در دهه های اخیر به دلیل تغییرات اقلیمی، از جمله خشکسالی و مداخلات انسانی، طوفان‌های گرد و غبار شدت یافته است، بطوریکه گرد و غبار، علاوه بر جابه‌جایی و از دست رفتن ذرات خاک، باعث آسیب های شدید اقتصادی و اجتماعی و سلامت می شود.
استان البرز نیز به دلیل موقعیت جغرافیایی و استراتژیکی که برای حداقل ۱۸ استان کشور دارد از جایگاه خاصی برخوردار است و هر گونه بروز مشکل در این استان پیامدهایی برای دیگر استان ها به همراه دارد.
تغییرات شرایط اقلیمی بیشترین و مهمترین موضوعی است که استان البرز را در دهه اخیر تحت تاثیر قرار داده و چندسالی است که با روند صعودی بروز بحران هایی در حوزه اقلیم البرز روبرو می شویم و متاسفانه تصمیم گیران نتوانستند برنامه مدونی را برای برون رفت و رفع این مشکل ها داشته باشند.
از طرفی اجرای پروژه های عمرانی و اقتصادی همچون موریانه ای در حال خرد کردن و بلعیدن اقلیم استان البرز است، البرزی که به دلیل نزدیکی به مناطق سرسبز شمالی کشور و همجواری با جاده چالوس تصور بیابانی شدن آن در ذهن و باور عامه مردم به دور واقعیت است، اما اکنون سالانه شاهد پیشرفت بیابان ها در این استان و چند قدمی مناطق مسکونی هستیم.
بررسی کارشناسانه دلایل وقوع این پدیده و راهکارهای برون رفت از این موضوع خبرگزاری ایرنا در استان البرز را برآن داشت که میزگردی را با حضور تعدادی از کارشناسان و صاحب نظران برگزار کند.
رییس اداره ارزیابی، بررسی هوا و تغییر اقلیم حفاظت محیط زیست استان البرز در این میزگرد معتقد عنوان کرد که موضوع بروز پدیده گرد و غبار و تغییر شرایط اقلیمی تمام جهان را شامل می شود و این موضوع فقط گریبانگیر ایران و البرز نیست.
«فرشاد لرکی» با بیان اینکه نخستین رخداد گرد و غبار در کشور را در دهه ۸۰ در خوزستان شاهد بودیم، افزود: اکنون در این استان به صورت مرتب شاهد گرد و غبار هستیم که در این مدت آیین نامه های متعددی برای برون رفت خوزستان از این بحران در سطح دولت و مجلس مصوب شد که آخرین آن ها به منظور هماهنگی و پیشگیری و مدیریت گرد و غبار در خرداد ماه سال ۱۴۰۰ توسط هیات وزیران مصوب و یکسری تکالیف استانی ابلاغ شد.
وی با بیان اینکه ۱۵ دستگاه اجرایی عضو ستاد ملی گرد و غبار هستند، تصریح کرد: در استان البرز حدود ۱۰ هزار و ۲۰۰ هکتار منطقه غبارخیز داریم که عمده آن در جنوب غربی و دشت اشتهارد و نظرآباد واقع شده است که بخشی از این منطقه غبارخیز را قسمتی از تالاب صالحیه نیز در برمی گیرد.
لرکی گفت: سال گذشته در این استان به منظور مقابله با این پدیده ۳۵ کارگروه اضطرار هوا برگزار شد که فقط ۱۲ کارگروه مختص گرد و غبار در نیم فصل اول سال داشتیم و این در حالی بود که در شرایط خطرناکی در آن زمان قرار داشتیم به طوریکه در این مدت ۸۸ روز ناسالم ناشی از گرد و غبار را شاهد بودیم.
وی ادامه داد: منشاء ۸۸ روز گرد و غبار در البرز بیشتر داخلی و از تالاب صالحیه بود که موضوع به ستاد ملی منعکس شد و برای این موضوع جلسه ای در سطح ملی گذاشته شد تا تالاب صالحیه احیاء شود که در راستای آن وظایفی برای دستگاه های عضو مشخص شد و اعتباراتی اختصاص داده شد.
وی با بیان اینکه گرد و غبار استان های مرکزی و قزوین، البرز را هم تحت تاثیر قرار می دهد، اضافه کرد: مدیریت این موضوع میسر نمی شود مگر اینکه دستگاه ها وظایف خود را اجرا کنند که یکی از رویکردهای مهم اجرای کشاورزی حفاظتی و گذر از کشاورزی سنتی می باشد زیرا کشاورزی سنتی مصرف آب بالایی داشته که کاهش سطح سفره های زیرزمینی و از دست رفتن رطوبت خاک و به تبع آن از بین رفتن پوشش گیاهی را در پی دارد که اراضی کشاورزی استان دیگر جوابگوی این روش نیست.
