به گزارش ایرنا، صنایع دستی محصول هنر دست انسان است که با چاشنی هنر، خلاقیت و ایده به اثری منحصربه‌فرد و دستمایه تمدن، فرهنگ و تاریخ بدل می‌شود، اثری که تکرار نشدنی و یگانه است؛ هر اثر صنایع دستی اگرچه به سایر محصولات تولیدی در همان صنعت شباهت ظاهری دارد اما قطعا و حتما به دلیل دخالت دست انسان در تولید آن، دارای ویژگی‌های منحصر به خود است.
صنایع دستی و هنرهای سنتی در دوره های مختلف به اقتضای نیاز و ضرورت زندگی توسط هنرمندان خلاق ایجاد و توسعه یافته و در طی قرون با حفظ سنت‌های اصیل، مراحل شکل گیری خود را سپری کرده و با اعتقادات، بینش، اندیشه، آداب و رسوم، محیط زندگی و شیوه معیشت مردم درهم آمیخته اند.
هنرهای دستی بازگو کننده خصوصیات تاریخی، اجتماعی و فرهنگی هر کشور و قوم است که می‌تواند عامل مهمی در شناساندن فرهنگ و تمدن ملل مختلف و نیز هویت بخشی به نسل‌های آینده باشد و همین امر حفاظت و صیانت از این هنرها و صنایع را به یک الزام بی چون و چرا تبدیل می‌کند.
هنرها و صنایعی که با دستان پرتوان، اذهان خلاق و سلیقه های نشأت گرفته از فرهنگ غنی توسط زنان و مردان هنردوست و هنرپرور تولید می‌شوند و تلاشی را که با فرهنگ و هنر درآمیخته است، به خوبی به نمایش می گذارند.
صنایع دستی ایران علاوه بر سابقه تاریخی هفت هزار ساله از تنوع، جذابیت و زیبایی خاصی برخوردارند که می‌توانند به عنوان یکی از تولیدات مهم هنرمندان ایران زمین در توسعه گردشگری و مبادلات فرهنگی بین‌المللی نقش به سزایی ایفا کنند.
هنرهای دستی هر کشور بازگو کننده خصوصیات تاریخی، اجتماعی و فرهنگی آن سامان و نمادی از هویت ملی اقوام است که می‌تواند عامل مهمی در شناساندن فرهنگ و تمدن ملل مختلف و نیز هویت بخشی به نسل‌های آینده هر کشور باشد و همین امر حفاظت و صیانت از این هنرها و صنایع را به یک الزام بی چون و چرا تبدیل می‌کند.
اگرچه وجود رقابت در بازار موجب ایجاد تعادل در قیمت، امکان حق انتخاب برای مصرف‌کنندگان و نیز گرایش تولید به سوی بهبود کیفیت می‌شود اما در شرایطی که هنوز حیات و تداوم موجودیت یک هنر صنایع دستی در خطر نابودی و فراموشی است و حمایت، رمز ماندگاری آن محسوب می‌شود دیگر رقابت و ضرورت وجود آن بی معنی به نظر می‌رسد.
اگرچه متولیان صنایع دستی و حامیان هنرمندان صنایع دستی بومی بر ضرورت حمایت از این صنایع و برنامه‌های مختلف تاکید کرده و در این راستا اقداماتی از جمله پرداخت تسهیلات، آسان سازی دسترسی به مواد اولیه و حرکت به سمت تجاری سازی، برندسازی و نوآوری با هدف حفظ این هنرها در مراحل اجرایی را دارند اما همچنان معضل واردات قاچاق صنایع دستی خارجی پابرجاست.
با وجود چنین الزامات و ضرورت‌هایی، وجود صنایع دستی خارجی که اغلب نیز چینی است، به دردی چندین ساله در بازار مشهد بدل شده است و این در حالی است که تولید این صنایع با ماشین و بدون برخورداری از ویژگی های هنرهای سنتی و صنایع دستی، اطلاق عنوان "صنایع دستی" را برای این محصولات با شک و تردید همراه کرده است.
صنایع دستی مختلف خارجی که بعضا در حوزه محصولات مرتبط با حوزه زیارت مانند سجاده، مهر، تسبیح و غیره پررنگ تر است در حالی مشاهده می‌شود که ارزان‌تر بودن آن از محصولات مشابه بومی، ویژگی برجسته این اقلام است و همین به خودی خود موجب جذابیت آن برای خریداران می شود.
در کنار واردات صنایع دستی خارجی، حضور هنرهای سنتی و صنایع دستی دیگر مناطق کشور از جمله تبریز، همدان، اصفهان، یزد و غیره نیز در بازار سوغات مشهد قابل تامل است.
