گروه جامعه ایرنا - بازماندگی از تحصیل دانش‌آموزان یکی از معضلات همیشگی در نظام آموزشی کشورها محسوب می‌شود که براین اساس آموزش و پرورش هر کشوری مطابق سیاست‌ها و شرایط خود برای کاهش تعداد بازماندگان از تحصیل تلاش می‌کند.
جمهوری اسلامی ایران هم در راستای ضرورت تحصیل دانش‌آموزان و تاثیر آن در توسعه جامعه و با توجه به آموزه‌های اسلامی در حوزه عدالت در علم‌آموزی، امکانات و تجهیزات مختلف را برای آموزش رایگان فرزندان فراهم کرده است و این موضوع در پرتو اصل ۳۰ قانون اساسی به صورت یک تکلیف برای دولت درآمد.
اصل سی‌ام قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران به صراحت اعلام کرده که «دولت موظف است وسایل آموزش و پرورش رایگان را برای همه ملت تا پایان دوره متوسطه فراهم سازد و وسایل تحصیلات عالی را تا سرحد خود کفایی کشور به صورت رایگان گسترش دهد.»
در این راستا، وزارت آموزش و پرورش با ساخت و توسعه مدارس دولتی، جذب حداکثری معلم برای دانش‌آموزان در اقصی نقاط کشور و در نهایت فرهنگ‌سازی به منظور حضور حداکثری دانش‌آموزان در کلاس‌های درس تلاش می‌کند تا قانون آموزش رایگان و عمومی برای همه شهروندان را اجرا کند اما با وجود تلاش‌های انجام شده در این حوزه، همچنان شاهد کودکان بازمانده از تحصیل در اقصی نقاط کشور از جمله در شهر تهران هستیم.
براساس اعلام مسئولان آموزش و پرورش با توجه به آمار به دست آمده در تابستان ۱۴۰۱، حدود ۹۰۰ هزار دانش آموز بازمانده از تحصیل در کشور وجود داشت که با جذب ۱۶۴ هزار نفر از آنها در ۲ ماه پایانی سال تحصیلی، ۸۷۰ هزار نفر در مهر ۱۴۰۱ باقی ماندند که بیش از ۲۰۴ هزار نفر آنها مربوط به دوره ابتدایی است؛ بنابراین موضوع بازگشت فرزندان به چرخه تحصیل به‌ویژه در دوره ابتدایی اهمیت بسیار دارد و باید دوچندان مورد توجه مسئولان وزارت آموزش و پرورش قرار گیرد و با کسب راهکار از کارشناسان متخصص در این حوزه به جذب حداکثری دست یابیم زیرا جدایی دانش‌آموزان از آموزش و پرورش و گذراندن وقت در خیابان‌ها و مکان‌هایی نامناسب برای سن این کودکان می‌تواند ناهنجاری و آسیب‌های اجتماعی در جامعه را افزایش دهد.
کودکان، استعدادها و توان‌های نهفته آینده کشور هستند که باید در سیستم آموزش و پرورش کشف شوند و پرورش یابند تا این سرزمین در حوزه‌های مختلف علمی، ورزشی، فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی به قله‌های افتخار دست یابد اما اکنون کودکانی را می‌بینیم که به جای حضور در کلاس درس و یادگرفتن «الفبا» در کوچه و خیابان با عنوان «کودکان کار» پرسه می‌زنند یا دخترانی که با حسرت آموزش و تحصیل کرده بودن به خانه‌داری می‌پردازند.
دوست داشتم مهندس ساختمان شوم
احمد پسری حدود ۱۰ ساله در ساعت ۱۱ صبح مشغول فروختن کتاب در گوشه‌ای از خیابان است. او به خبرنگار ایرنا گفت: سه ساله درس خواندم اما به دلیل مشکلات مالی که داشتیم، نتوانستم درس بخوانم.