وی موضوع دائمی شدن حق آبه تالاب صالحیه را نیز از دیگر راهکارهای برون رفت از این وضعیت دانست و گفت: در غیر اینصورت این تالاب فصلی فقط با جمع آوری سیلاب های بالادست احیاء می شود که دیگر کمتر شاهد اینگونه بارش های سیل آسا در این منطقه هستیم.
موضوع تالاب صالحیه به جلسات ملی کشیده شد
رییس اداره ارزیابی، بررسی هوا و تغییر اقلیم اداره کل حفاظت محیط زیست استان البرز افزود: اختصاص بخشی از آب رودخانه کردان و استفاده از پساب تصفیه خانه های شهری و صنعتی منطقه نیز می تواند به عنوان حق آبه بخشی از کانون گرد و غبار تالاب صالحیه را مدیریت کند.
وی یکی از دلایل خشکی و شوری اراضی تالاب صالحیه را ساخت زهکش قزوین در دهه ۸۰ دانست و اظهار کرد: این زهکش برای مهار سیلاب ها و هدایت آن به استان قزوین احداث شد که ادامه آن به استان البرز و نظرآباد رسیده و این در حالی است که این تالاب در استان قزوین عملکرد خوبی دارد ولی در استان البرز بالعکس عمل کرده و موجب شوری خاک شده است.
وی گفت: تامین حق آبه تالاب صالحیه به صورت مصوبه ملی شده تا وزارت نیرو با همکاری وزارت جهاد کشاورزی مطالعاتی داشته باشند که آیا الزامی بر وجود این زهکش است وگرنه تخریب شود تا آب در تالاب باقی بماند.
لرکی یکی دیگر از دلایل ایجاد گرد و غبار در تالاب صالحیه را چرای شترهای سرگردان دانست و افزود: بخش زیادی از این شترها به صورت غیرمجاز و بیشتر از استان های همجوار در عرصه های تالاب صالحیه چرا می کنند و پوشش گیاهی این منطقه را از بین برده و با حرکت مداوم در این بیابان های خشک باعث خیزش گرد و غبار در این ناحیه می شوند.
وی تصریح کرد: جهت وزش باد غالب از غرب به شرق، تاثیرپذیری و تاثیرگذاری گرد و غبار بر کرج و تهران را حتمی می کند که یکی از برنامه های ابلاغی از سوی سازمان حفاظت محیط زیست قرق و احیای مناطق غبارخیز و همچنین تجهیز ایستگاه های گرد و غبار در نظرآباد و ساوجبلاغ و اشتهارد است.
وی همچنین به موضوع پیوست زیست محیطی در پروژه های عمرانی اشاره کرد و گفت: اجرای این پیوست ها در سال های اخیر خیلی بهتر شده یعنی باید مجوز از محیط زیست داشته باشد که این مجوز همراه با پدافند غیرعامل دوپیوستی است که برای اعطای مجوز و اعتبار به پروژه ها داده می شود.
عدم تخصیص اعتبار به پروژه های عمرانی آزادراهی
رییس اداره ارزیابی، بررسی هوا و تغییر اقلیم حفاظت محیط زیست استان البرز به اجرای برخی از پروژه های بزرگ عمرانی در البرز اشاره کرد و افزود: دو سه آزادراهی که در استان برای ایجاد کمربند ترافیکی درخواست اعتبار داده اند و مدعی تاثیر آن ها در حفظ محیط زیست هستند ولی ما تاکید داریم که در صورت اجرای این طرح ها خسارتی به محیط های پیرامونی اجرایی طرح وارد نشود که به همین منظور اعتباری در سال گذشته به آن ها داده نشده است و گفته شده که باید گزارش ارزیابی بیاورند .
وی تصریح کرد: متاسفانه در دهه های ۷۰ و ۸۰ این موضوع کمتر دیده می شود و دستگاه ها پروژه های خود را فقط برای ذی نفعان بخش خود می دید که نمونه آن همین زهکش بود که به منظور جلوگیری از شور شدن اراضی در استان قزوین ایجاد شد در حالیکه این زهکش موجب شور شدن خاک های البرز شده و این روند رو به افزایش است که علاوه بر اینکه فشار و استرس زیادی بر محیط وارد می کند موجب بروز ریز گرد و گرد و غبار شده است.
لرکی با بیان اینکه این پیامدها نتیجه اجرای طرح ها بدون مطالعات زیست محیطی بوده است، گفت: خوشبختانه با توجه به قانون الحاق برخی از درآمدهای دولتی بر دستگاه های اجرایی جزو شرط لازم برای گرفتن اعتبارات از سازمان برنامه و بودجه شده است.
