به این مناسبت مروری داریم بر برخی برنامه هایی که در تلویزیون به منظور معرفی جاذبه‌ها و ظرفیت‌های کشورمان تولید شدند.
بومگرد
این برنامه قصد دارد به گسترش گردشگری با تمرکز بر بومگردی کمک کند. علاوه بر این توجهی ویژه به اشتغال آفرینی بر اساس ظرفیت های هر منطقه دارد و نیز سراغ معرفی فرهنگ ها و سنن قومیت ها می رود. «بومگرد» برای رسیدن به چنین اهدافی، از قالب مستند-مسابقه بهره گرفته است. به این شکل که چند خانواده به نقطه ای از کشور سفر می کنند و وارد چالش هایی می شوند که بر اساس ظرفیت های هر منطقه طراحی شده است. گیلان و هرمزگان محور دو فصل قبل بود و حالا سمنان مقصد «بومگرد» است. با این تمهید، مخاطب ضمن آشنایی با داشته های هر منطقه از هیجان مسابقه هم بهره می برد. علاوه بر این مجری (سوسن پرور) و راوی (پویان پوینده) اطلاعاتی مفید در اختیار بینندگان قرار می دهند تا با آگاهی کامل به سمت مقصد مورد نظر سفر کنند. «بوگرد» همچنین اصول استاندارد بومگردی را تشریح می کند و در تلاش برای ارائه تعریف درست این صنعت است.
باد صبا و ایران
در تاریخچه مستندهای حوزه گردشگری نام «باد صبا» به کارگردانی آلبرت لاموریس می درخشد که سال ۱۳۴۷ ساخته شد. این مستند بخش هایی از تاریخ، فرهنگ و جاذبه های ایران زمین را به تصویر کشید و همچنان اثری دیدنی است. کارگردان در این مستند ۷۰ دقیقه ای تجربه ای خاطره انگیز از ایران و مردمان با صفایش ثبت کرده که بارها از تلویزیون پخش شده. سال ها بعد نوبت به تولید مستند بلند و چند فصلی «ایران» توسط حمید مجتهدی رسید که کاری با پشتوانه تحقیقی بالا بود و تصویربرداری خلاقانه، متن های شاعرانه اما همه فهم و اطلاعات مفیدش از آن کاری ویژه ساخت.
مدتی است مستند دیگری به نام «ایران» از شبکه یک پخش می شود که به کارگردانی ایرج عاشوری ساخته شده و در ۲۰ قسمت ۳۵ دقیقه‌ای به نمایش دیدنی‌های استان سیستان و بلوچستان می‌پردازد .
ایرانگرد
جواد قارایی تاکنون پنج فصل از مستند «ایرانگرد» را تولید کرده و هر بار موفق به ارائه یک برنامه جذاب شده است. او طی یک ماجراجویی دلنشین به نقاط بکر کشورمان سفر می کند و با متن هایی موجز، فخیم و احساسی بیننده را سر ذوق می آورد. در مستند «ایرانگرد» ده ها نقطه از ایران معرفی شده و قارایی زمینه آشنایی بیشتر مردم با جاذبه های گردشگری، آداب و سنت ها، سبک زندگی و ... هموطنان را فراهم کرده است. این مستند سراغ آسیب شناسی هم می رود که می تواند تلنگری به مسولان باشد.
گردشگر خوش اشتها
شبکه نسیم اردیبهشت امسال از برنامه «گردشگر خوش اشتها» رونمایی کرد اما برغم کیفیت فقط سه قسمت از آن روی آنتن رفت. در این برنامه اشپیتیم آرفی، بازیکن آلبانیایی تبار اسبق لیگ فوتبال ایران به استان های گیلان، لرستان و خوزستان سفر کرد و به نقاط مختلف این استان ها سر می زد و با اماکن تاریخی و گردشگری هر کدام مواجه می شد. علاوه بر این، بخش عمده سفرنامه آشنایی با خوردنی ها و نوشیدنی های هر منطقه به عنوان یک میراث ارزشمند بود. در این رهگذر اطلاعات جذابی به مخاطب داده می شد که هم مشوق مردم برای سفر به این استان ها است و هم احتمالا علاقمندان می توانند، غذاهای مورد اشاره را، طبخ کنند. «گردشگر خوش اشتها» از نظر ساختاری هم به مستندهای خارجی تنه می زد اما معلوم نشد چرا شبکه نسیم پخش آن را ادامه نداد!
خشت بهشت
نام یکی از مستندهای تحسین شده با موضوع ایران در کارنامه رامین حیدری فاروقی به ثبت رسیده است. او در این مجموعه سراغ چهل شهر ایران و جهان از قاره های مختلف رفت و رابطه متقابل انسان و فضای پیرامونش را از منظر فلسفه و حکمت قاب گرفت و همچنین دست به قالب آسیب شناسی از زاویه «جامعه شناسی توسعه شهری» و اهمیت حفظ «تنوع زیست فرهنگی» پرداخت.
