به گزارش ایرنا، فرونشست زمین در سال های اخیر به یک چالش در بسیاری از دشت های کشور تبدیل شده است، چالشی که علت اصلی آن به کاهش سطح آب سفره های زیرزمینی به دلیل بهره برداری غیراصولی و بیش از اندازه از این منابع اشاره کرد.
این بحران که به شکل خزنده دشت های کشور را با خود درگیر کرده است، می تواند خسارات قابل توجهی را با خود به دنبال داشته و پیامدهای اقتصادی و اجتماعی زیادی با خود به دنبال داشته باشد که به آسیب دیدگی تاسیسات زیربنایی از جمله راه ها، پل ها و خط آهن، شوری خاک و از بین رفتن قابلیت کشاورزی در دشت ها و خالی شدن جمعیت روستاها از جمله آنهاست.
اخیرا رئیس سازمان مدیریت بحران کشور از فرونشست در ۶۰۲ دشت کشور خبر داده بود، این بحران در برخی دشت ها از دشت قزوین با شدت بیشتری همراه بوده است.
براساس گزارش سازمان نقشه برداری کشور محدوده وسیعی از جنوب دشت قزوین واقع در شهرستان بویین زهرا دچار فرونشست شده است، مقابله با فرونشست دشت قزوین از آنجا حایز اهمیت است که این دشت ۴۴۰ هزار هکتاری از معدود دشت های نمونه کشور به شمار می رود که دارای قابلیت بالای کشاورزی بوده و توان تامین غذای بیش از ۲۰ میلیون نفر را دارد.
انسداد و جلوگیری از فعالیت چاه های غیرمجاز، کنترل مصرف آب در چاه های مجاز با نصب کنتورهای هوشمند، اجرای الگوی کشت و جایگزینی کشت های پرآب بر با کم آب بر و اجرای طرح های آبخیزداری از مهم ترین اقداماتی است که می تواند فرونشست در دشت ها از جمله دشت قزوین را کاهش داده و متوقف کند.
سه شهرستان قزوین درگیر فرونشست زمین
فرونشست دشت قزوین به حادی فرونشست زمین در اصفهان نیست اما سطح گسترده ای را دربردارد که این مساله نگران کننده است، بیشترین میزان درگیری به ترتیب مربوط به شهرستان بویین زهرا، آبیک و البرز است
فرونشست زمین مانند زلزله یا سیل سروصدا ندارد و به شکل خزنده و تدریجی زمین را در آغوش خود گرفته و اثرات مخرب خود را برجا می گذرد، با این وجود مقابله موثر با با این بحران به دلیل پیامدهای سنگین باید در راس برنامه ریزی نهادهایی چون مدیریت بحران باشد.
محمدرضا علیمی مدیرکل مدیریت بحران استانداری قزوین در گفت و گو با خبرنگار ایرنا اظهار کرد: سال گذشته وزیر نیرو فهرست دشت های پرخطر کشور در زمینه فرونشست را به منظور اتخاذ تدابیر لازم برای کنترل این بحران در کارگروه های سازگاری با کم آبی استان ها اعلام کرد که دشت قزوین نیز در میان آنها قرار داشت.
وی ادامه داد: به دنبال این موضوع برای تعیین وضعیت دقیق فرونشست دشت قزوین با همکاری سازمان برنامه و بودجه قزوین و سازمان نقشه برداری مطالعات و بررسی های لازم در این خصوص در قالب یک طرح ویژه انجام شده که در مرحله نهایی شدن است و تا پایان ماه جاری به پایان می رسد.
مدیرکل مدیریت بحران استانداری قزوین با بیان اینکه برنامه های مقابله با فرونشست زمین در کارگروه سازگاری با کم آبی دنبال و پیگیری می شود،اظهار کرد: شرکت آب منطقه ای به عنوان دستگاه حاکمیتی حوزه آب دبیری این کارگروه را برعهده دارد.