رییس اداره امور بیابان منابع طبیعی و آبخیزداری استان البرز نیز با بیان اینکه در سنوات گذشته و در دهه ۴۰ و ۵۰ پشت در خانه اهالی اشتهارد تلی از ماسه جمع می شد، گفت: در این سال ها زحمات زیادی برای مناطق بیابانی استان البرز کشیده شده به طوریکه ۱۰ هزار هکتار جنگل های دست کاشت تاغزار را داریم.
«رضا بقایی طلب» افزود: یکی از دلایل مهمی که به این روز دچار شده اجرای برخی از پروژه ها است که آثار آن را تیرماه سال گذشته در استان های تهران و البرز شاهد بودیم و موجب تعطیلی ۲ روزه به دلیل بروز پدیده گرد و غبار شده بود که تعطیلی استان تهران یعنی تعطیلی کل کشور است.
وی با اشاره به اینکه اعتبارات البرز تازه سامان خوبی گرفته و اعتبارات درستی در حوزه منابع طبیعی می گیریم، اظهارکرد: سال گذشته در سفر رییس جمهور به البرز ۲۰ میلیارد تومان برای بیابانزدایی مصوب شد که نیمی از آن برای سال ۱۴۰۱ بود و نیمی برای امسال است که پروژه های پیشنهادی به سازمان منابع طبیعی ارسال و در پی آن اعتبار اختصاص داده می شود.
وی با بیان اینکه هنوز ۲۵ درصد اعتبار سال گذشته تخصیص داده نشده و تا پایان سال مالی سه ماه فرصت داریم، گفت: در صورت تخصیص این اعتبار نیز در این مدت چه کاری برای بیابان های استان می شود کرد در حالیکه باید وقت کافی داشت تا پروژه ها به سرانجام برسد.
با اعتبارات کم نمی توان کاری برای منابع طبیعی کرد
بقایی طلب وظیفه اصلی این حوزه را حفظ منابع در استان دانست و افزود: با این منابع اعتباری کاری نمی شود کرد زیرا سرعت بیابانی شدن اراضی کشور بسیار زیاد است به طوریکه سالانه بین ۸۰۰ هزار تا یک میلیون هکتار به بیابان های کشور اضافه می شود و البرز هم سهمی در آن دارد.
وی به اجرای طرح های بیابانزدایی در البرز اشاره کرد و گفت: تاکنون ۱۰ هزار هکتار نهالکاری در استان و سه تا ۴ هزار هکتار پروژه های آبیاری، مدیریت روان آب و حفاظت و قرق را داشته ایم ولی کافی نیست زیرا باز هم ریزگرد داریم و امسال هم از یک یا دو ماه آینده ریزگرد خواهیم داشت.
وی با بیان اینکه موضوع تداوم اعتبارات بحث مهمی است، تصریح کرد: پیشنهادی بر اساس پتانسیل استان داده می شود ولی در سازمان مدیریت و کارگروه گرد و غبار شکلش تغییر می یابد.
زهکش قزوین و آزادراه غدیر تبعات زیست محیطی زیادی بر البرز تحمیل کرده
رییس اداره امور بیابان منابع طبیعی و آبخیزداری استان البرز نیز موضوع اصلی در پدیده گرد و غبار در البرز را در تالاب صالحیه به دلیل ایجاد زهکش از سوی قزوین دانست که اثرات زیست محیطی وحشتناکی داشته و گفت: علاوه بر آن با ساخت آزادراه غدیر نیز رژیم رودخانه شور به هم خورده است.
وی یکی از راهکارها برای بیابان های نظرآباد را حذف شترهای سرگردانی دانست که اگر حذف شود گره در معیشت مردمی می افتد که درآمدشان از محل آن است و یا حفاظت و قرق به عنوان تنها راه چاره برای عرصه هایی که درجه سه هستند که اگر رها شود به بیابان ها اضافه می شود ولی با قرق بازهم گره به معیشت مردم می افتد پس باید در سطح ملی تعیین تکلیف شود و در استان نمی توانیم زیرا ما مجری پروژه های ملی هستیم.
بقایی طلب با بیان اینکه در اجرای پروژه های عمرانی از طرف محیط زیست و منابع طبیعی جلوی فعالیت ها گرفته می شود، افزود: ولی کار را انجام می دهند و زورمان نمی رسد و در نهایت زور ما فقط به شتردار و مردمی می رسد که معیشتشان از این طریق است.
وی به اجرای طرح های نهالکاری بیابانزدایی در تالاب صالحیه اشاره و بیان کرد: در محدوده حاشیه تالاب ۲هزار هکتار نهالکاری کردیم که عملا تغذیه ای برای شترها شد.
