امروزه سرنوشت بسیاری از مناطق کشور ما با آب قرار گرفته است و خشکسالی بزرگترین چالش قرن نامیده می شود و این پدیده در شمالشرق کشور در سال‌های اخیر نمود بیشتری یافته و زندگی مردم زیادی در خراسان شمالی را تحت تاثیر قرار داده است.
ما انسان ها سالهاست که نسبت به این پدیده بی تفاوت بوده‌ایم و حال که وجب به وجب از خاک این دیار را فرا گرفته است به فکر برخورد به آن افتاده‌ایم، اما در برخورد به گسترش بیابان باید در ابتدا دلایل توسعه این پدیده را واکاوی تا بتوان با آن مقابله کرد.
کارشناسان؛ تخریب زمین، تصرف و تغییرکاربری های غیرمجاز، کاهش نزولات جوی و نفوذپذیری خاک، تبدیل مراتع به دیم زارها، افزایش تبخیر در اثر تخریب بافت خاک، استفاده بی‌رویه از آب‌های زیر زمینی و بروز خشکسالی های مستمر و چرای بیش از ظرفیت مراتع در سطح دشت ها را از دلایل گسترش بیابان می‌دانند.
واکاوی علل پدید آمدن بیابان این نتیجه را آشکار می سازد که به تناسب توسعه زندگی بشر و افزایش خواسته ها و نیازهای آن، انسان سعی در بهره گیری بیشتر از منابع خدادادی برای رفع نیازهای خود داشته است.
در مجموع می توان اینگونه بیان کرد که بیابان‌زایی یا بیابانی شدن پدیده‌ای است که در اثر عملکرد نادرست انسان در طبیعت پدید می‌آید و این کار را سخت‌تر کرده است.
براساس نتایج آخرین بررسی های انجام شده از نقشه پوشش گیاهی حاکی از آن است که در حدود ۶۶.۲ درصد از مراتع کشور معادل ۵۶ میلیون هکتار جزو مراتع کم تراکم، ۲۵.۳ درصد معادل ۲۱ میلیون و ۴۱۹ هزار هکتار جزو مراتع نیمه متراکم و ۸.۵ درصد از مراتع کشور معادل هفت میلیون و ۱۸۱ هزار هکتار جز مراتع متراکم هستند.
اگرچه مقابله با بیابان باید از سال‌های گذشته انجام می‌شد ولی در دولت سیزدهم عزمی جدی برای مقابله با این پدیده آغاز شد و اجرای حدود ۱۳ هزار هکتار عملیات بیابانزدایی، کاشت ۱۶ میلیون اصله نهال، تخصیص افزون بر ۱۰ میلیارد تومان به طرح‌های بیابانزدایی از عمده‌ترین فعالیت های حفظ منابع طبیعی در این استان محروم است.
اجرای حدود ۱۳ هزار هکتار عملیات بیابانزدایی
همچنین ۳۹ هکتار از سه مساحت شهرستان جاجرم، گرمه و اسفراین را اراضی شور، دق‌های رسی و بیرون زدگی سنگی تشکیل می دهد.
علی اسدی بیان می کند: بر این اساس نهالکاری در۳۸۰ هکتار، مدیریت روان آب در ۲۵۰ هکتار، مراقبت و آبیاری در ۴۱۵ هکتار و تهیه طرح اجرایی مدیریت مناطق بیابانی در ۱۰ هزار هکتار اجرا شده است ضمن اینکه در این بازه زمانی هزار و ۷۷۵ نفر ساعت آموزش و توانمندسازی ترسیب کربن برگزار شد.
وی می افزاید: عوامل متعدد طبیعی شامل محدودیت‌های اقلیمی، سازندهای زمین شناسی حوضه کال شور شهرستان گرمه که نقش عمده‌ای درشور شدن آب‌های سطحی، زیرزمینی و شور و قلیا شدن خاک در شهرستان های جاجرم و گرمه شناسایی و با این روند از بیابانزدایی مقابله می شود.
اسدی بیان می کند: همچنین عوامل انسانی از جمله دامپروری و تشدید فشار بر پوشش گیاهی مراتع بیابانی با توان اکولوژیک پایین در شهرستان های جاجرم، گرمه و اسفراین از دیگر عوامل رشد بیابان در خراسان شمالی است.
وی ترویج روش‌های غیرصحیح کشاورزی و بهره‌برداری بی رویه از آب‌های زیرزمینی را از دیگر عوامل تشکیل و ایجاد بیابان عنوان می کند و می گوید: همچنین فرسایش بادی، افت سطح آب‌های زیرزمینی، گسترش اراضی شور و صدمه به تولید در بخش کشاورزی از تبعات گسترش بیابان در این خطه به شمار می رود.
