به گزارش ایرنا، همین هفته پیش بود که خانه حاجی شکری در میان یک کلنی خانه های تاریخی و واجد ارزش در محله بیدآباد اصفهان تخریب شد. خانه ای که ثبت ملی نبود اما به گفته فعالان میراث فرهنگی واجد ارزش تاریخی بود و باید نگهداری و حفظ می شد اما به حکم رهاشدگی و پایین آمدن تاق‌ها، مجوز تخریب گرفت.
این اتفاق در حالی رخ داد که در آستانه هفته میراث فرهنگی بودیم، هفته ای که قرار است بر حفاظت از میراث فرهنگی ارج و بر لزوم آن تاکید شود. همه این‌ها اما در حالی بود که مدیر کل میراث فرهنگی گردشگری و صنایع دستی اصفهان در پاسخ به واکنش رسانه‌ها و فعالان میراث فرهنگی در سایت اطلاع رسانی اداره متبوعش اعلام کرد که خانه حاجی شکری فاقد ارزش تاریخی بوده و در پنج سال گذشته شاهد تخریب و تبدیل آن به ویرانه بوده اند. به گفته وی امکان بازسازی مجدد این خانه به دلیل ثبتی نبودن بنا وجود ندارد و به همین دلیل مالکان می توانند با رعایت حقوق خانه های تاریخی مجاور، یعنی "مصورالملکی" و "طوسی زاده" ساخت و ساز کنند.
اما گذشته از خانه حاجی شکری در اصفهان که در روزهای باقی مانده تا هفته میراث فرهنگی تخریب شد، پیشتر هم در فروردین ماه، سه خانه در جنوب میدان نقش جهان توسط مالکش تخریب و تبدیل به پارکینگ شد، پاسخ اداره کل میراث فرهنگی اصفهان هم در خصوص تخریب آن‌ها این بود که ملک، واجد ارزش تاریخی نبوده و با رعایت ضوابط بافت تاریخی مصوب موافقت کرده اند که تخریب و تبدیل به اقامتگاه سنتی شود.
از سویی دیگر، این موارد، تنها خانه هایی هستند که در همین بهارِ امسال با تکرار یک سرنوشتِ مشخص، محکوم به تخریب شدند. در سال‌های گذشته اما همین ماجرا برای خانه هایی دیگر تکرار شده است. خانه پهلوی "هوایی" در محله عباس آباد اصفهان یکی از این خانه ها بود. این بنا در سال ۹۵ از سوی اداره کل میراث فرهنگی اصفهان واجد ارزش تاریخی و معماری و هرگونه تخریب و تفکیک و نوسازی آن ممنوع اعلام شد اما در اردیبهشت سال بعد به دلیل تخریب بخش‌های عمده آن، قابلیت حفظ و نگهداری آن نقض شد و هرگونه اقدام مقضی در ملک یاد شده از سوی اداره کل میراث فرهنگی اصفهان بلامانع دانسته شد. ماجرا اما به همین جا ختم نشد و در حالی که خریدار خانه می‌توانست تخریب و نوسازی کند، مالک اولیه خانه، به دلیل تضییع حق وی شاکی و متوسل به شکایت شد.
اما آن طور که فعالان و کارشناسان میراث فرهنگی در اصفهان می گویند حکایت این خانه‌ها که همه محکوم به تخریب شده اند از این قرار است؛ اینکه خانه‌های تاریخی را با قیمت مناسب می‌خرند و به حال خود رها می‌کنند. ویرانی اما نتیجه همین رهاشدگی ست. قدم جلوتر برای تسریع روند ویرانی، یک کَلَکِ قدیمی است که خیلی خوب هم جواب می‌دهد و آن اینکه مالک، آب پای پی ها می گذارد؛ خلاصه کَندن درها و پنجره ها، تخریب های پنهانی و ده ها ترفند دیگر که نتیجه اش می شود ویرانی و بالاخره گرفتن حکم تخریب بنا به دلیل ناامن بودن یا تخریب ۹۰ درصدری بنا.
حالا قیمت ملکی که با نصف قیمت خریداری شده، چند برابر می شود و با ساخت و ساز یا شیوه‌های دیگر می‌توان به سود بهتری هم رسید. شوربختانه این حکایت برای خانه‌های بافت تاریخی اصفهان که ثبت ملی یا ستاره دار نیستند در حال تکرار است. برخی کارشناسان و فعالان میراث فرهنگی معتقدند، دلیل این اتفاق، ضعف نهاد ناظر یعنی میراث فرهنگی است و برخی دیگر معتقدند این نهاد تنهاست و باید نهادهای دیگر و سازمان های مردم نهاد یاریش کنند.