رییس اداره امور بیابان اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری استان البرز یادآور شد: در سال های اخیر رشد جمعیت و مهاجرت به اشتهارد و نظرآباد به دلیل گرانی زمین در کرج و تهران بیشتر شده که این جمعیت نیازمند غذایی است که از زمین ها بیرون می آید و کشاورزان برای تامین آب مورد نیاز چاه های غیرمجازی را زده اند که حتی تا عمق ۱۵۰ متری زمین رفته است که منجر به کاهش سطح سفره های آب زیرزمینی و از بین رفتن رطوبت خاک می شود.
وی گفت: نکته اصلی تالاب صالحیه زهکشی است که برای گرفتن شوری خاک در قزوین احداث شد ولی در البرز آثار وحشتناکی گذاشته زیرا در حاشیه تالاب و خود تالاب هیچکاری از جمله نهالکاری و پروژه مدیریت روان آب ها نمی توانیم انجام دهیم و این زهکش باید هر چه سریعتر و آن هر در سطح ملی تعیین تکلیف شود.
طرح آمایش سرزمین در البرز مغفول مانده
بقایی طلب با بیان اینکه طرح آمایش سرزمین در البرز مغفول مانده است، گفت: این طرح سندی است که مصوب و ابلاغ شده ولی در بخش صنایع هیچ توجهی به این موضوع نمی شود یعنی نمی دانند ظرفیت توان اکولوژیکی منطقه چقدر است.
وی افزود: جهاد کشاورزی باید تغییر رویکرد را برای عشایر ایجاد کند و نوع درآمدزایی عشایر تغییر یابد نه اینکه اصرار بر این داشته باشد که زمین و علوفه برای آن ها تامین شود و آن ها را به صنعت شترداری بیشتر ترغیب می کنند.
وی اذعان کرد: همچنین مشکل کمربند سبز را در استان داریم که حتی اگر شهرداری این کمربند را ایجاد کند مشکل تامین آب وجود دارد و تمام این ها عواملی است که دست به دست هم داده تا گرد و غبار برای مردم مشهودتر شود.
این مقام مسوول به توسعه شهرک های صنعتی اشاره کرد و گفت: برای توسعه این شهرک ها آن ها را به سمت تالاب برده اند و شرکت شهرک ها ۲ یا سه شهرک را پیشنهاد داده است و این در حالی است که باید صنایع آب بر ایجاد نکنیم تا از آب های زیرزمینی استفاده کنیم.
میزان آگاهی زیست محیطی مردم ایران حدود ۱۲ درصد است
استاد دانشکده منابع طبیعی دانشگاه تهران نیز در این میزگرد با اشاره به اینکه برگزاری اینگونه جلسات حتی جلسات اضطرار گرد و غبار را باید پیش از بروز این پدیده داشته باشیم نه در زمان وقوع آن زیرا در آن زمان نمی توان کاری کرد، گفت: در این میان رسانه ها نقش زیادی در آگاهی بخشی در خصوص مسایل زیست محیطی دارند.
«علی اکبر نظری سامانی» افزود: متوسط آگاهی جهانی در خصوص مسایل محیط زیست ۱۸ درصد است که در ایران ارزیابی ها نشان داده که این آگاهی ها ۱۱ تا ۱۲ درصد است که باید این میزان تا سال ۲۰۳۰ میلادی به ۳۰ درصد برسد زیرا برای بسیاری از مشکلات با آگاه شدن جامعه می تواند راهکار اشتراکی برای آن پیدا شود و برای همین است که برگزاری این نشست ها تاثیر بسزایی در آگاهی سازی مردم دارد.
مخاطرات همدیگر را صدا می زنند
وی با بیان اینکه یکسری مجموعه مخاطرات داریم که باید کلان‌تر دیده شود، اظهار کرد: ۴۴ مخاطره در سطح جهانی شناخته شده که خشکسالی، زلزله، فرونشست و گرد و غبار از جمله آن هاست و در ایران متاسفانه به دلیل شرایط جغرافیایی حدود ۳۵ مخاطره شناسایی شده که بخشی از آن ها جزیی و برخی فراگیر است و باید بدانیم این مخاطرات همدیگر را صدا می زنند.
نظری گفت: به طور مثال جایی که فرونشست زمین داریم ثابت شده که گرد و غبار هم بروز کرده زیرا فرونشست به دلیل حفر چاه های بی رویه و خشکی سرزمین ایجاد می شود گرد و غبار را هم در پی دارد.
وی پدیده گرد و غبار را یک موضوع جهانی دانست و افزود: در ایران متاسفانه یکی از کمبودها این است که خسارت در کشور از این طریق بررسی و اعلام نشده و زمانیکه این خسارت به صورت ریالی اعلام شود متخصصان و تصمیم سازان خیلی گیرنده هایشان حساس می شود.
