استان خراسان شمالی یکی از قطب‌های مهم کشاورزی کشور است و سهم بزرگی در تولید مواد غذایی مورد نیاز کشور را به خود اختصاص داده است. از سوی دیگر اقتصاد مبتنی بر کشاورزی آن باعث شده تقریباً نیمی از ساکنان آن شغلی مرتبط با کشاورزی داشته باشند و به همین نسبت نیمی از درآمد استان هم کشاورزی محور باشد.
در استان خراسان شمالی تاکنون هشت سد و ۱۱ بند انحرافی ساخته شده است و توان ذخایر آبی سدهای استان را ۲۳۴ میلیون مترمکعب است ضمن اینکه ۳۲ تشکل در پایاب این سدها فعال هستند و این منابع آبی سهم مهمی بر توسعه بخش کشاورزی ایفا می کنند.
خشکسالی سال های اخیر در این خطه به حدی رسیده است که امسال بسیاری از این سدها که منابع مهم آبی برای کشاورزی محسوب می شوند با تهدید خشکسالی مواجه هستند و در این صورت اقتصاد این خطه نیز تحت تاثیر قرار می گیرد.
بر اساس آمار آب منطقه ای خراسان شمالی امسال ۸۸ درصد از مخازن سدهای استان خالی و شاهد کاهش ۲۴ درصدی ورود آب به سدها هستیم این خود گواه عمق خشکسالی در این استان است.
تازیانه خشکسالی بر خراسان شمالی
بر اساس گزارش رسمی اداره کل هواشناسی خراسان شمالی حدود ۹۴ درصد از پهنه این استان ۲ میلیون و ۸۰۰ هزار هکتاری واقع در شمال شرق کشور درگیر خشکسالی و تحت تاثیر این پدیده است به طوری که بر اساس شاخص اس. پی. آی (ﺷﺎﺧﺺ ﺑﺎرش اﺳﺘﺎﻧﺪارد شده) در بازه زمانی ۱۰ ساله ۷۰ درصد از مساحت استان درگیر خشکسالی شده است.
بر اساس تحلیل شاخص «استاندارد بارش، تبخیر و تعرق» (SPEI) دوره یکساله تا پایان اسفندماه ۱۴۰۱ حدود ۹۴ درصد از مساحت استان درگیر خشکسالی است.
در این مدت ۶.۶ درصد از مساحت استان با میزان بارندگی نرمال، ۳۰ درصد از مساحت خشکسالی خفیف، ۴۸.۲ درصد خشکسالی متوسط، ۱۴.۳ درصد با خشکسالی شدید و ۰.۷۴ درصد از وسعت استان با خشکسالی بسیار شدید مواجه است.
۱۰۰ درصد از پهنه شهرستان مانه و سملقان به عنوان قطب کشاورزی و شهرستان گرمه دچار خشکسالی است و این رقم در بجنورد ۹۹.۶ درصد است.
از ابتدای مهر پارسال تا نیمه فروردین ماه امسال ۱۱۸.۲ میلیمتر باران در استان ثبت شد که این رقم در بلند مدت ۱۵۸.۹ میلیمتر و در مدت مشابه پارسال ۱۰۲ میلیمتر گزارش شده است.
میانگین بارش استان در این مدت در مقایسه با بلند مدت ۲۵.۷ درصد کاهش و در مقایسه با سال گذشته حدود ۱۶ درصد افزایش دارد و بارش یک ساله کامل در استان بیش از ۲۵۰ میلیمتر است که بر این اساس در سال آبی جاری ۴۷.۱ درصد از بارش های استان تامین شده است.
علاوه بر کاهش بارندگی با افزایش درجه حرارت نیز مواجه هستیم که دمای هوا در این مدت به طور میانگین ۸.۱ درجه سانتیگراد ثبت شد که این رقم در سال قبل ۷.۴ درجه و در بلند مدت ۶.۹ درجه سانتیگراد گزارش شده است.
تغییر اقلیم و برداشت آب از سفره‌ها و آبخوان‌های زیرزمینی باعث شده است که هشت دشت از مجموع ۱۱ دشت استان در وضعیت نامناسبی از نظر ذخائر آبی قرار گیرد و به همین دلیل هرگونه توسعه بهره‌برداری و برداشت جدید در آنها به منظور تعادل بخشی به منابع آبی ممنوع شده است.
خشکسالی خراسان شمالی نه تنها باعث ایجاد تنش آبی در حدود ۳۰۰ روستا و چند شهر ایجاد کرد که حدود ۱۵ تا ۲۰ درصد از حجم آبدهی قنات ها را نیز کاهش داد به طوری که نیمی از مزارع کشاورزی این خطه شمال کشور را نیز خشکاند و هشت دشت از ۱۱ دشت این استان نیز در زمره دشت های بحرانی قرار گرفتند.