این مسوول گفت: یکی از عمده دلایل فرونشست زمین در دشت قزوین استفاده بیش از حد از منابع آبی زیرزمینی از طریق حفر چاه های غیرمجاز است بنابراین برای توقف این روند مخرب باید ضمن اجرای الگوی کشت و خودداری از کشت های پرآب بر، انسداد چاه های غیرمجاز و کنترل چاه های مجاز به طور جدی در دستور کار قرار بگیرد.
وی با بیان اینکه فرونشست دشت قزوین به حادی فرونشست زمین در اصفهان نیست اما سطح گسترده ای را دربردارد که این مساله نگران کننده است،افزود: بیشترین میزان درگیری به ترتیب مربوط به شهرستان بویین زهرا، آبیک و البرز است و البته باید اذعان کرد فرونشست خاک تا نزدیکی های قزوین نیز پیش رفته است.
مدیرکل مدیریت بحران استانداری قزوین با بیان اینکه برای ترسیم دقیق وضعیت فرونشست دشت قزوین باید منتظر نتایج مطالعات سازمان نقشه برداری و زمین شناسی باشیم،افزود: میزان فرونشست در دشت متغییر است اما در جنوب دشت با بحران بیشتری روبرو هستیم.
قزوین دومین استان در نرخ فرونشست زمین
برای مقابله با فرونشست زمین باید ابتدا ارزیابی دقیق و وضعیت مشخصی از این بحران را در اختیار داشت، این موضوع با اجرای مطالعات از سوی سازمان نقشه برداری با همکاری سازمان برنامه و بودجه استان قزوین در چریان قرار دارد.
هادی صادق دقیقی مدیر مرکزآموزش و پژوهش های توسعه و آینده نگری سازمان برنامه و بودجه قزوین نیز در گفت و گو با خبرنگار ایرنا گفت: سازمان نقشه برداری در حال انجام مطالعات جامعی در خصوص خطر فرونشست در دشت قزوین است که بزودی تکمیل شده و نتایج آن در اختیار سازمان برنامه و بودجه و کارگروه های ذیربط از جمله سازگاری با کم آبی و مدیریت بحران استان قرار می گیرد.
وی اظهار کرد: به دلیل افت آبخوان ها و منابع سفره های زیرزمینی در دشت قزوین این استان جزو استان های با خطر بالا در حوزه فرونشست شناخته می شود، به همین دلیل نیز انجام فعالیت های پژوهشی در این رابطه برای ارایه نتایج و وضعیت موجود به تصمیم سازان کلید خورده است.
این مسوول در ادامه گفت: براساس نتایجی که تاکنون از مطالعات انجام شده در دشت قزوین بدست آمده، قزوین پس از استان گلستان از حیث وسعت بیشترین درگیری را با فرونشست زمین دارد و نرخ آن ۱۷ سانتیمتر است،
مدیر مرکز آموزش و پژوهش های توسعه و آینده نگری سازمان برنامه و بودجه قزوین اظهار کرد: امیدواریم با تکمیل مطالعات در حال انجام بتوانیم یک برنامه جامع را برای کنترل فرونشست در دشت قزوین با همراهی دستگاه های ذیربط از جمله مدیریت بحران، آب منطقه ای، جهاد کشاورزی، صنعت و معدن و منابع طبیعی و آبخیزداری اتخاذ کنیم.
نصب کنتور هوشمند بر روی ۸۰ درصد چاه های عمیق در دشت قزوین
نصب کنتور هوشمند از جمله برنامه های کارگروه سازگاری با کم آبی برای مقابله با بحران فرونشست زمین است، هم اکنون ۸۰ درصد چاه های عمیق مجاز در دشت قزوین دارای کنتور هستند
باید اذعان کرد یکی از راه های مهم مقابله با فرسایش خاک جلوگیری از فعالیت چاه های غیرمجاز و کنترل مصرف چاه ای مجاز است که این مهم در سالیان اخیر در استان قزوین مورد توجه قرار گرفته است.
منصور ستوده مدیرعامل شرکت آب منطقه ای استان قزوین نیز در گفت و گو با خبرنگار ایرنا در این خصوص گفت: در کارگروه سازگاری با کم آبی مصوبات مختلفی را برای کنترل فرونشست دشت قزوین به تصویب رسانده ایم که مهم ترین آنها در زمینه جلوگیری از برداشت غیرمجاز آب در دشت است.