وی ادامه داد: تحقیقی در ۶ استان از جمله ایلام، خوزستان، خراسان جنوبی و هرمزگان در خصوص GDP (تولید ناخالص ملی) در یک دوره ۱۰ ساله انجام شد بوده که خسارت گرد و غبار در این استان ها ۲.۸ GDP کشور است و در حالیکه رشد اقتصادی در برخی از سال ها در دهه ۹۰ صفر بوده و زمانیکه فقط ۲.۸ درصد در یک دوره ۱۰ ساله باشد یعنی سالی سه دهم درصد در این ۶ استان است که در کل کشور بیشتر است و این یعنی اگر رشد اقتصادی نداریم خسارتی هم داریم که عملا منفی می شود.
استاد دانشکده منابع طبیعی دانشگاه تهران به خسارات دیگری از محل گرد و غبار همچون بیماری ها و بیکاری ها اشاره کرد که در این آمار لحاظ نشده و اضافه کرد: بسیاری از مشکلاتی که در اصل ایجاد شد در سطح مسائلی مثل آب و خاک و گیاه است که باید بپذیریم در سیاست های کلان باید بازنگری کنیم و راهی جز این نداریم.
رفع مشکلات منابع طبیعی راهکار کلاسیک ندارد
نظری با بیان اینکه متاسفانه کشور ما همیشه دنبال راهکارهای کلاسیک و جهشی می گردد و منتظریم یک مساله ای اتفاق بیافتد و برای راهکار آن به دنبال جهش از مشکل هستیم، گفت: گذر از مخاطرات طبیعی راهکار کلاسیک ندارد که کرونا این موضوع را نشان داد که فکر می کردند که کرونا با یک قرص و آمپول و استراحت درست می شود که نشد و روش های دیگری باید اتخاذ می شد که نشان می دهد مشکلات منابع طبیعی و محیط زیست از جمله تالاب صالحیه در استان البرز راهکار کلاسیک ندارد.
وی افزود: راهکار کلاسیک یعنی بودجه بدهند و اینجا را در کل درختکاری یا مالچ پاشی کنند که یک دوره حداقل چندساله برای رسیدن به این راهکار می خواهد ضمن اینکه یکسری مشکلات جهانی مثل گرمایش است و یکسری مشکلات فرابخشی در ایران است که وقتی سند توسعه ملی که می نویسیم از طرفی می گوییم باید به دنبال صنعتی شدن برویم بعد رانت هایی پشت آن می آید و نیروهای بسیار سخت و سونامی پول ایجاد می شود.
وی تصریح کرد: به طور مثال در نقطه ای از ایران مثل خراسان صنعت فولادسازی می زنند که آب ندارد زیرا استان خراسان بیشترین کسری آب در ایران را دارد که به یک میلیارد مترمکعب می رسد و یکسری مشکلات دیگر درون سازمانی است ضمن اینکه با سدسازی ها و مدیریت ناکارآمد و فشار بر منابع طبیعی سالانه سهم زیادی از پوشش جنگل طبیعی را از بین می بریم و دیگر نمی توانیم با یک جنگل کاری دست کاشت هر چقدر هم زحمت زیادی دارد کاری کنیم.
این استاد دانشگاه گفت: در اینجا عقل می گوید اول جلوی تخریب را بگیریم زیرا وقتی از سد کارون صحبت شد که خیلی حاشیه دار بود و بالاخره آبگیری شد ولی اکنون هیچکس درخصوص سد "خرسان" حرفی نمی زند در حالیکه فقط سطح دریاچه این سد که در منطقه ای از زاگرس قرار گرفته ۱۲۰ کیلومتر مربع است که در هر هکتار آن ۵۰۰ اصله بلوط چندصدساله هست که برای ایجاد آن چند میلیون بلوط از دست می رود!
وقتی مجری طرح های عمرانی پیوست زیست محیطی می نویسد!
نظری افزود: وقتی پروژه ای انجام می شود اینکه گفته اند باید پیوست زیست محیطی داشته باشد درست است ولی یکی از چالش های پیوست های زیست محیطی در ایران از دید کلان همان کسی است که طرح را اجرا می کند، چرا که گزارش زیست محیطی هم می نویسد به طوریکه وقتی گزارش های ارزیابی زیست محیطی زهکش قزوین را خواندم و هیچ اشاره ای به پیامدهای آن نشده است که نشان می دهد من گزارش را می توانم به گونه ای تدوین کنم که هیچ اشاره ای به مشکلات نشود.
وی با بیان اینکه نهادهای مستقل باید پیوست های زیست محیطی را تدوین کنند، تصریح کرد: در ایران تقریبا سالانه ۴۲۰ هزار مرگ داریم که گزارش ها نشان می دهد ۵۱ هزار مرگ سالانه به خاطر آلودگی هوا در ایران است و از ۵۱ هزار مرگ و میر منتسب به آلودگی هوا ۵۴ درصد جمعیت ما در مناطقی از ایران قرار دارند که بیش از ۳۵ میکروگرم آلودگی که آستانه خطرناک سازمان بهداشت جهانی آلودگی هوا دارد.
