مقام معظم رهبری بارها و یکبار هم در سال ۱۳۹۷ در دیداری در ماه مبارک رمضان با دانشجویان بر آمایش آموزش عالی تاکید کرده و گفته بودند: «یک مسئله‌ی دیگری که در دانشگاه حتماً بایست مورد توجّه و تعقیب قرار بگیرد، همین مسئله‌ی آمایش آموزش عالی است که خوشبختانه باز یکی از آقایان به آن توجّه کردند و اسم آوردند. این طرح آمایش در سال ۹۵ در شورای عالی انقلاب فرهنگی هم تصویب شده ولی پیشرفت مناسبی نداشته؛ این به‌معنای این است که یک تقسیم کار ملّی صورت بگیرد بین دانشگاه‌های کشور، برای بخشها و بحثهای متنوّعی که در زمینه‌ی علم مطرح است. این برای برنامه‌ریزی خیلی مؤثّر است؛ برنامه‌ریزی را آسان خواهد کرد و ارزیابی وضعیّت علمی کشور را آسان خواهد کرد، با همدیگر هم طبعاً یک هم‌افزایی صورت خواهد گرفت. البتّه در این زمینه وزارت بهداشت ظاهراً تحرّک بهتری داشته؛ به من این‌جور گزارش کرده‌اند».
ایشان در دیدار سال جاری (۲۹ فروردین ۱۴۰۲) خود با دانشجویان نیز با تاکید بر این موضوع اظهار داشتند: «...کمبود نقشه‌ی واقعاً جامعِ علمی، امروز نقیصه‌ی بزرگ دانشگاه ما است. ما نمیدانیم توزیع دانشجو بر حسب رشته‌های علمی بر چه اساسی صورت میگیرد. این رشته‌های علمی باید مورد نیاز کشور باشد، باید به درد کشور بخورد. چه تعداد دانشجو در فلان رشته لازم داریم؟ اینها باید فکر بشود، باید کار بشود. اینها را من از وزیر محترم علوم ــ لابد اینجا هستند ــ میخواهم که دنبال کنند و این یکی از مهم‌ترین کارهای شما است که باید انجام بگیرد. بعضی از رشته‌های علمی در ایران هست که مورد نیاز نیست، شغلش هم وجود ندارد؛ خب چه فایده‌ای دارد؟ بعضی از کارهای دانشگاهی و رشته‌های دانشگاهی هست که اصلاً وجودش [ضرورتی ندارد]. ما الان شاید چند صد هزار دیپلمِ آماده‌ی به کار داریم که میتوانند در بخشهای مختلف مشغول به کار بشوند؛ اینها را می‌آوریم داخل دانشگاه، بعد از مدّتی چند صد هزار کارشناس یا کارشناس ارشدِ بیکارِ متوقّعِ عصبانی تحویل کشور میدهیم! فکر کنیم ببینیم چه چیزی لازم داریم، بر حسب نیازمان حرکت بکنیم».
در پی فرمایش مقام معظم، وزیر علوم، تحقیقات و فناوری و معاونت آموزشی وزارتخانه نیز بر اجرایی شدن سند آمایش آموزش عالی تاکید کردند. قاسم عموعابدینی معاون آموزشی وزارت علوم در نشستی با خبرنگاران در این مورد گفت: ۱۰ سال پیش سند آمایش آموزش عالی در شورای عالی انقلاب فرهنگی در ۹ ماده مصوب شد و بر اساس آن وزارت علوم، وزارت بهداشت و دانشگاه آزاد برای تحقق آن تکالیفی برعهده دارند.
امروز ۲۰ هزار موسسه آموزش عالی داریم که ساماندهی آن به آمایش رشته و کدرشته‌محل‌ها نیاز دارد، گزارش‌های متعددی از نهادهای تحقیقاتی داشتیم که نشان می‌داد کسب شغل برای افراد از دیگر اهداف یعنی ارتقای سطح فرهنگ و علاقمندی فردی مهم‌تر است. مطالعات نشان داد از بسیاری از کدرشته‌محل ها در سطح استان و منطقه و شهرستان استقبال نمی‌شود، حتی برخی کدرشته‌محل ها ۶۰ درصد ظرفیت خالی نسبت به ظرفیت اولیه دفترچه کنکور داشتند.
