احتمال کاربرد سلاح‌های هسته‌ای تاکتیکی که در همان ماه‌های ابتدایی بحران اوکراین نه تنها در میان بازیگران درگیر بلکه در جهان هراس افکنده و مدتی بعد به دست فراموشی سپرده شده‌بود، اینک بار دیگر در حال تکرار شدن است.
«ماتئوش موراویتسکی» نخست وزیر لهستان روز جمعه اعلام کرد که در پاسخ به استقرار سلاح‌های هسته‌ای تاکتیکی روسیه در بلاروس، این کشور قصد دارد میزبانی تسلیحات هسته‌ای آمریکا را برعهده بگیرد.
البته لازم به ذکر است که آمریکا اگرچه بخشی از تسلیحات هسته‌ای تاکتیکی خود را از اروپا خارج کرده اما طی دهه‌های گذشته با استقرار این سلاح‌های خود در بلژیک، آلمان، ایتالیا، هلند و ترکیه همواره رقیب شرقی خود را تهدید کرده است.
در واکنش به آن «دیمیتری مدودف» معاون شورای امنیت ملی روسیه روز بعد (شنبه) هشدار داد در صورتی که آمریکا در لهستان تسلیحات هسته‌ای مستقر کند، امکان بروز جنگ هسته‌ای وجود دارد.
حال این پرسش به ذهن می‌رسد که سلاح‌های هسته‌ای تاکتیکی به چه نوع سلاح‌هایی گفته می‌شود و چه تمایزی با سلاح‌های هسته‌ای راهبردی دارند؟
مختصات سلاح‌های هسته‌ای تاکتیکی
سلاح‌های هسته‌ای تاکتیکی که به عنوان «سلاح‌های هسته‌ای غیر استراتژیک» نیز شناخته می‌شوند در مقابل سلاح‌های هسته‌ای راهبردی قرار می‌گیرند و شامل کلاهک‌های هسته‌ای کوچک و سیستم‌های حمل و نقل می‌شوند که برای استفاده در میدان جنگ یا برای حمله محدود طراحی شده‌اند.
سلاح‌های هسته‌ای تاکتیکی شامل بمب‌های گرانشی، موشک‌های کوتاه برد، گلوله‌های توپخانه، مین‌های زمینی، موشک‌های عمقی و اژدرهای مجهز به کلاهک‌های هسته‌ای هستند.
در مقایسه با سلاح‌های هسته‌ای استراتژیک، یک سلاح‌های هسته‌ای غیراستراتژیک از قدرت کمتری برخوردار است و هدف آن تخریب اهداف دشمن در یک منطقه خاص بدون ایجاد تخریب گسترده و ریزش رادیواکتیو است.
بازده یک سلاح‌های هسته‌ای تاکتیکی از کسری از یک کیلوتن تا تقریبا ۵۰ کیلوتن متغیر است، در حالی که یک سلاح هسته‌ای استراتژیک دارای بازدهی از ۱۰۰ کیلوتن تا بیش از یک مگاتون است. نکته مهم این است که تا سال ۲۰۲۳، هیچ سلاح هسته‌ای تاکتیکی در موقعیت‌های جنگی استفاده نشده‌است.
همچنین درباره قدرت تخریب و مرگباری این نوع تسلیحات باید گفت که گزارش‌ها و پیش‌بینی‌های مختلفی وجود دارد. گفته می‌شود در بمباران شهر هیروشیما، بیش از ۷۰ هزار نفر و در شهر ناکازاکی بیش از ۳۵ هزار نفر درجا کشته شدند و هزاران نفر نیز بعداً به علت آلوده‌شدن به تشعشات هسته‌ای جان خود را از دست دادند.
همان طور که پیشتر اشاره شد، بمب‌های تاکتیکی به گونه‌ای طراحی شده‌اند که که تشعشعات هسته‌ای زیادی نداشته باشند چون برای تخریب اهدافی خاص استفاده می‌شوند اما به هرحال همیشه در جریان استفاده از بمب‌های هسته‌ای، تشعشعات هسته‌ای هم وجود دارد.