خطه تاریخی خراسان رضوی به عنوان میراث دار بخش عظیمی از فرهنگ و تاریخ ایران زمین در عرصه صنایع دستی و هنرهای سنتی، حرف های فراوانی برای گفتن دارد؛ هنرهایی مانند تراش سنگهای قیمتی و نیمه قیمتی، ابریشم بافی، فیروزه تراشی، سنگ تراشی، گلدوزی، کاشیکاری، آینه کاری و غیره که در نوع خود بی نظیر و جزو رشته‌های مزیت دار این خطه محسوب می شود.
ممنوعیت ورود صنایع دستی خارجی
مدیرکل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی خراسان رضوی گفت: به منظور حمایت از صنعت‌گران و هنرمندان صنایع دستی و با مکاتبات و پیگیری های انجام شده، واردات کالاها و محصولات صنایع دستی خارجی به استان ممنوع اعلام شده است.
در کنار واردات صنایع دستی خارجی، حضور هنرهای سنتی و صنایع دستی دیگر مناطق کشور از جمله تبریز، همدان، اصفهان، یزد و غیره نیز در بازار سوغات مشهد قابل تامل است.
سیدجواد موسوی بیان کرد: متاسفانه آنچه در بازار و از حیث وجود صنایع دستی خارجی مشاهده می‌شود تماما قاچاق و به صورت غیرقانونی وارد استان می‌شود.
وی تاکید کرد: در خلق صنایع دستی، هنرمند روح خود را در تار و پود صنایع ماندگار می‌کند اما در صنایع ماشینی این گونه نیست چرا که ماشین، روح ندارد و یکنواخت عمل می‌کند.
این مسوول بیان کرد: فناوری و صنعت در هر عرصه‌ای خود را نشان می‌دهد و اکنون دوره‌ای نیست که با این مساله به صورت بسته برخورد کنیم چرا که فناوری سیلی است که چه بخواهیم و چه نخواهیم ما را تحت تأثیر خود قرار می‌دهد.
وی تاکید کرد: اگر فناوری به صنایع دستی لطمه‌ای نزند باید حضورش را به رسمیت شناخت، در غیر این صورت حضورش بر ما تحمیل خواهد شد بنابراین باید نوآوری را در صنایع دستی مورد توجه قرار داد تا از وضعیت موجود کمترین لطمه را دیده و در حاشیه قرار نگیرد.
او با بیان اینکه حمایت از هنرمندان صنایع دستی و فعالان این حوزه، محوری ترین برنامه این اداره کل در حوزه صنایع دستی است که قویا پیگیر آن هستیم، اظهار کرد: با تلاش های انجام شده میزان فروش داخلی صنایع دستی در یک سال گذشته به ۶۰ هزار میلیارد تومان رسیده و پیش بینی می شود با برنامه‌های حمایتی و تجاری سازی، این میزان فروش امسال به ۶۸ میلیارد تومان افزایش یابد.
مدیرکل میراث فرهنگی خراسان رضوی گفت: به دنبال تجاری سازی و ویژندسازی محصولات و تولیدات صنایع دستی داخلی هستیم و در این میان حمایت ها رنگ و بوی بیشتری به خود می‌گیرد.
وی با بیان اینکه صنایع دستی، شناسنامه هویتی هر کشور و نشانی از تمدن یک ملت است، اظهار کرد: اشتغالزایی و ارزآوری صنایع دستی بر همه روشن است و باید به هر روش ممکن نسبت به معرفی جهانی صنایع دستی بومی ایران به خصوص خطه خراسان رضوی اقدام شود.
موسوی اظهار کرد: هر سال یک سوم جمعیت ایران به مشهد سفر می کنند و این امر فرصتی برای معرفی و فروش محصولات صنایع دستی هنرمندان است، در این راستا راه‌اندازی خانه‌های صنایع دستی و افزایش پوشش بیمه تامین اجتماعی از اقدامات حمایتی انجام شده است.
میدان خالی و جولان صنایع دستی خارجی
معاون صنایع دستی اداره‌کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی خراسان رضوی با تاکید براینکه حوزه صنایع دستی نیازمند حمایت است و انتظار می رود کلانشهر مشهد با حجم بالای گردشگر و با توجه به نقش و ارتباط مستقیم گردشگری و بازار صنایع دستی شاهد اتفاقات متفاوتی در این شهر باشیم، بیان کرد: متاسفانه با وجود فعالیت هزاران هنرمند صنایع دستی در استان و حضور سالانه یک‌سوم مردم ایران در مشهد حتی یک بازار تخصصی صنایع دستی در این کلانشهر نداریم.