عموعابدینی گفت: بنابراین برنامه‌ریزی کردیم رشته‌هایی که بالاتر از ۶۰ درصد متقاضی ندارند یا به همین اندازه دانش آموخته های آن رشته شغل ندارند، در یک کارگروه مرکزی بررسی شوند، ۲ هزار کدرشته‌محل در این مرحله اولیه غربالگری بررسی می شوند و احتمال می دهیم ۴۰ درصد از این تعداد کدرشته‌محل در دفترچه کنکور ۱۴۰۲ حذف شود. این کار بر مبنای نیازمحوری انجام می شود و رشته های مرتبط با علوم فناوری راهبردی، علوم پایه و علوم انسانی در این مرحله بررسی و حذف نمی‌شوند.
این عزم وزارت علوم برای ساماندهی و حذف برخی کدرشته‌محل‌ها سوالات زیادی را پیرامون چگونگی اجرای این طرح پدید آورده است؛ به خصوص در رشته‌های علوم انسانی که هم نیاز نسبت به آنها نیاز آنی نیست و برای آینده جامعه بیشتر لازم هستند و هم در برخی رشته‌های نظری در حوزه علوم انسانی که تقاضای کمتری برای اشتغال نسبت به رشته‌های عملی دارند.
ظرفیت واقعی کیفی دانشگاه‌ها را تعیین کنیم
حجت‌الاسلام رضا غلامی رئیس پژوهشگاه مطالعات فرهنگی، اجتماعی و تمدنی وزارت علوم نیز در گفت‌وگو با خبرنگار گروه علم و آموزش ایرنا در مورد آمایش آموزش عالی در رشته‌های علوم انسانی اظهار داشت: اخیراً نشستی را تحت عنوان علوم انسانی و منطق جذب دانشجو برگزار کردیم و در پی آن به دو شاخص برای تعدیل و تنظیم دانشجو در رشته های علوم انسانی رسیدیم و به نظام آموزش عالی کشور پیشنهاد دادیم.
اولین شاخص ظرفیت واقعی کیفی دانشگاه‌هاست؛ در دانشگاه ها ظرفیت روشن کیفی داریم، اما در سال‌های پس از پیروزی انقلاب اسلامی ظرفیت واقعی کیفی دانشگاه‌ها هرگز با تعداد دانشجویی که در حوزه علوم انسانی جذب می‌کردند، برابر نبوده است و ظرفیت بیشتری جذب می کردند.
وی در مورد تعیین میزان ظرفیت کیفی دانشگاه ها اظهار داشت: برای تعیین ظرفیت کیفی دانشگاه‌ها معادله‌ای وجود دارد که در همه کشورها رعایت می‌شود؛ نسبت استاد به دانشجو، نسبت فضای فیزیکی به دانشجو، نسبت فضای کتابخانه، تعداد کتاب‌های درجه اول به دانشجو و چند مورد دیگر که برایند آنها ظرفیت واقعی کیفی دانشگاه را تعیین می‌کند.
رئیس پژوهشگاه مطالعات فرهنگی، اجتماعی و تمدنی وزارت علوم تاکید کرد: در سال‌های اخیر بدون توجه به ظرفیت واقعی و گاهی چند برابر ظرفیت کیفی واقعی دانشجو جذب شده است. نتیجه این امر کم‌مایه و کم‌سواد بودن بخشی از دانش‌آموخته‌های علوم انسانی در مقاطع کارشناسی، کارشناسی ارشد و دکتری است و نشانه این کم‌سوادی را به ویژه در دانش‌آموخته‌های دکتری در زمان درخواست برای تدریس در دانشگاه‌ها به عنوان عضو هیات‌علمی می بینیم. معمولا وقتی این افراد برای مصاحبه مراجعه می‌کنند به سختی از ۱۰ دانش‌آموخته حتی با معدل بالا، می توان یک نفر را برای عضویت در هیات‌علمی انتخاب کرد. علت اصلی آن هم این است که از جهت کیفیت تحصیل شرایط خوبی ندارند؛ بنابراین یکی از شاخص‌های ما ظرفیت کیفی واقعی دانشگاه‌ها است.