وی افزود: درس و مدرسه را خیلی دوست داشتم، دلم می‌خواست که من در آینده مهندس ساختمان شوم اما قسمت نبود. الان هم ناراحت نیستم بالاخره هرکس باید یک کاری کند، من هم کتاب می‌فروشم.
احمد ادامه داد: البته این کتاب‌ها برای من نیست، من فقط فروشنده هستم و از هر مقدار فروش سودی هم به من می‌رسد. تقریبا در یک ماه حدود چهار میلیون تومان دستم را می‌گیرد و کمک خرج خانواده‌ام می‌شوم.
وی یادآورشد: اگر من این کار را نمی‌کردم، خواهر کوچکترم نمی‌توانست درس بخواند. همین که او هم بتواند سواد خواندن و نوشتن پیدا کند، من خوشحالم. من سعی می‌کنم از بعضی کتاب‌ها بخوانم اما خیلی هم نمی‌رسم.
باید یاد بگیرم مرد باشم
رضا پسر ۱۱ ساله‌ای است که شیشه ماشین‌های توقف کرده پشت چراغ قرمز را تمییز می‌کند. او به خبرنگار ایرنا گفت: مدرسه را دوست داشتم. دوستان زیادی هم در مدرسه داشتم و با هم بازی می‌کردیم اما با رفتن به مدرسه نه تنها پولی به دست نمی‌آوردم بلکه باید برای خرید کتاب، دفتر و لوازم التحریر هم هزینه می‌کردم.
وی افزود: من و دو نفر از دوستانم تصمیم گرفتیم که به مدرسه نرویم و به دنبال کسب کمک خرجی برای خانواده‌هایمان باشیم. از پاک کردن شیشه ماشین لذت نمی‌برم اما باید یاد بگیرم که مرد باشم.
رضا ادامه داد: البته برادر کوچکم قول داده است که وقتی به مدرسه رفت، هرچه را که یاد گرفت به من هم یاد بدهد. شایدم یک روز اوضاع خوب شد و توانستم به مدرسه بروم اما الان وقتی برای درس خواندن ندارم.
وی در پاسخ به این پرسش که آیا از مدرسه پیگیری برای بازگشت به تحصیل او انجام شده است، گفت: در مدرسه ما خیلی‌ها از وسط سال نمی‌آمدند و بعدا می‌فهمیدم که دنبال کار رفته‌اند، حتما مدرسه هم این را می‌داند.
دخترانم باید آشپزی و بچه‌داری بلد باشند
اکبر دستفروشی ۴۵ ساله است که چهار فرزند دارد، او به خبرنگار ایرنا گفت: پسر بزرگم را تا ۱۶ سالگی به مدرسه فرستادم اما بعد از آن به دنبال کار رفت و الان هم در یک مکانیکی مشغول به کار است اما دخترهایم را به مدرسه نفرستادم، دختر که درس بخواند، توقعاتش بالا می‌رود.
وی افزود: سه دختر دارم که بزرگترین آنها ۱۶ سال دارد و الان هم ازدواج کرده است و ۲ دختر دیگر هم به من و مادرشان در پاک کردن سبزی کمک می‌کنند تا وقت شوهرشان بشود. درس به درد دختر نمی‌خورد، زن باید آشپزی و بچه‌داری بلد باشد که خداروشکر دختران من یاد گرفته‌اند.
زمانی برای انجام تکالیف نداشتیم
رسول پسر ۱۴ ساله‌ای است که با برادر بزرگتر خود مشغول زباله‌گردی هستند. او به خبرنگار ایرنا گفت: ما تا کلاس چهارم درس خواندیم اما بالاخره باید چرخ زندگی هم بچرخد البته یک زمانی صبح‌ها به مدرسه می‌رفتیم و بعد از ظهرها به کار می‌رسیدیم اما چون زمانی برای انجام تکالیف نداشتیم، معلم عصبانی می‌شد و هم در میان دانش‌آموزان تحقیر می‌شدیم.