مدیرکل منابع طبیعی و آبخیزداری خراسان شمالی ادامه می دهد: سال گذشته تاکنون نیز ۱۲ طرح مطالعاتی در مساحت ۱۷۵ هزار و ۸۷۹ هکتار اجرا و مساحت عملیات بیابان زدایی پیشنهادی در طرح‌های مطالعاتی ۱۰۲ هزار و ۵۵۹ هکتار بوده که از این میزان ۲۴ هزار و ۶۵۹ هکتار از آن اجرا شده است که برای مابقی اجرای طرح ۳۱۰ میلیارد تومان نیاز دارد.
همچنین ۱۵ هزار و ۸۱۳ هکتار مساحت جنگل های دست کاشت بیابانی است و احاله طرح‌های مرتعداری در عرصه بیابانی هم ۲۶ هزار و ۶۱۷ هکتار است.
کاشت ۱۶ میلیون اصله نهال
پویش "کاشت یک میلیارد درخت" از ۱۵ اسفندماه سالجاری در سراسر کشور آغاز شد؛ این پویش یک طرح چهار ساله است که در جریان آن سالانه ۲۵۰ میلیون نهال تولید و با همکاری مردم در نقاط مورد نظر کاشته می شود.
اسدی در ادامه به کاشت نهال و اقداماتی در راستای پیشگیری از توسعه بیان اشاره می کند و می افزاید: تولید و کاشت ۱۶ میلیون اصله نهال در این استان در قالب طرح ملی تولید و کاشت یک میلیارد درخت طی فعالیت چهار ساله هدفگذاری شد.
وی می افزاید: براساس آخرین آمارها فرسایش خاک در استان بین سه تا پنج برابر سطح کشور است که کاشت درخت در عرصه های منابع طبیعی می تواند نقش موثری در کاهش فرسایش خاک داشته باشد.
خراسان شمالی ذخیره گاه ژنتیک انواع گیاهان و درختان جنگلی است و ۲۵ هزار هکتار از جنگل های هیرکانی در این استان قرار دارد و ۳۵۰ گونه گیاه دارویی، معطر و ادویه ای در این استان شناسایی شده است که بیشتر این گونه ها قابلیت صنعتی شدن دارند.
تخصیص افزون بر ۱۰ میلیارد تومان به طرح‌های بیابانزدایی
رییس اداره بیابان اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری خراسان شمالی هم در ادامه در خصوص اعتبارات تخصیص یافته برای بیابان زدایی می گوید: سال گذشته از محل اعتبارات ملی و استانی، ۱۰ میلیارد و ۴۵۹ میلیون تومان برای بیابان زدایی استان تخصیص یافت و از مجموع این اعتبار ۹ میلیارد و ۱۸۹ میلیون ۵۰۰ هزار تومان از منابع ملی و مابقی استانی بوده است.
حسن امامی تصریح می کند: این میزان اعتبار برای انجام طرح بیولوژیک شامل نهال کاری در سطح ۳۸۰ هکتار، عملیات مراقبت آبیاری سنواتی در سطح ۴۱۵ هکتار و عملیات مدیریت روان آب در سطح ۲۵۰ هکتار و تهیه طرح مطالعات اجرایی مدیریت مناطق بیابانی صفی آباد در سطح ۱۰ هزار هکتار هزینه شده است.
وی با بیان اینکه طرح های بیابان زدایی از مهرماه هر سال اجرا می شود بیان می کند: برای سال جدید نیز طرح های پیشنهادی به منظور بیابان زدایی استان به سازمان منابع طبیعی و آبخیزداری کشور ارسال و پس از اختصاص اعتبار و ابلاغ اجرایی خواهد شد.
امامی خاطرنشان می کند: از این میزان اعتبار سه میلیارد و ۸۵۰ میلیون تومان برای یک هزار و ۳۲۹ هکتار برای مراقبت و آبیاری، ۱۰۰ هکتار نهالکاری و هزار و ۵۰۰ هکتار قرق انجام شده است و همچنین یک میلیارد و ۷۰۰ میلیون تومان برای طرح ترسیب کربن در شهرستان گرمه و جاجرم و اسفراین هزینه شده است.
گستره حوزه منابع طبیعی و آبخیزداری خراسان شمالی ۲ میلیون و ۳۳ هزار و ۳۶ مساحت هکتار است که از این وسعت یک میلیون و ۴۰۰ هزار هکتار مرتع، بیش از ۱۸۳ هزار هکتار بیابان و ۴۳۴ هزار و ۵۵۰ هکتار جنگل است.
۱۸۳ هزار و ۶۳۶ هکتار معادل ۹ درصد وسعت منابع طبیعی خراسان شمالی را بیابان تشکیل می دهد که ۱۱۲ هزار هکتار در شهرستان جاجرم، ۳۹ هزار هکتار در اسفراین و ۳۱ هزار هکتار در گرمه است.
عمده اراضی بیابانی استان در حوزه کال شور در سه شهرستان جاجرم، گرمه و اسفراین واقع است.