وی اظهار کرد: براین اساس انسداد چاه های غیرمجاز که پس از ۸۵ حفر شدند با جدیت و بدون تسامح در حال انجام است، همکاران ما نسبت به شناسایی این چاه ها و معرفی موارد به محاکم قضایی برای صدور دستور پلمب اقدام می کنند.
این مسوول گفت: نصب کنتور هوشمند بر روی چاه های مجاز نیز از دیگر برنامه ها در این حوزه است، تاکنون بر روی ۶۰ درصد چاه ها کنتور هوشمند نصب شده است و موارد باقی مانده یکسری چاه های کم عمق هستند که قابلیت نصب کنتور روی آنها وجود ندارد اما باید اذعان کرد ۸۰ درصد چاه های عمیق مجاز در دشت قزوین دارای کنتور هستند.
مدیرعامل شرکت آب منطقه ای استان قزوین اظهار کرد: پیگیر هستیم تا سهمیه خود را در رابطه با کنتور هوشمند افزایش دهیم تا سایر چاه های باقی مانده نیز مجهز به این ابزار کنترلی شوند تا شاهد اضافه برداشت آنها نباشیم.
این مسوول با بیان اینکه مقابله با فرونشست منحصر به یک دستگاه خاص نیست،افزود: در بخش کشاورزی نیز باید شاهد توسعه آبیاری نوین، حذف آبیاری های غرقابی و رعایت الگوی کشت و پیشگیری از کشت های پرآب و گسترش گلخانه ها در دشت باشیم و در بخش صنعت نیز باید مجوز احداث صنایع پرآب بر جلوگیری شده و فعالیت صنایع پرآب بر نیز کنترل شود.
وی همچنین گفت: در کارگروه سازگاری با کم آبی و سایر کارگروه های استانی ارایه هرگونه مجوز ساخت به صنایع پرآب بر ممنوع شده و محدودیت های جدی در این زمینه اعمال شده است.
ستوده به قابلیت استفاده از پساب به جای آب های زیرزمینی برای تامین نیازهای آبی صنایع با مصرف آب بالا اشاره کرد و گفت: ۲ شرکت پرآب بر مستقر در دشت قزوین در زمینه تولید محصولات فولادی و شیمیایی امسال با تغییر ساختار از پساب استفاده می کنند و حجم مصرف آب آنها کاهش یافته که این سیاست را طی یک بازه زمانی سه ساله در مورد سایر صنایع پرآب بر نیز در دستور کار داریم.
برنامه ریزی ۳۰۰ هزار هکتار عملیات آبخیزداری در دشت قزوین
۱۳۰ میلیارد تومان از اعتبارات سفر رئیس جمهور برای اجرای طرح های آبخیزداری که در کمک به پیشگیری از فرونشست زمین موثر است مصوب شد که تاکنون ۳۰ درصد از این میزان تخصیص داده شده است
اجرای طرح های آبخیزداری از آنجا که به تقویت سفره های آب زیرزمینی و خاک منجر می شود می تواند روند به رشد فرسایش خاک را متوقف کند.
محسن قاسم زاده مدیرکل منابع طبیعی و آبخیزداری استان قزوین در گفت و گو با خبرنگار ایرنا در این خصوص گفت: ۱۳۰ میلیارد تومان از اعتبارات سفر رئیس جمهور برای اجرای طرح های آبخیزداری مصوب شد که تاکنون ۳۰ درصد از این میزان تخصیص داده شده است.
وی ادامه داد: از طریق مدیریت ارشد استان پیگیر عقد تفاهم نامه با قرارگاه امام حسن مجتبی (ع) برای اجرای طرح های آبخیزداری به مساحت ۳۰۰ هزار هکتار هستیم که اولویت آن با مناطق آسیب پذیر از حیث فرونشست است.
