نام یزد و استان یزد بدون تردید با گرمای خشک و سوزان کویری همراه است اما این همه ماجرا نیست چرا که نعمت بر کشورمان در همه نقاط پراکنده شده و همین فراوانی موهبت و تفاوت‌های اقلیمی از جمله دلایلی است که از قرن‌ها قبل چشم سودجویان و غارتگران را به ایران دوخته بود.
استان یزد یکی از پرموهبت‌ترین استان‌ها در ایران است که به دلیل جای دادن چند پدیده اقلیمی قابل توجه در خود، شگفتی‌های زیادی را میزبانی می‌کند؛ این که به فاصله کمتر از ۲۰ کیلومتر از شهر یزد بتوان به باغات سرسبز و خوش آب و هوای «تفت» رسید و با طی مسافت چند کیلومتر به سمت کوهستان شیرکوه، آب و هوایی کاملا متفاوت از یزد دید، پدیده‌ای است که نمی‌توان بی‌توجه از کنار آن گذشت.
اختلاف دما بین شهرهای کویری و ییلاقی استان یزد در برخی مواقع تا بیش از ۱۵ درجه هم می‌رسد و همین موجب شده تا یکی از زیباترین ییلاقات ایران برای یزدی‌ها ایجاد شود
اختلاف دما بین شهرهای کویری و ییلاقی این استان در برخی مواقع تا بیش از ۱۵ درجه هم می‌رسد و همین موجب شده تا یکی از زیباترین ییلاقات ایران برای یزدی‌ها ایجاد شود. هرچند در سال‌های اخیر به دلیل خشکسالی و فعالیت بیش از حد معادن و وجود صنایع آب‌بری همچون فولاد و ذوب آهن، وضعیت این روستاها به مانند گذشته نیست، اما همچنان به عنوان مامنی برای یزدی‌ها و البته همگان برای فرار از گرمای شدید تابستان کارایی دارد.
طبیعت یزد مرهون کدام عوامل جغرافیایی است؟
با نگاه به نقشه عوارض جغرافیایی می‌توان نکات بسیار مهمی را در این خطه یافت. حتی اگر کمی اهل تحقیق و تفحص باشید می‌توانید با استفاده از نقشه گوگل هم به وجود برخی از عوارض جغرافیایی در این استان کویری پی ببرید که چگونه این طبیعت بی‌نظیر را ایجاد کرده است.
مهم‌ترین عارضه جغرافیایی مربوط به کوهستان زیبای «شیرکوه» یا به قول طبیعت‌گردان «شیر» کوه‌های ایران است که با ارتفاع ۴هزار و ۷۵ متری از سطح دریا و به واسطه این که به فاصله بسیار اندکی دو طبیعت کویری و سردسیری را می‌توان در آن تجربه کرد، به تنهایی یک جاذبه گردشگری است. این کوه که از جمله قلل مرتفع کوه‌های مرکزی به شمار می‌رود در جنوب غرب یزد قرار گرفته و به خودی خود مشقت گرمای کویر را برای ساکنان این خطه از ایران هموار می‌کند. به جهت شباهت، این کوه با قله کوه «کلیمانجارو» آفریقا در مرز بین کنیا و تانزانیا قابل قیاس است. برای درک بهتر تاثیر این کوهستان در دل کویر هم باید به چند پیش‌نیاز مهم جهت زندگی توجه داشت.
شیرکوه با ارتفاع ۴هزار و ۷۵ متری از سطح دریا و به واسطه این که به فاصله بسیار اندکی دو طبیعت کویری و سردسیری را می‌توان در آن تجربه کرد، به تنهایی یک جاذبه گردشگری است
برای یکجانشینی به چند عامل مهم نیاز است که شاید کمتر بدان توجه شده است. اولین نکته کشت و کار گیاهان و درختان است که لازمه آن هم زمین مسطح و قابل کشاورزی، آب شیرین و فراوان و نورخورشید است. اگر همه این موارد در کنار هم قرار بگیرند نخستین پیش‌زمینه‌ها برای سکونت در یک منطقه فراهم است. زمین‌هایی هم که در کوهپایه‌ها قرار دارند به دلیل آبرفتی بودن قابلیت کشت و کار دارند و از این نظر بسیار غنی هستند. زمین‌های مناطق کویری هم دارای مواد کانی بسیار غنی هستند. قرارگیری این دو خاک در کنار هم، موجب تشکیل خاک حاصلخیز برای کشاورزی است.