وی افزود: تصمیم گرفتیم برای خود کار کنیم اما اگر می‌توانستم به تحصیل ادامه دهم، دوست داشتم دکتر شوم و گاهی هم به مداوای رایگان افراد در محله‌های فقیرنشین می‌پرداختم.
رسول یادآورشد: زندگی بالا و پایین دارد، قرار نیست که همه درس بخوانند شاید هم یک روزی از راه کار کردن موفق شدم. بالاخره هرکس تقدیر و قسمتی دارد.
وی در پاسخ به این پرسش که آیا مدرسه اقدامی برای بازگشت این کودک به چرخه تحصیل انجام داده یا نه، گفت: بله؛ کسی پیگیر من و برادرم بود، الان شاید فرق کرده باشد.
رسول ادامه داد: مدرسه رفتن خیلی خوب است، آدم با درس خواندن برای خودش کسی می‌شود، من و برادرم کار می‌کنیم تا خواهرم به مدرسه برود و شاید خواهرم دکتر شد و آرزوی ما را برآورده کرد. خواهرم اگر درس بخواند، مجبور نیست که با هرکسی ازدواج کند و زیربار حرف زور هم نمی‌رود.
کمتر از ۱۴۵ هزار کودک بازمانده از تحصیل وجود دارد
مدیرکل دفتر آموزش پیش دبستانی و دبستان وزارت آموزش و پرورش در گفت و گو با خبرنگار گروه جامعه ایرنا درباره تعداد کودکان بازمانده از تحصیل اظهار داشت: کودکان بازمانده از تحصیل در دوره ابتدایی پیش از ایجاد سامانه شهید محمودوند در مهر ۱۴۰۱، تعداد ۲۰۴ هزار و ۳۱۲ نفر بوده‌اند که اکنون ۱۷۵ هزار و ۵۷۴ کودک بازمانده از تحصیل وجود دارد.
محمد محمدی با بیان اینکه تاکنون ۲۸ هزار و ۷۳۸ نفر دانش آموزان بازمانده از تحصیل از مهر۱۴۰۱ تاکنون جذب شده‌اند، افزود: از ۱۷۵ هزار و ۵۷۴ نفر باقی‌مانده، ۹۰ هزار و ۷۴۴ نفر تعیین تکلیف شده‌اند و وضعیت آنها دقیقا مشخص شده است.
مدیرکل دفتر آموزش پیش دبستانی و دبستان وزارت آموزش و پرورش ادامه داد: همچنین چهار هزار و ۷۵۱ نفر در انتظار تایید استان هستند؛ یعنی پیگیری کننده ااین افراد را شناسایی کرده و علت هم مشخص شده است و سامانه باید این موضوع را تایید کند.
محمدی با بیان اینکه ۱۶ هزار و ۷۴۸ نفر پیگیری کننده در حال جمع‌آوری اطلاعات دانش آموزان بازمانده از تحصیل هستند، یادآورشد: ۲۱ هزار و ۸۵۱ نفر هم شناسایی نشده و ماهیت خارجی نداشته‌اند.
وی اضافه کرد: پنج هزار و ۴۸۰ نفر باقی مانده که پیگیری کننده ندارند، علت هم این است که استان اعلام می‌کند که در دسترس من نیست و به استان و منطقه دیگر ارجاع داده می‌شود.
۵۰ هزار کودک در هفت ماه گذشته به چرخه تحصیل بازگشته‌اند
مدیرکل دفتر آموزش پیش دبستانی و دبستان وزارت آموزش و پرورش افزود: براساس اطلاعات استان‌ها، از ۱۷۵ هزار و ۵۷۴ نفر در استان‌ها، ۲۰ هزار و ۹۹۵ نفر جذب شده‌اند که با در نظر گرفتن ۲۸ هزار نفر جذب قطعی، حدود ۵۰ هزار کودک در هفت ماه گذشته به چرخه تحصیل بازگشته‌اند.
