به گزارش خبرنگار ایرنا، از اواخر ذی الحجه بیرق‌های سیاه و المان‌های عزای حسینی در کوی و برزن شهرها و روستاهای گیلان برافراشته شده است و مردم با همه دشواری‌ها در تدارک ادای نذر و سخاوت هستند؛ نوای تعزیه و بانگ جرس کاروان محرم بر فضای کشور مستولی شده و هر یک از اقوام به رنگ و مطابق آئین و فرهنگ دیارش سوگوار است و گیلان نیز در هر گوشه‌اش به سبک و آئینی که حشمتش به همبستگی است، پاس‌دار محرم شده است.
روضه خوانی، دسته‌گردانی و تعزیه خوانی سه گونه عمده عزاداری در گیلان است؛ مراسم سوگواری دهه اول محرم با روضه خوانی در مساجد تا آخر ماه ادامه پیدا می کند و تعزیه از مهمترین، پر شورترین و پرجاذبه‌ترین مراسم سنتی مذهبی و در عین حال کامل‌ترین گونه نمایش سنتی و مردمی است که در گیلان در محرم اوج می‌گیرد و در پایان فصل زراعی در روستاهای استان نیز برپا می شود.
دسته گردانی از نشانه‌ها و مراسم چشمگیر ماه محرم است؛حرکتی جمعی، هم آوا و هم آهنگ که نمودی از وحدتی شکوهمند است؛ سینه زنی، کرب زنی، شام غریبان قوم بنی اسد گونه‌های مختلف دسته‌گردانی معمول در گیلان است و حضور کودکان مشتاق در دسته‌های حسینی از ویژگی‌های بارز است که در واقع آموزشی غیرمستقیم برای نسل نو محسوب می شود.
ثبت ملی ۱۸ آئین عاشورایی گیلان
غالب آئین‌های محرم گیلان رنگ قدمت دارند و ۱۸ آئین از یکصد میراث ناملموس ثبت شده استان در فهرست ملی مربوط به آئین عاشورایی گیلان است؛ از طشت گذاری غرب گیلان تا نثار در آستانه اشرفیه، علم بندی ماسوله در غروب ششم محرم، از تعزیه عاشورای ضیابر تا چهل منبر لاهیجان، از علم واچینی شاه شهیدان تا کرنانوازی رودسر، همه و همه بر سترگی قیام امام حسین (ع) پایدارند و بر این اتفاق هم عقیده‌اند که این حادثه چنان عظیم است که قرن‌هاست مردمان این سرزمین این واقعه را می سرایند و گوشه گوشه این دیار، هر قوم به رنگی و آئینی این ایام را پاس می دارند.
علم بندی ماسوله
رسم تاریخی علم بندی ماسوله با قدمت تخمینی بیش از ۸۰۰ سال که به ثبت ملی رسیده است همه ساله در غروب ششم ماه محرم الحرام برگزار می شود و بی تردید یکی از زیباترین مراسم محرم نه در استان بلکه مورد توجه بسیاری از مردم کشور و سرزمین‌های دور قرار دارد؛ آئینی که هر ماسوله‌ای درهر کجای دنیا باشد بنا به اعتقاد خویش تلاش می‌کند تا در این مراسم حضور یابد، در این روز ماسوله ای‌ها از هر گوشه و کنار کشور و چه بسا خارج از کشور در موطن کهن خویش (که فرآیند جهانی شدن را طی می کند ) جمع می شوند تا آئینی از سراعتقاد، معرفت و اخلاص بجا آورند و نذر خویش که بی‌تردید بر مبنای نثار و یاری است را ادا کند .
ماسوله ای‌ها در چهار محله مسجد بر، خانه بر، کشه سر و اسد محله جمع می‌شوند و جمعیتی هزارهزار روانه بقعه عون ابن محمدبن علی (از نوادگان حضرت علی(ع)) می شوند تا هریک در میان ضجه سنج‌ها و فریاد "میر علمدار نیامد"' علم محله خویش تحویل بگیرند و راهی کوی خود شوند .
عطر بخشندگی و سخاوت است که در این روز فضای ماسوله را پر می کند و جمعیت به سوی گنبد و مناره‌ای به رنگ سبز تیره روانند تا به بقعه می رسند؛ شیون سنج و زنجیر بیش می‌شود و کهن زنان و جوانانی که تا پیش از محرم بر بام خانه ای که حیاط خانه ای دیگر بود رو به وسعت طبیعت رنگ به رنگ با قلاب نقش می‌بافتند اینک اشک به گوشه چارق پاک می کنند تا بر تالار مسجد علم‌ها بر دوش نمایندگان چهارمحله نهاده شود؛ نیت خالص می کنند و دعا می کنند.