کاهش ۲۴ درصدی ورود آب به سدها
معاون حفاظت و بهره‌برداری شرکت آب منطقه ای خراسان شمالی گفت: ۳۵ میلیون متر مکعب آب در سال آبی جاری (اول مهرماه ۱۴۰۱ تا ۲۴ اردیبهشت ماه ۱۴۰۲) وارد سدهای استان شد که این رقم در مقایسه با مدت مشابه سال قبل از آن ۲۴ درصد کمتر است.
مهندس وحید واسطه روز دوشنبه در گفت و گو با خبرنگار ایرنا اظهار کرد: میزان خروجی آب از سد های این استان در این بازه زمانی ۲۴.۰۵ میلیون متر مکعب و حجم ورودی آب به سدها ۳۵ میلیون مترمکعب آب بود.
وی افزود: کاهش آب ورودی به سدها ناشی از کاهش ۲۷ درصدی بارش ها بوده به نحوی که از ابتدای سال آبی جاری تاکنون در مجموع ۱۷۰ میلیمتر بارش داشته ایم که این رقم به طور میانگین ۲۳۲ میلیمتر در سطح استان بوده است
.
خالی بودن ۸۸ درصد از مخازن سدها
واسطه ظرفیت کل مخازن سدهای استان را ۲۲۸ میلیون و ۷۹۰ هزار متر مکعب اعلام کرد و گفت: تنها ۵۱ میلیون و ۹۷ هزار مترمکعب معادل ۲۲ درصد آب در سدهای استان ذخیره است.
وی اضافه کرد: بارش های بهاره تاثیر ناچیزی بر افزایش حجم سدهای این استان داشته است بنابراین وضعیت سدها به علت پایین بودن میزان بارندگی مناسب نیست.
معاون حفاظت و بهره‌برداری شرکت آب منطقه ای خراسان شمالی تصریح کرد: بارندگی های سیلابی بیشتر بر روی حجم سدها تاثیر گذار هستند و بارندگی با شدت کم بیشتر به رطوبت خاک کمک می کند.
واسطه بر صرفه جویی مصرف آب تاکید کرد و افزود: با توجه به وضعیت خشکسالی ها و کاهش بارندگی اینک باید در بخش های مختلف از جمله حوزه کشاورزی و آب شرب صرفه جویی لازم انجام شود.
وی گفت: اینک مخازن سه سد مهم تامین آب شرب استان تنها ۴۱.۰۳۷ میلیون متر مکعب آب دارد در حالی که گنجایش این سازه ها بیش از ۲۰۱ میلیون مترمکعب است.
معاون حفاظت و بهره‌برداری شرکت آب منطقه ای خراسان شمالی در خصوص وضعیت آب سد شیرین دره گفت: این سد در سال گذشته ۴۲.۶۲ میلیون متر مکعب آب داشت اما اینک ۲۵.۲۶۹ میلیون متر مکعب آب ذخیره دارد.
وی افزود: سد شیرین دره پر اهمیت ترین سد استان به لحاظ توان تنظیم آب و تامین آب شرب مرکز استان است.
واسطه در خصوص سد بارزو در شیروان نیز گفت: ذخیره آب این سد در سال گذشته ۱۷.۵۱ میلیون متر مکعب بوده است در حالی که اکنون ۱۲.۴۵۲ میلیون متر مکعب است.
وی ادامه داد: سد بیدواز اسفراین نیز ۳.۳۱۶ میلیون متر مکعب آب دارد در حالی که پارسال در همین مدت ۵.۵۶ میلیون متر مکعب بود.
خراسان شمالی هشت سد با ظرفیت ذخیره سازی ۲۳۴ میلیون متر مکعب در دست بهره برداری دارد و بنا بر گزارش هواشناسی از ابتدای سال زراعی جاری تاکنون میزان بارش ها در این استان حدود ۵۸ درصد نسبت به مدت مشابه سال قبل کاهش یافته است و حدود ۸۲ درصد از مساحت دو میلیون و ۸۰۰ هکتاری استان خراسان شمالی نیز با خشکسالی خفیف تا شدید مواجه اند.
استان خراسان شمالی ۳۴۴ هزار هکتار از مساحت این استان را اراضی کشاورزی تشکیل می دهد که از جمعیت یک میلیون نفر حدود ۳۸ درصد در بخش کشاورزی اشتغال دارند که این میانگین در سطح ملی حدود ۱۹ درصد اعلام شده است.
خشکسالی بیش از ۲۶ هزار میلیارد ریال به بخش کشاورزی شامل باغی، زراعی، دامی، مراتع و دامپزشکی این استان در سال زراعی جاری خسارت زد.
در استان خراسان شمالی تاکنون هشت سد و ۱۱ بند انحرافی ساخته شده است.