قنات یا کاریز منبع اصلی آب شیرین است که به عنوان مثال قنات «زارچ» با قدمتی بیش از ۳ هزار سال، طول ۱۰۰ کیلومتر و ۲ هزار و ۱۱۵ حلقه چاه یکی از منابع اصلی تامین کننده آب برای کشاورزی است که شیرکوه نقش مهمی در جذب رطوبت و بارندگی و تامین آب این قنات و سایر قنوات برای این منطقه دارد. نورخورشید نیز چیزی است که در استان یزد به وفور یافت می‌شود. قرار گرفتن همه این موارد در کنار هم موجب شکل‌گیری تمدن در استان یزد شده است.
شهر تفت منطقه ییلاقی در جوار کویر
یکی از شهرهای خوش آب و هوای استان یزد، شهر تفت در جنوب غربی یزد است که در میان کوه‌های سنگی قرار گرفته. این شهر به دلیل داشتن باغ‌های انار، چشم‌انداز زیبایی را رقم زده است. «باغ صدری» یکی از مکان‌های دیدنی تفت است که در دوره زندیه و به دستور صدرالعلماء، حاکم تفت ساخته شده است. این عمارت بلندترین بادگیر تفت را هم دارد. باغ صدری به «باغ نمیر» نیز شهرت یافته و بیش از ۴۰۰ سال قدمت دارد. عمارت باغ صدری دارای معماری اصیل یزد بوده و بادگیر آن، وظیفه تهویه هوای داخل عمارت را بر عهده دارد.
در سال ۱۳۷۸، خانواده میزانیان از نوادگان صدرالعلماء، این باغ را به شهرداری تفت فروختند. این باغ دو عمارت تابستان‌نشین و زمستان‌نشین دارد که قسمت تابستان‌نشین آن در حال حاضر تبدیل به یک هتل رستوران شده؛ متاسفانه این تغییر کاربری به گونه‌ای بوده که روی ظاهر عمارت اثر گذاشته و از جلوه تاریخی آن کاسته است ولی با این وجود همچنان به عنوان یک جاذبه گردشگری مورد توجه است.
شهر تفت به محصول کشاورزی اصلی آن یعنی انار مشهور است؛ به طوری که در بافت شهر شما هنوز می‌توانید باغ‌های زیبای انار را از نزدیک مشاهده کنید. در سال‌های اخیر کوچه‌باغ‌های زیبای این شهر که با انارهای قرمز و زرد مزین شده‌اند به یکی از پرطرفدارترین اماکن دیدنی تفت در پاییز تبدیل شده و میزبان علاقه‌مندان به عکاسی است.
روستای چم؛ مامن زرتشتیان یزد
یکی از روستاهای زرتشتی‌نشین استان یزد که در شهرستان تفت واقع شده، روستای چم نام دارد. این روستا با آب‌وهوای بسیار خوب و معماری ساده خانه‌های خود، جلوه زیبا و آرامش‌بخشی یافته و به پایتخت زرتشت‌نشینان نیز مشهور شده است. در روستای چم، می‌توان به دیدن سرو کهن‌سال آن با قدمت ۳ هزار سال و آتشکده زرتشتیان چم رفت و اصالت دیرینه روستا را به تماشا نشست. باید دانست که آتشکده چم به‌عنوان محل برگزاری آیین‌های مختلف زرتشتیان ازجمله جشن سده، اهمیت بسیار زیادی نزد آنان دارد و هرساله پذیرای پیروان آیین زرتشت و همچنین گردشگران زیادی است.
آبشار دره گاهان تفت
آبشار دره‌گاهان تفت، تنها آبشار مهم یزد و جزو دیدنی‌های تفت است که با ارتفاعی بیش از ۲۰ متر، در جنوب غربی شهر تفت و داخل دره دامنه شیرکوه قرار دارد. این آبشار به صورت فصلی است و آب آن از باران و ذوب تدریجی برف‌های شیرکوه در فصل بهار و اوایل تابستان تامین می‌شود. آبشار دره‌گاهان تفت در ارتفاع بالای ۲۰ متر شکل می‌گیرد که به همراه هوای مطبوع، جاذبه‌های طبیعی دره و سنگ‌های مساعد صخره‌نوردی، منطقه اکوتوریستی زیبایی ساخته و هرساله گردشگران زیادی را به سمت خود جذب می‌کند. وجه تسمیه آبشار دره‌گاهان یزد از گاه‌گاه و فصلی بودن این آبشار گرفته شده؛ به نحوی که در برخی از ایام سال، خشک و گاهی پرآب و بانشاط است. دره گاهان یزد، علاوه بر آبشار زیبا یک جاذبه باستانی به نام «قلعه پهلوان‌بادی» نیز دارد که بالای صخره‌ای بزرگ قرار گرفته و در گذشته، پناهگاه شخصی به همین نام بوده است.