برخورد تشریفاتی با بیانات مقام معظم رهبری نداشته باشیم
استادیار دانشگاه شاهد ادامه داد: شاخص دوم برای جذب دانشجو نیاز کشور است؛ یعنی باید ببینیم کشور ما در هر حوزه‌ای به چه تعداد دانش‌آموخته نیاز دارد. برای این کار هم فرمول مشخصی وجود دارد که در حوزه‌های نظری و نه‌فقط در حوزه‌های راهبردی و کاربردی در مقاطع مختلف تحصیلی کاملا قابل تعیین است.
وی تاکید کرد: البته دانش‌آموخته‌های این رشته‌ها هم فقط نباید در دانشگاه تدریس کنند، میتوانند در حوزه‌های مختلف بر اساس تحصیلات خود ایفای نقش داشته باشند. ولی سازمان سنجش آموزش کشور سازوکار مناسبی برای محاسبه نیاز کشور بر اساس این فرمول ندارد. درست است که سازمان سنجش نیاز کشور را اتخاذ نکرده به لحاظ اینکه مجری برنامه ها است ولی می‌تواند به مجموعه‌هایی مانند پژوهشگاه مراجعه داشته باشد تا سازوکاری را طراحی کند که بر اساس آن بتوانیم نیازهای فعلی و آتی کشور را تخمین بزنیم و میزان جذب دانشجو در رشته‌های علوم انسانی را مشخص کنیم.
غلامی در مورد آمایش آموزش عالی توسط معاونت آموزشی وزارت علوم برای سال تحصیلی ۱۴۰۲-۱۴۰۳ نیز گفت: اگر ظرفیت‌شناسی و نیازشناسی به شکل روش‌مند انجام نشود و شتاب‌زده و عجولانه تعداد جذب دانشجو را تعیین کنند، برای کشور مفید نیست.
بنابراین از همکاران آموزش عالی می‌خواهیم با بیانات رهبر معظم انقلاب اسلامی برخورد تشریفاتی نداشته باشند و با طمأنینه و تأمل کافی زمینه تحقق درخواست ایشان را فراهم کنند.
نیازهای سازمان‌های مردم‌نهاد را هم در نظر بگیریم
وی با تاکید مجدد بر دو مولفه ظرفیت کیفی واقعی دانشگاه‌ها و نیازهای کشور در جذب دانشجوی علوم انسانی گفت: در مورد نیازها باید این نکته را هم در ذهن داشته باشیم که نیاز کشور به دانش‌آموخته‌ها فقط نیازهای بخش دولتی و بخش خصوصی نیست؛ قسم مهمی از نیاز شامل فعالیت‌های فارغ التحصیلان علوم انسانی در برنامه‌های فرهنگی نهادهای مردمی تعریف می‌شود. در کشور چند هزار سازمان مردم‌نهاد داریم که کار آموزشی و فرهنگی در رشته های مختلف را انجام می‌دهند. بخش مهمی از نیروهای آنها را دانش‌آموخته‌های علوم انسانی تشکیل داده اند. اگر در مورد آنها به جمع‌بندی روشنی برسیم و نیازهای آنها را هم احصا کنیم، حتما ظرفیت جذب دانشجوی علوم انسانی در محاسبات ما افزایش می‌یابد. ما معمولاً این ظرفیت را جدی نمی‌گیریم.
غلامی با اشاره به موضوعی دیگر در جذب دانشجوی علوم انسانی نیز اظهار داشت: دانشگاه دولتی از محل بودجه عمومی اداره می‌شود و عدالت آموزشی ایجاب می‌کند استعدادهای بالاتر امکان استفاده از آموزش در این دانشگاه‌ها را داشته باشند و رایگان تحصیل کنند. همچنین باید سخت‌گیری زیادتری در این دانشگاه‌ها باشد تا دانش‌آموخته‌های این دانشگاه‌ها بتوانند در جایگاه‌های شغلی مورد نظر خدمت کنند اما برای دانشجویان دانشگاه‌های خصوصی با اینکه کیفیت مهم است و نمی توان آن را نادیده گرفت؛ چون فرد بابت تحصیل هزینه می‌کند می‌توان روی انطباق تحصیل فرد با یک نیاز مشخص اصرار نداشت.
وی تاکید کرد: به عبارتی در زیرنظام‌های آموزشی باید با دست بازتری عمل کنیم و کاری نکنیم افرادی که بر اساس علاقه فردی مایل به تحصیل در رشته‌ای هستند، مهاجرت کنند.