در همین ارتباط ایرنا با برخی فعالان میراث فرهنگی که شرایط خانه ها و بافت تاریخی اصفهان را دنبال می کنند گفت و گو کرده است و البته خبرنگار این رسانه کوشید تا با تماس های مکرر طی روزهای گذشته، با مدیرکل میراث فرهنگی گردشگری و صنایع دستی اصفهان و همین طور معاون شهرسازی و معماری شهرداری اصفهان گفت و گو کند که همگی بی پاسخ ماندند.
ماجرای یک بیزینس در بافت تاریخی اصفهان
در همین ارتباط یک معمار مرمت گر به ایرنا گفت: بهانه هایی چون " این خانه فاقد ارزش یا تخریبش بالا بوده است" به هیچ وجه قابل قبول نیست؛ صدها شهر تاریخی در دنیا با همین خانه های تاریخی و با همین مسائل وجود دارند، آن‌ها ده ها سال است که راه حل مواجه با چنین خانه هایی را پیدا کرده اند و عمل هم می کنند ولی در این جا ما به دنبال این بهانه ها هستیم.
بهزاد فلاحی با بیان اینکه بافت تاریخی، زنجیره به هم پیوسته است، افزود: نمی توانیم در بافت تاریخی بگوییم که یک بنا با ارزش و دیگری بی ارزش است. این کار نیاز به کارشناسی دارد و حتی بناهای الحاقی هم باید بر اساس ساختار اصولی بازسازی و مرمت شوند.
وی یادآور شد: در واقع مرمت خانه درآمدی برای شهرداری ندارد؛ همین گزینه به منجر این می شود که مالک خانه های تاریخی هم ترغیب به ساخت و ساز شوند.
این فعال میراث فرهنگی در ادامه افزود: وقتی مالک به این سمت، سوق داده شد، مالکان یاد می‌گیرند چه کار کنند تا اگر یک خانه حتی ثبت ملی باشد، آن را از ثبت خارج کنند و به سمت تخریب و نوسازی پیش بروند. در واقع این کار به بخشی از کسب درآمد برخی افراد تبدیل شده است.
فلاحی در خصوص خانه حاجی شکری که هفته گذشته تخریب شد، گفت: مالک، خانه را به دلیل اینکه امکان تخریب نداشت، خیلی ارزان و با یک سوم قیمت، فروخت. همین نداشتن امکان تخریب دلیلی است برای اینکه مالکان به فروش نصفه یا یک سوم قیمت تن بدهند. در این بین افرادی پیدا می شوند که به دلیل ارتباطاتی که دارند می توانند خانه ها را بخرند و برای تخریب آن‌ها به صورت پله ای اقدام کنند.
وی افزود: در خانه حاجی شکری، اول سقف ها را خراب کردند، بعد درها و تیرها را بردند. هر بار گوشه ای از خانه را خراب کردند و خانه ای که ۲۰ درصد تخریب داشت تبدیل به خانه ای با ۸۰ درصد تخریب شد. این روند تخریب را می توانید از روی نقشه های گوگل زمین هم مشاهده کنید.
فلاحی با اشاره به اینکه تخریب ها در خانه حاجی شکری رفته رفته زیاد و به هشتاد درصد رسید، گفت: در همین شرایط است که مالک می گوید هشتاد درصد خانه خراب است و باید به ما مجوز تخریب و ساخت و ساز بدهید. این در حالی است که اگر خانه ارزشمند است می توان آن را بر اساس اسناد موجود بازسازی کرد و آنچه گفته می شود، یعنی "تخریب بالا" صرفا یک بهانه است .
به گفته فلاحی هدف خریدار تخریب است و این کار پله پله انجام می شود تا جایی که مالک یک زمین آماده دارد که علاوه بر سود ناشی از تورم، ارزش افزوده ای به سبب نوسازی هم عایدش می شود.
این فعال میراث فرهنگی ادامه داد: یکسری مسایل حقوقی هم وجود دارد و آن اینکه حق مالک پیشین تضییع شده است. خانه شکری در منطقه ای با یک کلنی از خانه های تاریخی واقع شده بود. این محدوده از معدود کلنی های باقی مانده از خانه های تاریخی است که حالا عملا این حلقه گسسته شده است و این هم، آسیب و ضرری است که به همسایه های خانه حاجی شکری خورده است.