وی گفت: آلودگی هوا ۲ بخش دارد که سوخت فسیلی کارخانه ها است که ۲۴ درصد از این آلودگی هوا منتسب به این سوخت ها است و ۷۶ درصد آن از دیگر منابع مثل گرد و غبار و کارخانه های صنعتی و معادن است.
۴۴ میلیون هکتار اراضی ایران مستعد تولید غبار است/
نظری با اشاره به اینکه در سطح ایران ۴۴ میلیون هکتار اراضی مستعد تولید غبار داریم، افزود: از این میزان ۱۰ هزار هکتار در البرز واقع شده که برآوردها نشان می دهد تا ۱۴ هزار هکتار هم می رسد که مشکل این است که بازیگران تولید غبار در ایران عوض شده اند یعنی اینکه زمانی بیابان ها و کویرها مسوول تولید غبار بودند ولی امروزه آمار نشان می دهد ۴.۵ میلیون هکتار یعنی ۱۱ درصد اراضی کشاورزی غبارخیز هستند و مشکل دیگر این است که اراضی کشاورزی در نزدیکی مناطق مسکونی هستند و دور نیستند.
وی بازیگران جدید تولید گرد و غبار را اراضی کشاورزی و معادن دانست و اظهار کرد: غبار اراضی حاشیه شهرهای ما و حاشیه مناطق مسکونی و کشاورزی به صورت مستقیم به مناطق مسکونی تحمیل می شود و نباید بگوییم سهم اثرش ۱۰ درصد است بلکه بیشتر است.
ضرورت تغییر سیستم کشاورزی ایران
وی گفت: از طرف دیگر سیاست های امنیت غذایی را داریم که در تولید محصولات کشاورزی خودکفا شویم ولی راه آن فشار بر اراضی کشاورزی نیست و باید سیستم کشاورزی را تغییر دهیم و تولید را در محیط های کنترل شده انجام دهیم و راندمان مصرف آب را بالا ببریم و استفاده از کارخانه تولیدات گیاهی (گلخانه های پیشرفته و دانش بنیان)را داشته باشیم.
استاددانشگاه تهران با بیان اینکه یکسری سیاست ها کلان کشوری است و باید در آن تجدید نظر شود و باید عاقلانه و شجاعانه اشتباهات خود را بپذیریم و راهکاری نداریم و صحبت از یک یا ۲ دولت و قبل و بعد از انقلاب نیست، افزود: این مساله از اواخر دهه ۴۰ که پترو دلار (دلار نفتی )وارد اقتصاد ما شد و این اقتصاد نفتی باعث ایجاد رانت شد و تولید در ایران رانتی است.
وی ادامه داد: یکسری از مسایل فرابخشی و ملی است و باید بازنگری شود که نیاز به مطالعات بازنگرانه دارد و بخش های تحقیقاتی ودانشگاهی در این زمینه کارهای زیادی انجام داده اند و لازمه آن استفاده از این موارد است و می توانند وارد میدان شوند چرا که تعداد زیادی محقق و فارغ التحصیلان تکمیلی داریم.
تعارضات درون سازمانی وزارت جهاد کشاورزی زیاد است
نظری اضافه کرد: در بخش درون سازمانی هم دارای عدم انسجام هستیم بطوریکه در وزارت جهاد کشاورزی بخشی به دنبال حفاظت و احیاء است و زحمات زیادی می کشند و از طرفی دیگر قسمت سودده را دارند بطوریکه سازمان امور اراضی در وزارت جهاد کشاورزی اعلام کرد که یک هزار و ۱۰۰ شهر داریم و نزدیک به یک میلیون و ۱۰۰ هکتار اراضی شهری داریم ولی اراضی حاشیه شهری چهار میلیون و ۷۰۰ هزار هکتار است که بیشترین زمین خواری ها در این محدوده است و محدوده حاشیه شهر هم جایی است که اداره منابع طبیعی می گوید بیابینی است و دست شهرداری هاست و کمتر کاری می کند.
وی گفت: زمانیکه غبارخیزی در البرز را بررسی کردیم بخش زیادی از اراضی که غبارش به کرج رسید از اراضی حاشیه شهر کرج بلند شده بود که اراضی حاشیه شهر هم دیگر از دست منابع طبیعی خارج می شود و بیشترین زمین خواری و تغییر کاربری ها در همین جاهاست.
وی افزود: وسعت ۹۰۰ هزارهکتار تالاب آبی در کشور به ۳۵۰ هزار هکتار رسیده که بیانگر خشک شدن ۷۰۰ هزار هکتار پهنه تالابی است که نشان از یک مساله حاد و فراسازمانی دارد.