قرار گرفتن دانش آموزان در مدارس استثنایی، مهاجرت، فوت سرپرست خانواده، ممانعت والدین از تحصیل، شرایط نامناسب مالی خانواده، ثبت‌نام دانش‌آموز دبستانی در پیش دبستانی و اشتغال به کار کودک مهم‌ترین دلایل بازماندگی از تحصیل دانش‌آموزان است.
وی با تاکید بر اینکه در دوره ابتدایی کمتر از ۱۴۵ هزار کودک بازمانده از تحصیل وجود دارد، گفت: سعی کرده‌ایم که راهکاری برای هر مشکل این کودکان پیدا کنیم، به عنوان مثال برای کودکانی که فقر مالی دارند، به دنبال خیرین می‌رویم یا برای مناطق دور از مدرسه به تفکیک با استان‌ها قرارداد و تفاهم‌نامه ایجاد کردیم یا کودکان دارای بیماری صعب‌العلاج را به علوم پزشکی معرفی کرده‌ایم.
مدیرکل دفتر آموزش پیش دبستانی و دبستان وزارت آموزش و پرورش در پاسخ به این پرسش که برای تحصیل دختران در صورت ممانعت والدین چه اقداماتی صورت گرفته است، گفت: در مناطق روستایی به ازای هر۱۰ تا ۱۲ روستا یک راهبر داریم که جلساتی را با پدر کودک یا بزرگان و معتمدان روستا برگزار می‌کند تا اجازه تحصیل را دریافت کنیم.
محمدی درباره بیشترین علت بازماندگی از تحصیل کودکان اظهار داشت: بیشترین آمار مربوط به کودکان استثنایی است و پس از آن ممانعت والدین، بیماری صعب العلاج، مهاجرت داخل کشور از مهم‌ترین دلایل محسوب می‌شود.
وی درباره بیشترین مناطق دارای کودکان بازمانده از تحصیل افزود: سیستان و بلوچستان، خراسان رضوی و شهر تهران عمده مناطق دارای کودکان بازمانده از تحصیل است.
تشدید بازماندگی از تحصیل کودکان در دوره کرونا
مدیرکل دفتر آموزش پیش دبستانی و دبستان وزارت آموزش و پرورش درباره بازماندگی از تحصیل کودکان در دوره کرونا گفت: هرچند که ما و جهان از کرونا آسیب دیده‌ایم و شکی در این موضوع وجود ندارد اما اینکه بگوییم که کرونا تنها عامل بود اینطور نیست، کرونا این بازماندگی را تشدید کرد.
محمدی ادامه داد: پوشش تحصیلی بیش از ۹۸ درصد است که به امیدخدا با همت بسیار در وهله نخست به ۹۹ و سپس باید به ۱۰۰ درصد نزدیک شویم.
وی درباره اختصاص بودجه به بازگرداندن کودکان بازمانده از تحصیل به آموزش گفت: اطلاعی ندارم که بودجه‌ای به این کار اختصاص یافته باشد، همه این کار را جهادی انجام می‌دهند و از نظر مالی در تنگنا هستیم.
معلولیت عامل دوم یا سوم بازماندگی از تحصیل
با توجه به اینکه معاونت ابتدایی قرار گرفتن کودکان در حوزه دانش‌آموزان استثنایی را نخستین و مهم‌ترین علت بازماندگی از تحصیل کودکان در دوره ابتدایی عنوان کرده است، در این زمینه خبرنگار ایرنا به گفت و گو با حمید طریفی حسینی رئیس سازمان آموزش و پرورش استثنایی پرداخته است.
حسینی درباره اقدامات برای بازگشت بازماندگان از تحصیل دانش‌آموزان استثنایی به چرخه تحصیل گفت: امسال یکی از مهم ترین برنامه‌های ما شناسایی بازماندگان از تحصیل است، سامانه‌ای در وزارت آموزش و پرورش راه اندازی شده است که کار شناسایی کودکان بازمانده از تحصیل را انجام می‌دهد.
