«کفران نعمت موجب زوال نعمت می شود» این حدیثی از امام علی(ع) است که در زبان مادربزرگم جاری بود به خصوص وقتی که توت های داخل حیاط را می دید که بر کف موزاییک ها نقش بسته و بوی و طعم آن مدت ها حیاط منزل را پُر می کرد.
اما مادربزرگم خیلی هم بی راه نمی گفت و امروز که نگاهم به این زوال نعمت در کف خیابان های بجنورد می افتد ناخودآگاه یاد این دُر گرانبهای امیرالمومنین(ع) می افتم که اگر هر شخصی این حدیث را در ذهنش تثبیت کند هیچوقت موجب زوال نعمت نمی شود.
بجنورد به واسطه نارون‌های سر به فلک کشیده به شهر درختی شهره است و در این بین چتر درختان توت نیز بر سر کوی و برزن این شهر کهن گسترانیده شده و اردیبهشت که فرا می رسد شهر، طعم توت به خود می گیرد و عابرانی که بی تفاوت بر کف پیاده‌روهای لَزِج گام بر می دارند.
نمی دانم چرا ولی طعم توت یادآور غرولندهای شیرین مادربزرگم را می دهد و وقتی که در این پیاده روها قدم می زنم بی اختیار از گوشه ای حرکت می کنم تا توت را له نکنم و چقدر سخت می شود پیاده روی در خیابان هایی که قدم به قدم فرش توت شده است.
چندی پیش مطلبی را می خواندم که در قدیم برخی از افراد در مسیر رهگذاران و عبور کاروان‌ها نذر خود را با کاشت درختان توت ادا می‌کردند و چه مطلب تاثیرگذاری بود، ادای نذری که در نوع خود خلاقیت داشت و در فصل بهار و تابستان مسافران بی بهره نمی ماندند.
اما توت برای من در مکانی خاص دارای طعم معنوی است و رایحه شیرین آن من را یاد امامزادگان و بقاع متبرکه‌ای می اندازد که پنجشنبه ها با مادربزرگ برای فاتحه ای نثار گذشتگان قدم می زدیم و صدای گنجشک ها در هوای مَلَس اردیبهشت که رو به گرمی می رفت یاد آخرت را زنده می کرد.
با نگاهی به خیابان‌های شهر به ویژه زیر درختان توت نشان می‌دهد که روزانه چه حجمی از ثمره این درختان بیهوده و بی سامان روی زمین می‌ریزد و نابود می‌شود؛ حال آنکه با اندک مدیریتی می‌شد حجم زیادی از این میوه‌ها را جمع آوری کرد.
با جمعی از همشهریان که در مورد توت‌های شهر به بحث می نشینم آنها نیز با من هم نظر هستند و عذاب وجدان این زوال نعمت انگار که در ذهن تمامی مردم این شهر رخنه کرده است و همه با من اتفاق نظر دارند که باید تدبیری اندیشیده شود.
یک روز گرم اردیبهشتی که در خیابان فردوسی بجنورد قدم می زدم متوجه خودروهای متوقف در کنار خیابان شدم که بچه ها به درختان حمله ور شدند و شاخه ها را پایین کشیده و مشغول جمع آوری توت شدند.
توت‌های سفید و قرمزی که روی شاخه‌های درختان همچون الماس جلوه‌گری می‌کنند و بیشتر آن هم با هر تکانه‌ای به روی زمین ریخته و حیف و میل می شود.
محمد درتومی یکی از همان افرادی است که کنار خیابان توقف کرده و از توت‌های درختان چیده و میل می کند در این خصوص می گوید: خوردن توت بر روی درخت لذت دیگری دارد و یادآور خاطرات دوران کودکیش است که درخت تنومندی در حیاط خانه داشتند که در این ساخت و سازهای جدید از بین رفت.
وی می‌گوید: اینها نعمت خداوند هستند و اگر خورده نشود هدر می رود و بهتر است این روش چیدن طوری مدیریت شود که حتی دانه‌ای از آن نیز از بین نرود.