تالاب صالحیه یک کاسه کویری است
نظری با اشاره به اینکه استان البرز بیشترین تراکم جمعیت در ایران را دارد و سهم زیادی از نظر اراضی غبارخیز ندارد ولی جهت وزش باد دیگر استان نمی شناسد و گرد و غبار از یک استان به استان دیگر می رود، گفت: محدوده تالاب صالحیه در اشتهارد، آبیک قزوین و نظرآباد است و یک شوره زار و کاسه کویری بوده که ۶۲ هزار هکتار وسعت دارد که نزدیک به ۴۰ هزار هکتار آن معضل است.
وی افزود: درست است استان البرز و شوره زار آبیک قزوین، نظرآباد و اشتهارد مساحتی کمتر نسبت به سیستان و بلوچستان و خوزستان دارد ولی باید گفت اگر یک غبار از اینجا بلند شود ۲۵ میلیون نفر را تحت تاثیر قرار می دهد که به آن ریسک می گویند که سالی نیمروز گرد و غبار شدید در این ۱۰ سال در البرز اضافه شده است یعنی در یک دوره ۱۰ ساله ۵ روز است .
وی اظهار کرد: تالاب صالحیه از نظر زمین شناسی شوره زار است زیرا وقتی تالاب به آن گفته می شود یعنی پهنه آبی باشد در حالیکه فقط ۶۰۰ هکتار آن پهنه آبی است ولی مابقی آن آب نمی گیرد و اطراف این پهنه آبگیر است که مشکل ایجاد می کند و در این بخش مسایل مختلفی است که مهمترین ضعف آن قرار گرفتن بین دو استان است ضمن اینکه این محدوده متولی خاصی ندارد یعنی سامانه عرفی هم ندارد.
نظری یادآور شد: بهره برداری مراتع در ایران طبق سامانه عرفی است ولی چون شوره زار است از هزار سال پیش هیچ دامداری به این منطقه نمی رفته تا نسق و سامانه عرفی درست کند و نقطه قوت این موضوع این است که دولت می تواند حکمرانی خیلی صریحی داشته باشد زیرا زمانی که سامانه عرفی باشد بهره بردار مشارکت دارد که کار را سخت می کند که هم یک پتانسیل و هم یک نقطه قوت است و اعمال قدرت دولت در این اراضی خیلی بیشتر است.
وی با بیان اینکه این زهکش سال ۱۳۸۸ برای اراضی کشاورزی قزوین ایجاد شد که لازم هم بود، گفت: در قزوین کشاورز می خواهد پول در بیاورد ولی کسی که در هشتگرد است باید غبار بخورد که یک سیاست فراکشوری است و اگر بخواهیم داخلی حل شود یعنی دعوای ۲ استان البرز و قزوین که به سرانجام نمی رسد و باید به صورت فرااستانی این مساله حل شود.
وی افزود: ضمن اینکه آن زهکش را نمی توان حذف کرد ولی می توان آن را مدیریت کرد که در فصولی که باید سطح زمین در تابستان و بهار مرطوب باشد و لازمه آن این است که مطالعه دیگری خیلی سریع بر روی آن انجام شود و این در حالی است که عوامل دیگری مثل چرای شترهای سرگردان هم هست ولی تالاب صالحیه راهکار کلاسیک ندارد یعنی آنجا به هیچ عنوان پوشش گیاهی جواب نمی دهد زیرا شوری خاک ۱۴۰ است و وقتی شوری خاک بیش از ۲۰ تا ۲۵ شود عملا رشد گیاه محدود می شود.
استاد دانشکده منابع طبیعی دانشگاه تهران خاطرنشان کرد: با راهکارهای کلاسیک نمی توان نهالکاری کرد و اولین مساله آن این است که حفظ رطوبت خاک در آن محدوده انجام شود زیرا فرسایش بادی و گرد و غبار در زمین های خشک انجام می شود و زمین مرطوب اجازه ایجاد گرد و غبار نمی دهد حتی اگر زمین شور باشد دیگر غباری بلند نمی شود.
وی با بیان اینکه برای این تالاب از پساب هم می توان استفاده کرد ولی معضلی است که یک نقض غرض هست، گفت: دشت قزوین نزدیک به سالی ۷۰ میلیون متر مکعب کسری مخزن دارد و آب زیادی مصرف می کند که اگر این پساب را تصفیه و در زمین تغذیه کنند مشکلش برطرف می شود و دیگر نیازی به ۶۰ کیلومتر لوله کشی برای آبگیری تالاب صالحیه نیست ضمن اینکه می توان به جایش چاه ها را ببندند و آب های تصفیه شده را در زمین تزریق کنند.