رضا ابراهیم نیا تصریح کرد: میدان که خالی باشد، جولان صنایع دستی غیربومی و خارجی چیز چندان عجیبی نیست و به‌جد نیازمند حمایت و همراهی شهرداری مشهد برای ایجاد یک مکان موجه برای ایجاد و راه اندازی بازار تخصصی صنایع دستی هستیم.
با وجود فعالیت هزاران هنرمند صنایع دستی در خراسان رضوی و حضور سالانه یک‌سوم مردم ایران در مشهد، این کلانشهر حتی یک بازار تخصصی صنایع دستی ندارد.
معاون صنایع دستی خراسان رضوی با بیان اینکه از سال ۲۰۱۶ کلانشهر مشهد به عنوان شهر جهانی گوهرسنگ‌ها معرفی شد و دبیری این شهر جهانی به شهردار مشهد رسیده است، بیان کرد: در سایر شهرهای ایران که با عنوان شهرهای جهانی معرفی شدند حداقل یک خیابان یا میدان به نام آن رشته صنایع دستی نامگذاری شده است، حال آنکه در مشهد با وجود مکاتبات و پیگیریهای بسیار این امر محقق نشده است.
وی با بیان اینکه واردات تولیدات مشابه، ارزان‌قیمت و اکثراً بی‌کیفیت خارجی و نبود امکانی برای رقابت محصولات سنتی دست‌ساز با این اقلام از چالش‌های مهم این حوزه است، افزود: در حالی که هنرمندان صنایع دستی برای ساخت یک اثر هنری تلاش فراوانی می‌کنند، واردات کالاهای مشابه، آن‌هم ارزان و البته بی کیفیت برای این هنرمندان و فروش محصولات هنری آنان مشکل آفرین می‌شود.
۱۶ میلیون دلار صادرات صنایع دستی خراسان رضوی
مدیرکل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی خراسان رضوی گفت: صادرات گمرکی در این حوزه در یکسال اخیر ۱۶ میلیون دلار بوده است که امیدوار به افزایش آن به ۱۸ میلیون دلار هستیم.
موسوی بیان کرد: فرش، تابلوفرش، گلیم، سنگ هرکاره، سنگهای قیمتی و نیمه قیمتی، پرچم‌ها و پرده‌های مذهبی و سفال از جمله اقلام مهم صادراتی صنایع دستی استان است.
او افزود: این درحالی است که علاوه بر این، صادرات چمدانی و خارج از آمار گمرکی صنایع دستی بومی استان را هم داریم که رقم قابل توجهی است.
فرش، تابلوفرش، گلیم، سنگ هرکاره، سنگهای قیمتی و نیمه قیمتی، پرچم‌ها و پرده‌های مذهبی و سفال از جمله اقلام مهم صادراتی صنایع دستی خراسان رضوی است.
وی بیان کرد: برای تقویت و افزایش صادرات صنایع دستی استان در حوزه بازاریابی و تجاری سازی، تلاش‌های متناوبی انجام شده و همین امر رشد هر ساله در صادرات این حوزه را رقم زده است.
وی با تاکید بر اینکه اغلب هنرها و صنایع دستی خراسان رضوی جذابیت های فراوانی برای گردشگران خارجی دارند، ادامه داد: با توسل به نوآوری و تعریف کاربردهای جدید با اصل حفظ اصالت و ماهیت هنرمندانه تولید این صنایع، تلاش شده تا شاهد افزایش معرفی این محصولات به گردشگران خارجی و حتی داخلی باشیم.
خطه خورشید، دارنده بیشترین شمار هنرمندان کشور
خراسان رضوی از نظر شمار هنرمندان صنایع دستی، رتبه نخست کشور را دارد
معاون صنایع دستی اداره کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی خراسان رضوی بیان کرد: این استان از میان بیش از ۲۹۰ رشته صنایع دستی شناخته شده در کشور، دارنده ۹۲ رشته فعال صنایع دستی است که در نوع خود بی نظیر است.
او با اشاره به اینکه هم اکنون حدود ۲۳ هزار هنرمند در حوزه تولید محصولات و اقلام صنایع دستی و هنرهای سنتی در استان فعالیت دارند، اظهار کرد: از حیث شمار هنرمندان صنایع دستی، خراسان رضوی رتبه نخست کشور را دارد و این به معنای ظرفیت بالای موجود در این حوزه است.
ابراهیم نیا افزود: ایجاد سه هزار اشتغال و صدور و تمدید چهار هزار مجوز کارگاهی و انفرادی برای هنرمندان و پرداخت ۲۶۶ میلیارد ریال از محل اعتبارات اشتغال خانگی به هنرمندان از اقدامات مهم این اداره کل در یکسال گذشته بوده است.