چند قدمی که بالاتر می روی این خوش طعم شیرین ارزش پیدا می کند و سرنوشت دیگری برایش رقم می خورد و سر همین خیابان فردوسی دوراهی مدرس ۲ سالی است که در همین فصل پیرزنی بسته های نیم کیلویی توت را ۲۰ هزار تومان در ترافیک شلوغ چهارراه به فروش می رساند و این دوگانگی زوال و ارزش را نمی فهمم.
بی شک نمی‌توان آمار دقیقی از هدر رفت این میوه‌های کوچک شیرین ارائه داد، اما چرا با وجود فراوانی این درختان سخاوتمند، میوه آن با قیمت بالایی در میوه فروشی‌ها به فروش می‌رسد و یا خشک شده آن را باید به چند برابر قیمت از آجیل فروشی‌ها تهیه کرد.
این کلاف ریزش توت ها ذهن مرا مشغول کرده است و دنبال چاره ای می گردم که شاید بتوان از این نعمت الهی به نحو بهتری بهره برد تا بر کف خیایان حیف و میل نشود.
به سراغ مدیر امور باغبانی سازمان جهاد کشاورزی خراسان شمالی می روم و از او در مورد چگونگی مدیریت این پدیده سوال می کنم.
محمد عفتی که خود انگار با من همدرد بود در ابتدا از اینکه چرا مردم به راحتی از کنار توت های خیابان می گذرند و زیر پایشان له می کنند گلایه کرد و می گوید: توت از جمله درختانی به شمار می رود که در مناطق مختلف رشد و نسبت به سرما و گرما مقاوم است و برای رشد نیاز به آبیاری، نور خورشید، هرس، کود و دمای مناسب نیاز دارد که خراسان شمالی اقلیم مناسبی را برای رشد این درخت فراهم کرده است.
وی می افزاید: مردم بجنورد در گذشته از این میوه به صورت تازه خوری، خشک و شیره آن استفاده می کردند ولی متاسفانه در سال های اخیر به درختات توت بعضا بی مهری می شود و حتی برخی از باغ داران محصول را جمع آوری نمی کنند در حالی که قیمت مناسبی نیز در بازار مصرف دارد و توت خشک در بازار قیمت مناسبی دارد.
مدیر امور باغبانی سازمان جهاد کشاورزی خراسان شمالی می گوید: جاده سلامت که شهر بجنورد را به مکان تفریحی بش قارداش بجنورد متصل می کند مملو از درختان تنومند توت است که این مسیر بانک ژنتیکی خوبی از این میوه را فراهم کرده است و می توان از شاخه های آن برای تکثیر و سرشاخه کاری و یا در نوغانداری نیز استفاده کرد.
وی به شهروندان توصیه کرد که نسب به جمع‌آوری این محصول اقدام کنند و باید به صورت بهداشتی با پهن کردن سفره های تمیز و یا به صورت مکانیزه این خوشمزه های شیرین را جمع آوری کنند تا هدر نرود.
به گزارش ایرنا، خراسان شمالی یکی از استان هایی است که کهنسال ترین درختان را در کشور دارد، جاذبه ای منحصر به فرد که می تواند طبیعت گردان بسیاری را به سمت خود بکشاند.
این درختان را می توان در بجنورد، شیروان، اسفراین و شهرستان های دیگر هم دید، درختانی که هر از گاهی در آتش بی دقتی مردم سوخته اند اما دوباره رشد کرده و قامت راست کرده اند.
درخت توت در این خطه روایتی دیرین دارد و شاتوت کهنسال روستای حصار بجنورد در فهرست آثار طبیعی ملی ثبت شده است و در روستای زیارت شیروان نیز توتی ۲۵۰ ساله سایه گسترده که خوان کرمش هنوز هم گرم است و مورد استفاده قرار می گیرد.
سه درخت توت در روستای مملجه بجنورد با عمری بیش از ۱۰۰ سال نیز سالانه گردشگران زیادی را به این روستا می کشاند و از مجموع ۵۵ اثر طبیعی استان که در فهرست میراث طبیعی ملی ثبت شده، ۵۱ درخت کهنسال است.
خراسان شمالی با یک میلیون نفر جمعیت در شمالشرق کشور واقع است که ۴۴ درصد جمعیت آن در روستاها سکونت دارند.