صنایع مسوول هزینه حفاظت محیط زیست هستند
نظری یادآور شد: ضمن اینکه چرا محیط زیست باید برای این موضوع هزینه کند مگر محیط زیست این گرد و غبار و شوره زار را تولید کرده و باید همان صنعتی که آن را تولید کرده آن را تصفیه و تزریق کند و باید گفت تالاب صالحیه اکنون به دلیل وجود زهکش به یک آبکش تبدیل شده که هر چه آب به آن وارد شود از طریق این زهکش خارج می شود پس این آب را در همان مخزن تغذیه کنند به جای اینکه به دنبال احیای تالاب باشند.
وی گفت: باید در آنجا از روش های فیزیکی همچون بادشکن های غیرزنده که سریع ایجاد می شود استفاده کرد زیرا در منشاء یابی رسوب که انجام شده غباری که از آنجا بلند می شود به راحتی تا شعاع ۲۵ کیلومتری آن که به هشتگرد هم می رسد ردیابی شده و تحقیق دیگری در حال انجام است که تا سهیلیه هم می رسد یا نه؟ ولی رسوبات برداشت شده به قدری شوری داشت که به راحتی بیانگر این بود که از آن شوره زار بلند شده است که به آن ردیابی رسوب می گویند.
وی تاکید کرد: از این رو روش های فیزیکی بهتر جواب می دهد که نیاز به یک مطالعه جامعی دارد و هم البرز و هم قزوین را دربربگیرد، ضمن اینکه منابع طبیعی و محیط زیست زحمات زیادی می کشند که برای سبز کردن یک نهال باید خون دل خورد و اگر یک گیاه را بخواهیم در بیابان سبز کنیم باید عمری را صرف کرد که کاشتن آن راحت است ولی زحمت زیادی سبزکردن آن می خواهد.
تکنولوژی به کمک تالاب بیاید
این استاد دانشگاه افزود: برای این منظور نیاز به استفاده از تکنولوژی و فناوری های نوین داریم و روش ها و دستگاه هایی که در زمان کم بادشکن هایی را با خاک رس دیوارهای نیم یا یک متری را بلند کند که خاک در همانجا هست که یک کار بین رشته ای بین دانشکده منابع طبیعی و گروه مکانیک را می خواهد زیرا تکنولوژی و فناوری کمک زیادی می کندبه همین خاطر با روش های سایر و رایج نمی توان کاری کرد زیرا بودجه ها در ایران قطره چکانی می آید که این بودجه برای حفظ محیط زیست و منابع طبیعی مثل یک نقل و نباتی است که می پاشیم تا یک لحظه قشنگی داشته باشیم.
وی اظهار کرد: بودجه هایی که برای منابع طبیعی و حفاظت محیط زیست اختصاص داده می شود عملا ۹۵ درصد آن صرف حقوق می شود و بخش اندکی برای برنامه های عملیاتی می رسد که خیلی های آن اوراق است و مشکلات دیگری دارد و به موقع نمی آید پس بودجه های دولتی جوابگوی این موضوع نیست و اینکه می گویم تالاب صالحیه راهکار کلاسیک ندارد یعنی نمی توان منتظر بودجه های دولتی باشد که اگر با این بودجه بخواهیم کار کنیم حداقل ۵۰ سال زمان می خواهد.
وی با تاکید بر اینکه یک راهکار فراکشوری و ملی می خواهیم ضمن اینکه یک انسجام درون سازمانی را نیز خواهانیم، گفت: ۳۴ هزار چاه در این دشت و اطراف شوره زار داریم بطوریکه یکسری عوامل موثر در خشک شدن شوره زار چاه ها هست که لزوم همکاری جهاد کشاورزی و وزارت نیرو را می طلبد و با برخورد سلبی و قهری نمی توان کاری کرد .
نظری روند صدور مجوزها یا کنتور دار کردن چاه ها را خیلی ضعیف دانست و افزود: وزارت نیرو سریع کاری نمی کند و در طرح تعادل بخشی کمتر از ۱۵درصد این چاه ها کنتور دارند در حالیکه هر چاهی مقداری می تواند برداشت کند و ما به راحتی می گوییم برای افزایش تولید کشاورز برق را بر سر چاه رسانده ایم ولی این کار یعنی اینکه هزینه استحصال آب و پمپاز آب را راحت کرده ایم.
وی با بیان اینکه باید در سطح ملی باید سیاست مداران کاری کنند، تاکید کرد: مطالعات پایه زیادی توسط دانشگاه ها و دستگاه های اجرا انجام شده که باید جمع بندی شود و بخش تحقیقاتی دانشگاهی پتانسیل زیادی دارند که در میدان باشند ولی صنایع و به خصوص معادن در ایران باید مسوولیت اجتماعی خود را بپذیرند و عواقب استفاده و رانت استفاده ای که از سرزمین داشته اند را پرداخت کنند که شاید ۱۰ درصد سود سالانه آن ها باشد.