واژه صنایع دستی برخلاف تصور بسیاری ، یک اصطلاح جدید و مربوط به دوران معاصر است. واژه ای که بعد از انقلاب صنعتی در اروپا مطرح شد . پس از پایان جنگ جهانی دوم، تولیدات صنایع دستی و هنرهای سنتی ، مورد توجه کشورهای پیشرفته و صنعتی قرار گرفت. گروهی با صنعتی شدن جهان نگران نابودی صنایع دستی بودند و اعتقاد داشتند که فناوری و صنعتی شدن به نابودی تولیدات دستی منجر خواهد شد.
این گروه با این تصور که ارزانی، سبکی، تولید فراوان کارخانه ای، تولیدات دستی را به نابودی می کشاند به فکر حمایت از تولیدکنندگان صنایع دستی و حفظ آثارشان شدند . پس از تلاش های بسیار، حمایت از صنایع دستی زیر نظر یونسکو شکل قانونی گرفت و در ادامه شورای صنایع دستی از زیر مجموعه یونسکو خارج و به صورت مستقل (شورای جهانی صنایع دستیWorld Crafts Council ) با عنوان اختصاریWCC به صورت مهم ترین متولی حمایت از صنایع دستی در جهان درآمد.
شورای جهانی صنایع دستی از شکل گیری تا اهداف و تعداد اعضا
شورای جهانی صنایع دستی به عنوان یک تشکل غیردولتی و غیرانتفاعی است با هدف برپایی جنبش صنایع دستی و آینده بهتر هنرمندان یا تولیدکنندگان صنایع دستی سال ۱۹۶۴ در شهر نیویورک ایالات متحده آمریکا تاسیس شد. ریاست نخستین دوره شورا بر عهده خانم آیلین آزبورن وب بود.
در نخستین همایش جهانی صنایع دستی که در تاریخ ۱۰ ژوئن سال ۱۹۶۴ (۲۰ خرداد ۱۳۴۳) با شرکت مسوولان برخی کشور ها، اساتید دانشگاه ها و هنرمندان و صنعتگرانی از اقصی نقاط دنیا (بیش از ۴۰ کشور جهان) در شهر نیویورک برگزار شد، تاسیس شورایی به نام “شورای جهانی صنایع دستی” به عنوان یکی از نهادهای فعال وابسته به یونسکو به تصویب رسید.
از آن زمان تاکنون، سالروز برگزاری این همایش را “روز جهانی صنایع دستی” می نامند. نامگذاری ۲۰ خرداد ماه به عنوان روز جهانی صنایع دستی بدین مناسبت و با هدف ارج نهادن و گرامیداشت آثار صنایع دستی و هنرمندانی است که خالصانه مال و جان خود را برای خلق این آثار ارزشمند صرف
می کنند.
به طور معمول در این روز در بیشتر نقاط جهان نمایشگاه ها و همایش های شاد و متنوع با موضوع صنایع دستی برگزار می شود و ضمن تجلیل از برگزیدگان صنایع دستی در حوزه های پژوهش، نوآوری و بازرگانی وامثال آن آخرین دستاورد های این حوزه در دید علاقه مندان قرار می گیرد.
اولین اجلاسیه صنایع دستی جهان در دانشگاه کلمبیا برگزار شد و در آن ۵۰ کشور جهان شرکت کردند؛ جلسات دوره‌ای شورای جهانی صنایع دستی تا سال ۱۹۸۰ به صورت ۲ سال یک بار برگزار می‌شد اما اکنون چهار سال یک بار برگزار می‌شود.
اروپا و آسیا تاکنون بیشترین میزبانی از اجلاسیه‌های این شورا را بر عهده داشته‌اند؛ اکنون ۹۰ کشور جهان عضو شورای جهانی صنایع دستی هستند و دبیرخانه آن در شهر آمستردام کشور هلند است.
ایران از سال ۱۳۴۷ شمسی از طریق سازمان صنایع دستی آنزمان کشور به عضویت این شورا درآمد و در مجمع آسیا و اقیانوسیه آن، مشغول به فعالیت شد. این شورا همچنین به شکل مشاوره ای با یونسکو در ارتباط است.
جایگاه صنایع دستی ایران در جهان
صنایع دستی ایران یکی از سه قطب صنایع دستی جهان محسوب می شود. قدمت، غنا، زیبایی بویژه تنوع صنایع دستی ایران، کشور ما را به مهم ترین قطب این صنعت هنری در دنیا تبدیل کرده است.
چین و هندوستان از دیگر کشورهای مطرح و با اهمیت حوزه صنایع دستی در جهان محسوب می شوند.
هندوستان با بیشترین میزان تولید، چین بالاترین کیفیت و ایران با بیشترین تنوع رشته در جایگاه برتر جهانی قرار دارند. کشورهای دیگری با ظرفیت بالای صنایع دستی چون ترکیه، پاکستان، تایلند، ژاپن، کامبوج و ویتنام نیز در رقابت برای تصاحب این جایگاه ها هستند.
شکل گیری سازمان صنایع دستی در ایران
در سال ۱۳۴۲ توجه اداره کنندگان کشورمان به پیکر نیمه جان صنایع دستی جلب شد و در آن زمان با دعوت از محققان و علاقه مندان به صنایع دستی و یاری خواستن از آنها در پی چاره اندیشی برای این مهم شدند. استاد علی کریمی مینیاتوریست برجسته کشور به همراه خانم فرنگیس یگانگی از محققان علاقه مند در این پروژه زحمات زیادی کشیدند. پس از مسافرت و پژوهش های فراوان در سطح کشور برنامه ای جامع تهیه شد که اساسنامه اولیه سازمان صنایع دستی ایران را تشکیل داد. سازمان صنایع دستی در ادامه زیر نظر وزارت صنایع و معادن و در سال ۱۳۸۴ با ادغام با سازمان میراث فرهنگی کشور به صورت یکی از معاونت های این سازمان درآمد.
صنایع دستی در استان البرز
البرز با دارا بودن ۸۳ رشته صنایع دستی از استان های فعال کشور در این بخش محسوب می شود. تنوع اقوام، قرارداشتن در مسیرهای مهم مواصلاتی کشور، همسایگی با چهار استان و مهاجر پذیر بودن ترکیب اقوام لُر، کُرد، گیلک، یزدی، ترک، مازندرانی و خوزستانی این استان را تبدیل به ایرانی کوچک نموده است که فرهنگ، آیین، سنن و هنرهای خود را در این منطقه رواج داده اند. صنایع دستی البرز تاکنون توانسته ۷۸ نشان ملی کشوری و ۹ نشان بین المللی یونسکو(مهر اصالت) را نیز از آن خود کند.
انتظارات هنرمندان از وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی
به اعتقاد نگارنده، معاونت صنایع دستی وزارت میراث فرهنگی کشور، در زمان حاضر به عنوان متولی اصلی صنایع دستی کشور، به رغم فعالیت و تلاش های ارزشمندی که انجام می دهد نیاز به فعالیت بیشتری دارد تا بتوانددر ارتقای بخش صنایع دستی کشور موثر واقع شود.
انتظار این است که کارهای پژوهشی در این معاونت گسترش یافته و حمایت ها از تولید کنندگان صنایع دستی در بستر فراهم کردن امکانات بیشتر شود .