجاد می‌کند.

کنوانسیون CITES، نه تجارت بین المللی گونه های گیاهی و جانوری حیات وحش را ترویج می کند و نه کاملاً آن را ممنوع می کند. در عوض، این کنوانسیون با به کارگیری چارچوب قانونی ویژه، تجارت بین‌المللی نمونه‌های گونه‌های انتخابی را بسته به طبقه‌بندی آنها که براساس وضعیت حفاظتی آنها انجام می گیرد، تحت کنترل‌های خاص قرار می‌دهد.

کنوانسیون سایتیس چنین مقرراتی را از طریق سه هدف قانونمند بودن، پایداربودن و قابلیت ردیابی دنبال می کند. به طور کلی این اهداف در سه بخش قانونمند بودن، پایداری و قابلیت ردیابی تقسیم بندی می شوند.

بر اساس بند الف ماده ۱ قانون کنوانسیون سایتیس، وقتی که سایتیس گونه ای را در یکی از ضمیمه های خود قرار می دهد، تمام زیرگونه های آن گونه نیز مشمول آن ضمیمه می شوند و تحت حفاظت کنوانسیون قرار می گیرند. البته کنوانسیون می تواند فقط یک زیرگونه از یک گونه را تحت حفاظت قرار دهد و یا حتی فقط یک جمعیت را که از نظر جغرافیایی از بقیه گونه جدا شده است، در ضمایم خود جای دهد.

زیرگونه: گونه می تواند مجموعه ای از زیرگونه ها باشد که هریک از آنها ویژگی های خاص خود را دارند اما آنقدر متفاوت نیستند که بتوان از آنها به عنوان یک گونه جداگانه یاد کرد.

جمعیت جدای جغرافیایی: یک جمعیت جدا شده جغرافیایی، گروهی از افراد گونه یا زیرگونه را شامل می شود که در یک منطقه یا یک کشور زندگی می کنند.

نمونه: منظور از نمونه یک جانور یا گیاه کامل زنده یا مرده، اجزای بدن او و یا مشتقات حاصل از آن است، که قرار است از کشوری به کشور دیگر انتقال یابد.

اجزا: اجزای بدن یعنی قسمت هایی از بدن گیاه یا جانور که فرآوری نشده است و هنوز می توان تشخیص داد که به کدام گیاه یا جانور تعلق دارد. مانند پوست، شاخ، لاک، دندان، پر، چوب، بذر، ریشه، پیاز و ....

مشتقات: بخش هایی از بدن گیاه یا جانور که فرآوری شده و دیگر امکان تشخیص اینکه به کدام گونه تعلق دارد وجود ندارد. مثل کلیدهای پیانو ساخته شده از عاج، آلات موسیقی یا مجسمه هایی که از چوب ساخته شده اند، کیف ها، کمربندها، داروها، ساعت ها و محصولات غذایی و غیره.

پیوست ها (ضمایم کنوانسیون)

کنوانسیون سایتیس بیش از ۳۸۷۰۰ گونه گیاهی و جانوری را در ۳ ضمیمه با شرایط حفاظتی مختلف جای داده است. هر کدام از ضمایم بر اساس وضعیت حفاظتی گونه و میزان تاثیر تجارت بین المللی بر آن از درجه حفاظتی متفاوت و قوانینی با درجات مختلف سختگیری یا به عبارتی محدویت های متفاوت برخوردار هستند به شکلی که از عدم برداشت بی رویه گونه و انقراض احتمالی آن در نتیجه تجارت بین المللی اطمینان حاصل کند. نام تمامی گونه ها یا زیرگونه های مشمول ضمایم سایتیس به صورت نام علمی در جدول ضمایم این کنوانسیون درج شده لذا برای آگاهی از اینکه گیاه یا جانوری در این ضمایم قرار دارد یا خیر باید از نام علمی آن اطلاع داشت.  

گونه های در خطر انقراض در ایران: یوزپلنگ آسیایی، پلنگ، شنگ، سمندر لرستانی و خرس سیاه است که واردات و صادرات بین المللی آنها با هدف تجاری ممنوع است و واردات و صادرات بین المللی آنها با اهداف دیگر نیز با ضوابط و قوانین خاص انجام می گیرد،

همچنین گونه هایی مانند سیاه گوش، کورکور سیاه، کورکور حنایی، کرکس مصری، لاک پشت مهمیزدار، لاک پشت آسیایی و سوسمار خاردم مصری الزاما در معرض خطر انقراض نیستند اما تجارت بین المللی بی ضابطه می تواند آنها را به سمت انقراض هدایت کند.

گونه هایی مانند رودک عسل خوار، سمور سنگی و پری شاهرخ جزو گونه هایی هستند که در مرزهای یک کشور تحت قوانین خاص قرار دارند و کنترل تجارت بین المللی آنها نیازمند همکاری دیگر کشورهای عضو کنوانسیون است، واردات و صادرات بین المللی آنها با هدف تجاری با رعایت  قوانین خاص امکان پذیر است

نمایندگان کشورهای عضو کنوانسیون هر دو یا سه سال یک بار در قالب اجلاسی به نام کنفرانس اعضای کنوانسیون(CoP)، گردهم می آیند، ضمایم کنوانسیون را مورد بررسی و بازبینی قرار می دهند و مسائلی از جمله مشکلات پیش روی اجرای کنوانسیون را مورد بحث و بررسی قرارداده راهکارهای پیشنهادی را ارائه می دهند.

کنوانسیون سایتیس برای واردات، صادرات و صادرات مجدد گونه ها، یک سیستم مجوزدهی دارد که بسته به نوع نمونه، منشأ آن، شماره ضمیمه، هدف از انتقال نمونه و ... ، درخواست متقاضیان انتقال نمونه ها را مورد بررسی قرار داده، مجوزهای لازم در این خصوص را صادر می کند. بدون مجوز سایتیس، ادارات گمرک کشورها اجازه خروج یا ورود گونه های سایتیس را به کسی نمی دهند و مقام اجرایی کنوانسیون در کشور می تواند نمونه را توقیف کرده، در مورد بازگشت آن به کشور مبدا و یا سپردن آن به مراکز مجاز نگهداری تصمیم گیری کند، حتی نحوه حمل و نقل نمونه ها نیز باید تحت نظارت دبیرخانه ملی کنوانسیون در کشورهای عضو و با رعایت استانداردهای تعیین شده توسط کنوانسیون باشد تا حیات نمونه به خطر نیفتد و آسیبی به آن وارد نشود.