وی با اشاره به تخریب خانه های جنوب میدان امام(ره) افزود: این خانه ها را بازدید کرده بودم؛ ۲ باب خانه از خانه های زیبای پهلویِ حیاط مرکز با ساختار معماری اصفهانی بودند و یکی از آن‌ها قاجاری و ستاره دار بود. اگر قرار است ارزش این خانه ها را میراث فرهنگی نفهمد، قرار است چه کسی در این مملکت ارزش آن‌ها را بفهمد؟!
فلاحی یادآور شد: حتی اگر میراث فرهنگی ارزش این سه خانه را متوجه نشود باید گفت بخشی از بافت ارزشمند جنوب میدان بودند. متاسفانه ارزش آن بافت درک نمی شود و دستور به تخریب چنین جایی داده می شود.
این معمار مرمتگر ماجرای سه خانه تخریب شده در جنوب میدان نقش جهان را تکرار ماجرای خانه شکری دانست و گفت: در رابطه با این خانه ها هم، چون مالک نمی توانست تخریب کند، ارزان فروخت و خریدار هم با رویه یاد شده شروع به تخریب پلکانی و گرفتن مجوز تخریب و ساخت و ساز در حالی که ارزش ملک چند برابر شده است، کرد؛ در واقع این کار تبدیل به یک بیزینس در بافت تاریخی اصفهان شده است.
به گفته وی گاهی اوقات در ماجرای تخریب برخی از این خانه های تاریخی، فشار از بالا هم اضافه می شود و در واقع مافیایی وجود دارد که شغلشان همین کار است.
اندک لکه های بافت تاریخی اصفهان هم با همین فرمان رو به تخریب است
اما در همین پیوند و در رابطه با خانه هوایی واقع در محله عباس آباد اصفهان که در سال ۹۶ مجوز تخریب گرفته است، یک پژوهشگر میراث فرهنگی و متخصص بافت و بناهای تاریخی گفت: در رابطه با این خانه، سال ۹۵ از میراث فرهنگی اصفهان استعلام شده است، گفته اند که خانه هوایی حایز اهمیت و ارزش است و به هیچ عنوان نباید تخریب شود اما یک سال بعد در جواب استعلامِ دوباره، گفته شده است که چیز ارزشمندی وجود ندارد و جواز تخریب داده شده است. پرسش این است که اگر جایی ارزشمند بوده است، چگونه در عرض یک سال از حایز ارزشمند بودن افتاده است؟
از نگاه محمد مهدی کلانتری مساله این است که میراث فرهنگی در شناسایی خانه‌های ارزشمند و راجع به ستاره دار کردن آن ها و اگر لازم باشد، در رابطه با ثبت ملی آن ها کوتاهی می‌کند، شهرداری جواز تخریب می‌دهد چراکه تنها ارگانی که وظیفه دارد اعلام کند بنایی نباید تخریب شود، میراث فرهنگی است.
وی افزود: میراث اما برای عبور گذر آقا نجفی، جواز داد، برای تخریب های شمال مسجد جامع عتیق هم جواز داد. تکلیف میراث فرهنگی در این سال ها مشخص است. اگر میراث فرهنگی تغییر رویه بدهد، ارگان های دیگر نمی توانند به این راحتی تخریب کنند یا جواز تخریب بدهند.
به گفته این متخصص بافت و بناهای تاریخی چیزی به معنای بافت در اصفهان باقی نمانده و تنها لکه هایی در بعضی از نقاط باقی مانده است که این لکه ها هم در همین سال ها با جوازهایی که داده می شود رو به تخریب می رود.
وی افزود: در جایی که خانه حاجی شکری بوده است، چهار یا پنج خانه تاریخی کنار هم بوده اند و این می تواند یک مجموعه تاریخی باشد؛ در زمان حاضر اما یکی از آن ها تخریب شده است و معلوم نیست در بین این خانه های تاریخی چه چیزی عَلَم شود.