وی گفت: برگزاری نمایشگاه‌های متعدد صنایع دستی و افتتاح بازارچه صنایع دستی از دیگر اقدامات انجام شده است که این موارد در هفته صنایع دستی که از ۱۸ خردادماه آغاز شده، تداوم می‌یابد.
ابراهیم‌نیا با بیان اینکه در یکسال گذشته حدود ۲۷ میلیارد تومان از محل تسهیلات تبصره ۱۸ به هنرمندان صنایع دستی استان پرداخت شده است، گفت: در این زمینه خراسان رضوی رتبه نخست کشور را دارد که موجب ایجاد ۱۸۰ فرصت شغلی شده است.
وی ادامه داد: همچنین از محل اعتبارات مشاغل خانگی با پرداخت ۲۱ میلیارد تومان تسهیلات، برای ۶۰۰ نفر ایجاد اشتغال شده است.
چهار روستای ملی صنایع دستی
معاون صنایع دستی خراسان رضوی، معرفی چهار روستای ملی صنایع دستی در استان را از برنامه های مهم اداره متبوع خود برشمرد و گفت: روستای «اقداش» در کلات در هنر گلیم بافی، روستای «رشته» در تایباد و روستای «بزد» در تربت جام هر ۲ برای هنر فرت بافی و روستای «لایین» در کلات برای نواربافی به زودی به عنوان روستاهای ملی صنایع دستی معرفی می شوند.
ابراهیم نیا افزود: در حوزه ویژندسازی صنایع دستی و ارتقای تولیدات صنایع دستی هنرمندان نیز تلاش های بسیاری انجام شده است و فعالیت آزمایشی مرکز شتاب‌دهی و نوآوری صنایع دستی در استان با همکاری جهاد دانشگاهی از اقدامات قابل توجه این حوزه است.
خراسان رضوی، امسال معرفی چهار روستای ملی صنایع دستی را در برنامه دارد.
وی با تاکید بر اینکه خلاقیت و مولفه های متعددی برای کاربردی کردن صنایع دستی باید مد نظر باشد، بیان کرد: به‌روزآوری کلیه رشته های صنایع دستی و نیز ارتقای سطح کیفی بسته بندی، ویژندسازی و استاندارسازی محصولات در تمامی رشته های صنایع دستی در دستور کار است.
معاون صنایع دستی خراسان رضوی افزود: برخی رشته ها مانند مصنوعات چرمی دست‌دوز در زمینه نوآوری رشد و توسعه مطلوبی داشته است.
رشد فروش نوروزی صنایع دستی، گردشگران خواهان هنر
مدیرکل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی خراسان رضوی گفت: در ایام نوروز امسال ۱۲ میلیارد و ۳۲۰ میلیون تومان محصولات هنرهای سنتی و صنایع دستی استان به فروش رفت که این رقم در مقایسه با مدت مشابه پارسال بیش از ۴۰ درصد افزایش داشته است.
موسوی افزود: در مدت مشابه پارسال تنها هشت میلیارد و ۷۷۴ میلیون تومان فروش در این بخش ثبت شده بود.
نوروز امسال ۱۲ میلیارد و ۳۲۰ میلیون تومان محصولات هنرهای سنتی و صنایع دستی استان به فروش رفت که این رقم در مقایسه با مدت مشابه پارسال بیش از ۴۰ درصد افزایش داشته است.
وی با بیان اینکه امسال رونق بازارچه های صنایع دستی در سراسر خراسان رضوی پررنگتر از سالهای گذشته بود، اضافه کرد: نوروز امسال ۵۲ بازارچه فروش صنایع دستی با ۷۱۰ غرفه در استان برپا شده بود و ۲۵ شهرستان استان میزبان این تعداد بازارچه بودند.
وی تاکید کرد: این امر نشان از وجود جذابیت در صنایع دستی استان برای گردشگران و اقبال گردشگران نسبت به صنایع دستی بومی و هنرهای سنتی است، بنابراین ظرفیتهای رشد و توسعه صنایع دستی پابرجاست و باید برای بهره گیری از این ظرفیتها همراهی و همکاری دستگاههای مختلف و مرتبط را داشته باشیم.
موسوی اظهار کرد: بیشترین فروش امسال محصولات صنایع دستی و هنرهای سنتی مربوط به فرت بافی، چرم، سفال، سرامیک، بافته های داری، زیورآلات و گوهر سنگ ها و در نهایت محصولات چوبی بوده است.