روستای «ده‌بالا» با رودخانه‌ای دائمی و طبیعتی سرسبز و همچنین «روستای طزرجان» با قرارگیری در جوار ارتفاعات شیرکوه یزد، از جمله جاذبه‌هایی است که در کویرهای مرکز ایران شگفتی‌ساز شده است
پیست اسکی و برفخانه طزرجان در مجاورت کویر
برفخانه طزرجان، قله‌ای ۳ هزار و ۹۹۰ متری با یخچال‌های طبیعی، چندین دهلیز و دیواره‌های سنگی است که از دیدنی‌های تفت و جاذبه‌های کوهنوردی و سنگ‌نوردی استان یزد محسوب می‌شود. در ایام دور و پیش از کشف تکنولوژی تولید یخ، مردم محلی برای داشتن آبی خنک در گرمای تابستان، به برفخانه دائمی طزرجان می‌رفتند و با تکه‌تکه کردن قطعات یخ قله و گذاشتن آن در لابه‌لای کاه، توسط قاطر به روستا می‌بردند. قله برفخانه طزرجان شامل قله اصلی برفخانه، قله غربی برفخانه، میل برفخانه و سوزنی‌های برفخانه مشهور به میل فریدونی است. صعود قله برفخانه طزرجان از منطقه خوش آب‌وهوای «افشارآباد» طزرجان شروع و با طی مسیر دره امید و پونه و لذت از چشمه‌های زلال و همیشه پُرآب دامنه کوه و گل‌های بهاری، به فتح قله ختم می‌شود. از دیگر جاذبه‌های گردشگری طزرجان می‌توان به مسجدجامع طزرجان با قدمتی ۷۰۰ ساله، درخت چناری با قطر بیش از ۵.۱ متر، کوه‌ها و ارتفاعات دیگری نظیر لاخسمه، لاانجیر، بزرین، مزبیرآباد، گروه، کوه کلاه و دخمه اشاره کرد.
جاذبه‌های گردشگری استان یزد و به ویژه در شهر تفت اعم از جاذبه‌های طبیعی، تاریخی، مذهبی و... در زمره پرطرفدارترین دیدنی‌های استان قرار دارند که علاوه بر مردم بومی استان، همواره مورد توجه گردشگران ایرانی و خارجی نیز قرار دارد. «چشمه تامهر» تفت به عنوان پدیده‌ای طبیعی و جالب، از چشمه‌های مهم منطقه است که اگرچه فقط چند ماه از سال جریان دارد؛ اما به تفرجگاهی محبوب برای گذراندن تفریحات عصرگاهی یزدی‌ها تبدیل شده است. این شهرستان دارای ییلاقات بسیاری است که از جمله آن‌ها می‌توان به روستای «ده‌بالا» با رودخانه‌ای دائمی -که متاسفانه به دلیل خشکسالی‌های پیاپی خشک شده- و طبیعتی سرسبز و همچنین «روستای طزرجان» در جوار ارتفاعات شیرکوه یزد اشاره کرد. علاوه بر این، معروف‌ترین پیست اسکی مناطق مرکزی ایران یعنی پیست اسکی «سخوید» یا «سخود» به قطب ورزش‌های زمستانی در منطقه تبدیل شده است.
تامل در وضعیت اقلیمی و جغرافیایی ایران نشان می‌دهد که در هر گوشه از کشورمان جاذبه‌هایی وجود دارد که در هر فصل از سال می‌توان با کمترین هزینه از مزایای آن بهره برد. تجربه نشان می‌دهد مناطق شمالی کشور در فصول تابستان بیش از آن که میزبان آسایش و رفاه عمومی باشند بیشتر با ترافیک، گرما، هوای شرجی، تورم و کمبود فضای مناسب برای استراحت و بسیاری مشکلات دیگر، از مردم میزبانی می‌کنند. باید توجه داشت ایران تنها شمال نیست، باید قدر داشته‌هایمان را بیشتر بدانیم.