کلانتری ادامه داد: پرسش من این است که در خانه حاجی شکری، چون تاق اتاق ها پایین آمده بود، باید گفت ارزشمند نبوده است؟ این تاق ها می توانستند مجددا اجرا و به حالت اولیه برگردند. قطعا اگر میراث فرهنگی کوتاهی نمی کرد مالک نمی توانست کاری بکند. اگر شرایط به این شکل پیش برود، هر کسی چنین ملکی دستش است، به همین روش می تواند اقدام کند و از میراث فرهنگی هم مجوز تخریب بگیرد، با این وصف چه چیزی از میراث فرهنگی باقی می ماند؟
سازمان میراث فرهنگی تنهاست، باید یاریش کرد
در مقابل این دیدگاه ها که معتقدند سازمان میراث فرهنگی در رابطه با وظایفش کوتاهی می کند، یک متخصص معماری، مرمت و احیا بناهای تاریخی معتقد است، میراث فرهنگی تنهاست و به تنهایی نمی تواند از پَس کار بربیاید، بلکه باید سازمان های مردم نهاد و نهادهای دیگر یاریش کنند.
لیلا پهلوان زاده به ایرنا گفت: تعدادی خانه تاریخی داریم که یا واجد ارزش شناخته شده و ثبت ملی شده اند، تعدادی هم ثبت ملی نیستند و ستاره دار هستند و تعداد بسیار زیادی هنوز ناشناخته هستند؛ یعنی نه در فهرست آثار ملی و نه ستاره دار هستند. این خانه ها تخریب هم می شوند و کسی هم متوجه نمی شود.
وی افزود: رویه ای که اکنون باب شده، این است که کسانی که خانه های تاریخیِ ثبت ملی - مثل خانه کتابی در چهارباغ - دارند، از طریق دیوان عدالت اداری شکایت و آن را از فهرست آثار ملی خارج می کنند؛ اگر افراد بتوانند بناها را از فهرست آثار ملی خارج کنند، این جریان می تواند موقعیت میراث فرهنگی را به عنوان مسوولی که این بناها را شناسایی می کند، تضعیف کند.
پهلوان زاده وضعیت خانه های ستاره دار را سخت تر دانست و گفت: مالکانی که خانه هایشان در فهرست آثار ملی نیست و ستاره دار هستند کارشان راحت‌تر است؛ آن ها خانه‌ها را در ۲ یا سه سال تخریب می کنند و بعد با بهانه ناایمن بودند پروانه تخریب و ساخت و ساز می گیرند.
وی با تاکید بر اینکه میراث فرهنگی به تنهایی نمی‌تواند مانع این جریان شود و همه نهادها باید به کمک آن بیایند، گفت: هویت شهر اصفهان بر دوش میراث فرهنگی است بنابراین باید همه دوستداران میراث فرهنگی بیایند کفِ میدان و سرمایه گذار بیاورند تا بتوانند کمکی به میراث فرهنگی در حفظ این بناها کنند.
پهلوان زاده با اشاره به دلیل عمده تخریب خانه های تاریخی در اصفهان گفت: از سویی مالک‌ها هم حق دارند، کسانی که خانه های تاریخی دارند، با هزاران مشکل مواجه هستند. ملک ها دارای وراث متعدد است و دیوارهای اشتراکی دارند، از این رو برای گرفتن سند تک برگ با مشکل مواجه اند. در نتیجه باید فرایند گرفتن سندهای تک برگ را برای آن ها تسریع کرد. این تنها یک مورد از مشکلات آن‌هاست و به دلیل همین مشکلات هم ارزش ملک شان پایین می آید و رغبت پیدا می کنند که خانه شان را به زمین مسطح تبدیل کنند تا بتوانند از مواهبی که یک ملک معمولی دارد، بهرمند شوند.
از نگاه این کارشناس باید یک آسیب شناسی کامل از مشکلات خانه های تاریخی بشود تا مالکان به دنبال تخریب بنهاها نروند. پهلوان زاده یادآور شد: این وظیفه سازمان های مردم نهاد است که به مالکان و میراث فرهنگی کمک کنند تا آن ها متوجه بشوند این بناها چه ارزش افزوده ای می توانند داشته باشند.
وی افزود: مالکان اگر متوجه بشوند که این بناهای تاریخی دارای چه ارزش هایی هستند و می توانند از مالیاتِ پروانه معاف باشند یا اینکه می توانند برای پرداخت هزینه های مرمت از مالیات معاف شوند و الی ماشاالله تسهیلاتی که برای بناهای تاریخی وجود دارد، قریب به ۹۰ درصد آن ها را تخریب نمی‌کنند بلکه آن ها را وارد چرخه کار می کنند.
به گزارش ایرنا استان اصفهان دارای بیش از ۶۰۰ باب خانه تاریخی است که بیش از نیمی از آن ها در شهر اصفهان قرار دارد.