وی افزود: طرح شهید محمودوند برای شناسایی چهره به چهره بازماندگان از تحصیل است که یک شبکه‌ای از افراد در استان‌ها تعریف شده است که این سامانه با دریافت داده از ثبت احوال و وزارت آموزش و پرورش مشخص می‌کند که کدام کودکان در مدارس ثبت‌نام نشده‌اند به سراغ این افراد می‌روند و علت بازماندگی از تحصیل هم مشخص می‌شود.
معاون وزیر آموزش و پرورش ادامه داد: اگر مشخص شود که علت بازماندگی معلولیت فرد است، به سازمان آموزش و پرورش استثنایی معرفی می‌شود و بررسی‌های لازم را انجام می دهیم و اگر کودک در شرایط آموزش پذیر قرار داشته باشد، می‌تواند وارد مدارس شود.
طریفی حسینی یادآورشد: سال گذشته شیوه‌نامه ویژه مناطق صعب العبور تهیه شد که براین اساس، دانش‌آموزان استثنایی در نزدیک‌ترین مدرسه استثنایی ثبت‌نام شوند و یا در مدرسه عادی محل زندگی حضور یابند و توسط معلم مدرسه عادی که آموزش تدریس برای دانش آموزان استثنایی را هم دیده است، آموزش ببینند.
توسعه پیش دبستانی در دستور کار است
وی با تاکید بر اینکه توسعه پیش دبستانی در دستور کار سازمان آموزش و پرورش استثنایی قرار دارد، توضیح داد: در این زمینه هم از نظر زیرساخت‌هایی که باید فراهم شود و شناسایی افراد در پایین‌ترین سن ممکن اقداماتی صورت گرفته است.
معاون وزیر آموزش و پرورش گفت: سن پیش دبستانی از بدو تشخیص است، درواقع یک دوره از بدو تشخیص داریم که ممکن است از بدو تولد یا یک ماهی یا دو ماهگی باشد که در آن پیش دبستانی بیشتر آموزش‌ها و مشاوره‌ها خانواده محور است.
طریفی حسینی ادامه داد: در پیش دبستانی ۲ تا ۴ سالگی هم خانواده و هم کودک آموزش می‌بینند و ۴ تا ۶ سالگی پیش دبستانی رسمی و اجباری محسوب می‌شود که این طرح در حال توسعه است.
وی اظهار داشت: در جایی که امکان تعریف مدرسه وجود ندارد و دانش آموز استثنایی شناسایی می‌شود، کلاس استثنایی در مدارس عادی تعریف خواهد شد و در این حالت معلم استثنایی به این مدارس فرستاده و آموزش دانش‌آموزان انجام می‌شود.
آمار دقیقی از کودکان استثنایی بازمانده از تحصیل وجود ندارد
رئیس سازمان آموزش و پرورش استثنایی با بیان اینکه آمار دقیقی از کودکان استثنایی بازمانده از تحصیل وجود ندارد، اظهار امیدواری کرد از همین طرح شهید محمودوند شناسایی صورت گیرد، تعاملاتی با سازمان بهزیستی هم انجام شده است که از ظرفیت آنها هم استفاده شود.
طریفی حسینی افزود: در برخی مناطق آموزشی سیستان و بلوچستان مدارس استثنایی وجود نداشت که با برنامه‌ریزی که انجام شد این دانش آموزان شناسایی شدند و برای آنها کلاس آموزشی برگزار شد و با توجه به رسیدن به حدنصاب تعداد دانش آموزان، در سال آتی برای آنها مدرسه ساخته می‌شود.
وی یادآورشد: براساس پژوهش‌های انجام شده، شاید عامل دوم یا سوم بازماندگی از تحصیل پس از مشکلات اقتصادی، موضوع معلولیت کودکان است که در این راستا باید شدت معلولیت بررسی شود و در صورتی که امکان حضور در مدرسه یا آموزش پذیری را داشته باشند، شرایط تحصیل برای آنها در مدرسه یا به صورت انفرادی مهیا می‌شود.