عشق سفر
در دهه نود و همزمان با موج استفاده از بازیگران در تولید برنامه های مختلف، سازندگان «عشق سفر» برای معرفی ایران از ارژنگ امیر فضلی، محمد نادری، امیر حسین صدیق، مهران رجبی، سپند امیر سلیمانی، مهدی امینی خواه و رامین ناصر نصیر بهره بردند. البته فعالان گردشگری هم از برنامه سهم داشتند و هر بار به همراه بازیگران به نقطه ای سفر می کردند. «عشق سفر» موفقیت نمونه های مشابه را تکرار نکرد اما برنامه ای قابل قبول بود.
پارسین
این مجموعه مستند توسط مهدی منیری در مقام نویسنده، کارگردان و راوی ساخته شد که نگاهی مردم شناسانه داشت. در هر قسمت بخش هایی از آداب و رسوم روستاهای ایران معرفی می شد و زمینه آشنایی مخاطب با خرده فرهنگ های جذاب کشورمان را بوجود می آورد.
دورت بگردم ایران
از ظرفیت رئالیتی شو، علاوه بر «بومگرد» در برنامه «دورت بگردم ایران» هم استفاده شد. با این تفاوت که این برنامه در قالب یک سفر خانوادگی ضمن معرفی شهرها و مناطق جذاب، سفرها را از زاویه نگاه کودکان روایت می کرد. «دورت بگردم ایران» توانست توجه خانواده ها و مخاطب کودک را جلب کند و از این منظر اتفاق مهمی رقم زد.
اقلیم
دیگر مجموعه مستند تولید شده در سال های اخیر، «اقلیم» است که علاوه بر پدیده‌های جغرافیایی و زمین شناختی به آداب و مناسک فرهنگی اقوام ایرانی در استان‌های مختلف کشور چون بوشهر، سیستان و بلوچستان، کرمانشاه، گیلان، کرمان، خوزستان و... می‌پرداخت. تمرکز دوربین برنامه «اقلیم» بر روی آبشارها، غارها، دره‌ها، تنگه‌ها، کویر و تالاب‌های ایران بود.
دیگر برنامه ها و مستندها
در ابتدای امسال، شبکه سه برنامه «سلام ایرانی» را در باکس صبحگاهی پخش کرد که هدف آن معرفی استان های کشورمان بود. مجری برنامه با همکارانش در مراکز شهرستان ها ارتباط می گرفت و آن ها نیز با پوشش و گویش مخصوص خود داشته های مختلف استان شان را معرفی می کردند. چنین برنامه هایی با تنوع و پختگی بیشتر می توانند در شبکه های سراسری تداوم داشته باشند.
اقبال واحدی آغازگر برنامه های گردشگری در برنامه های صبحگاهی است که هر بار به یک استان می رفت و با مردم هم کلام می شد. «صبح بخیر ایران» کمکی ارزشمند به معرفی فرهنگ مردم و نیز شناسایی دیدنی های مناطق گوناگون کرد. برنامه های صبحگاهی کنونی تلویزیون که بخشی ثابت به عنوان سفرنامه دارند، نتوانسته اند موفقیت اقبال واحدی و همکارانش را تکرار کنند.
سال ها پیش برنامه استودویی «یک سفر خوب» روی آنتن شبکه یک می رفت و ایرج میلانی در قالب گفت و گو با مهمانان مختلف، مواردی مثل آداب سفر را آموزش می داد و نقاط دیدنی را معرفی می کرد. میلانی در دهه هشتاد نیز مستندهایی کوتاه می ساخت که به شکل هفتگی در برنامه «سیمای خانواده» پخش می شد و به دلیل جذابیت، طرفداران زیادی داشت.
در کارنامه شبکه یک برنامه «میزبان شما» درباره آداب سفر و دیدنی های ایران هم دیده می شود. مدل دیگر این نوع برنامه سازی در قالب مستند هفت دقیقه ای با نام «ایرانی که ندیده‌اید» روی آنتن رفت یک راهنمای مفید و جمع جور برای ایرانگردی بود.
در میان مستندهای خوب تلویزیون دو مجموعه مستند «دروازه خورشید» درباره طبیعت شگفت انگیز سرزمین سیستان و بلوچستان و مستند «سفری دیگر» درباره تجربه های منحصر به فرد گردشگران جوان از مسافرت به مناطق مختلف کشور دیده می شود. برنامه هایی مثل «مزه ایرانی»، «بی کرانه» و ... دیگر تلاش تلویزیون برای معرفی جذابیت های فرهنگی و گردشگری کشورمان است.
برغم این تلاش ها همچنان جای یک شبکه تخصصی گردشگری خالی است که پیش تر قول تاسیس آن داده شد اما به سرانجام نرسید. حال آن که چنین شبکه ای در دنیا صاحب مخاطبان زیادی است و محتوای آن ها شامل نمایش زیبایی های مناطق مختلف، آداب و رسوم، غذا می شود.
برنامه ها و فیلم های گردشگری نه تنها مخاطب را سرگرم می کنند که راهنمایی مهم برای مسافرت هستند و در نتیجه رونق اقتصادی به همراه می آورند . بی دلیل نیست که شبکه های مطرحی چون نتفلیکس اهتمامی ویژه به این دست برنامه ها و مستندها دارند.