این مسوول گفت: اجرای طرح های آبخیزداری از طریق پروژه های بیولوژیکی و بیومکانیکی بدون شک موجب تقویت خاک و جلوگیری از فرسایش آن می شود و در مکان های اجرا روند تخریب سفره های آب زیرزمینی را متوقف یا کند می کند.
مدیرکل منابع طبیعی و آبخیزداری استان قزوین گفت: با وجود تاثیر مثبت اجرای طرح های آبخیزداری در پیشگیری از فرسایش خاک باید توجه داشت که مساله مهم در کنترل این بحران کنترل برداشت منابع آبی زیرزمینی و جلوگیری از اضافه برداشت آب است.
اجرای الگوی کشت و نقش آن در کاهش فرونشست دشت قزوین
بدون شک اجرای الگوی کشت و پیشروی به سمت کشاورزی مدرن و پرهیز از آبیاری اراضی به شکل های سنتی از جمله غرقابی می تواند از فشار موجود بر روی سفره های زیرزمینی بکاهد و سرعت فرونشست در دشت قزوین را کاهش دهد.
محمدحسین عطاریی رئیس سازمان جهاد کشاورزی استان قزوین در گفت و گو با خبرنگار ایرنا در این خصوص گفت: سیاست انتقال کشت صیفی و سبزیجات از فضاهای باز به بسته و کنترل شده از طریق توسعه گلخانه ها با جدیت در استان قزوین دنبال می شود.
این مسوول با اشاره به رونمایی از سند الگوی کشت قزوین در سال گذشته،گفت: فعالیت های ترویجی زیادی را برای اجرای الگوی کشت و جایگزینی محصولات کم آب بر به جای پرآب بر در استان قزوین انجام داده ایم که به عنوان نمونه می توان به کشت گیاهان علوفه ای کم آب بر مانند سورگوم و همچنین گیاهان دارویی نظیر زیره اشاره کرد.
عطایی با بیان اینکه بیش از ۵۰ هزار هکتار از دشت قزوین مجهز به آبیاری نوین شده است که در این بخش تا سطح ۲۰۰ هزار هکتار قابلیت توسعه داریم،افزود: پیگیر تخصیص هرچه زودتر اعتبارات سفر رئیس جمهوری هستیم تا به پروژه های آبیاری نوین در دشت قزوین سرعت ببخشیم.
این مسوول همچنین گفت: طرح های آبیاری نوین در حال حاضر در بیش از هزار و ۲۵۰ هکتار از اراضی کشاورزی استان قزوین در دست اجرا قرار دارد.
وی اظهار کرد: استفاده از ظرفیت اراضی دیم را نیز در دستور کار قرار داده ایم به طوری که امسال ۶۰ هزار هکتار از این اراضی در طرح جهش دیم زارها به زیر کشت رفت.
این مسوول همچنین گفت: از طریق تقویت کشاورزی قراردادی نیز به دنبال نظام کردن فعالیت های زراعت هستیم تا از طریق حمایت های لازم ضمن کنترل مصرف آب و کاهش هزینه ها بتوانیم محصولات غذایی مورد نیاز جامعه را تامین کنیم.
رهاورد:
مقابله با فرونشست در دشت قزوین با توجه به پیامدهای بسیار مخربی که به آنها اشاره شد باید از حالت عادی و تکلیفی خارج شده و به یک فعالیت جهادی دنبال شود و در قالب یک قرارگاه مورد پیگیری ویژه قرار گرفته و سرعت بیشتری به خود بگیرد.
باید یک برنامه جامع و کاربردی با مشارکت تمامی دستگاه های مسوول در این رابطه تعریف و پیاده سازی شود و دستگاه های نظارتی نیز نظارت لازم را در این زمینه داشته باشند تا شاهد کنترل فرونشست دشت و نجات آن باشیم.
در این بین لازم است تا آموزش، حساسیت سازی، فرهنگ سازی و اقناع افکار عمومی و بهره برداران دشت که همان کشاورزان و جامعه روستایی هستند نیز انجام بپذیرد تا آنان نیز مشارکت و همکاری و همراهی لازم را در اجرای طرح های مربوطه داشته باشند.