تسلیحات هسته‌ای تاکتیکی؛ شمار و اهداف استقرار
آمار دقیقی از تعداد این نوع تسلیحات هسته‌ای موجود در زرادخانه‌های روسیه و آمریکا وجود ندارد اما بنا بر گزارش رسانه‌های آمریکا، آخرین برآوردهای اطلاعاتی آمریکا نشان می‌دهد روسیه بیش از ۲ هزار سلاح هسته‌ای تاکتیکی و آمریکا نیز کمی بیش از ۲۰۰ بمب در زرادخانه خود دارد که نیمی از آنها در پایگاه‌های اروپایی این کشور است.
وب‌سایت شبکه «سی‌ان‌ان» در توضیح اینکه چرا سلاح‌های هسته‌ای تاکتیکی آمریکا از روسیه کمتر است مدعی شده، آمریکا و کشورهای غربی یک دهه پیش موجودی سلاح‌های تاکتیکی خود را کاهش دادند زیرا بر این باور بودند که شیوه‌ها و روش‌های بازدارندگی موثرتری وجود دارد و مهم‌تر اینکه این نگرانی را داشتند کوچکی و قابلیت حمل آنها موجب می‌شود به راحتی به «دست‌های ناپاک مانند تروریست‌ها» برسند.
اما درباره اهداف پشت پرده استقرار این نوع تسلیحات روسی در بلاروس باید گفت که دلیل عمده آن به فشارها و تهدیدات غرب در جریان بحران اوکراین برمی‌گردد.
همان گونه که در بیانیه وزارت خارجه بلاروس نیز این موضوع به چشم می‌خورد وزارتخانه مزبور با اعلام امضای اسناد بین مسکو و مینسک در مورد حفظ سلاح‌های هسته‌ای غیر استراتژیک روسیه در قلمرو همسایه خود، تأکید کرد که این پاسخی به سیاست‌های تهاجمی است که توسط کشورهای غیردوست دنبال می‌شود.
وزیر دفاع روسیه هم تاکید کرد که مسکو و مینسک به دلیل تشدید شدید تهدیدات در مرزهای غربی هر دو کشور مجبور به اتخاذ تصمیمات مناسب در مورد اقدامات تلافی جویانه در حوزه نظامی-هسته‌ای شدند.
از تاکتیک بازدارندگی تا جرقه جنگ هسته‌ای
با نگاهی به تجارب تاریخی رویارویی روسیه و ناتو و اینکه در نبردها و جنگ‌های تاکنونیِ بشر، هیچ طرفی از تسلیحات تاکتیکی استفاده نکرده‌است، به نظر می‌رسد که اینک نیز همانند فضای پساجنگ سرد بیشتر جنبه بازدارندگی مطرح باشد.
آمریکا و اتحاد جماهیر شوروی در جریان جنگ سرد این تسلیحات را با هدف بازدارندگی توسعه دادند. اعضای ناتو این گونه سلاح‌ها را در کشورهای اروپایی مستقر کردند تا به اتحاد جماهیر شوروی و متحدانش نشان دهند که هر گونه درگیری، حتی درگیری با تسلیحات متعارف می‌تواند منجر به جنگ هسته‌ای شود؛ سیاستی که کرملین اینک با استقرار سلاح‌های هسته‌ای تاکتیکی خود در بلاروس اتخاذ کرده‌است.
در کنار مساله بازدارندگی اما یک خطر جدی نیز وجود دارد و اینکه آتش بسیاری از وقایع بزرگ مانند جنگ‌های جهانی اول و دوم با جرقه‌های کوچک زده‌شد. بنابراین چه بسا که با وقوع یک رخداد، کنترل مسائل از اختیار بازیگران خارج شده و فاجعه‌ای انسانی خلق شود. با چنین نگاهی به تحرکات هسته‌ای، بسیاری حتی از تنش‌های لفظی درباره کاربرد سلاح هسته‌ای تاکتیکی ابراز نگرانی می‌کنند چه برسد به استقرار این سلاح‌های روسی در بلاروس و تسلیحات هسته‌ای آمریکایی در لهستان.