علم‌های محلات چهارگانه، توسط هیأت امنای هرمحله، در داخل بقعه متبرکه عون ابن علی (ع) با نمادهایی عاشورایی ملبس می شوند و جمعیت با فریاد «ای اهل حرم میر علمدار نیامد... علمدار نیامد... علمدار نیامد» نخستین علم را به دسته" مسجد بر" - به احترام وجود بقعه- می بخشند و غوغای جمعیت و دسته‌های دیگر به نوبت علم‌های خود را از پنجره بالای بقعه دریافت می‌کنند؛ طبق سنت‌های قدیمی هر محله چند علمدار از خانواده‌های اصیل، ریشه دار و قدیمی دارد که وظیفه علمداری، نسل به نسل به آنان رسیده است.
علم‌ها ماسوله را تا رسیدن به مساجد محله‌ها در دستان علمداران و زمزمه جاری نوحه خوانی در حلقه عزاداران ماسوله را دور می زنند و در مسجد خود می مانند تا عاشورا که در مراسمی خاص دوباره به بقعه بازگردند.
تعزیه عاشورای ضیابر
مراسم تعزیه عاشورای ضیابر به عنوان یک آئین معنوی به شماره ۴۶۱ در فهرست آثار ملی کشور به ثبت رسیده است. تعزیه عاشورای ضیابر در خانه تاریخی متعلق به خاندان رضوی ضیابری در ضیابر صومعه سرا برگزار می شود که مردم بیشتر به نام حسینیه آیت الله حاج سید محمود ضیابری می شناسند.
قدمت این بنا به بیش از ۲۵۰ سال برمی گردد و ساخت آن هشت سال به طول انجامیده و چوب‌های این خانه، چوب آزاد بدون میخ است که بیشتر از روسیه خریداری شده و توسط قایق به بندر پیربازار و از آنجا از طریق رودخانه ای به نام مرغک که از داخل شهرعبورمی کند، به ضیابر منتقل شده است.
مراسم روز عاشورا در ضیابر که ثبت ملی نیز شده، در این خانه به اتمام می رسد و البته سه شب بعد در حیاط خانه مراسم تعزیه برگزار می شود.
نثار و مجمع بران
میهمان نوازی خصیصه ایرانیان است و گیلانیان در این خصیصه پرآوازه‌اند؛ در ماه محرم این ویژگی نماد و نمونه است؛ بطوریکه نثار و مجمع بران در شرق گیلان بصورت آئین درآمده و بر اساس پاسداشت این آئین درهای خانه‌ها در شب‌های تاسوعا وعاشورا به روی عزاداران حسینی بازاست و خانواده‌ها با نثارغذا پذیرای میهمانان حسینی می‌شوند.
روستائیان در این مراسم براساس نذری که دارند غذاهای محلی چون فسنجان، شیرین خورشت ،کوکو ،خورشت آلو قیصی را پخته و در مجمع( سینی‌های بزرگ مسی)چیده، روی سرجوانان قرار می دهند و به مسجد روستا روانه و با آن غذاها عزاداران حسینی را اطعام می کنند و با این کار عشق و ارادت خویش را به سرور و سالار شهیدان ابراز می دارند.
بر اساس این آئین، مردان در مساجد گرد هم آمده و هر چند نفر دور یک مجمع نشسته و ازغذاهای نذری حسینی تناول می کنند.اگرچه مجمع بران کهن آئینی در شرق گیلان است که به پاس سخاوت مردمان این سرزمین از شب نخست محرم تا سومین روز شهادت امام حسین (ع) انجام می شود و روستائیان با غذاهای محلی و برنجی که برآمده از دسترنج خویش است بر اساس نذری که دارند عطرگسترغذاهای محلی و پذیرای عزاداران حسینی می شوند؛اما نثار و بخشندگی ویژگی اغلب کهن آئین های محرم در گیلان است.
چهل منبر لاهیجان
چهل منبر آئینی است که لاهیجانی‌ها از شفق تاسوعای حسینی با برافروختن شمع، نثار برنج، خرما و غذا نذر خویش ادا می کنند؛ "چهل منبر" آئینی است که سالیان سال و به نقلی از دوران صفویه، هر سال پیش از شفق تاسوعای حسینی با شور و حالی معنوی در لاهیجان برگزار می شود.
خورشید که رو به سرخی می گراید در بافت قدیمی شهر، گویی حال و هوای دیگری مستولی می شود؛ مردم گروه گروه به سمت بافت قدیمی شهر، مسجد اکبریه، مسجد یمنی، مسجد چهار پادشاه و محله شهید کریمی می روند و هر چه به بافت قدیمی نزدیک تر می شویم کوچه‌های مارپیچ قدیمی با خانه‌های خشتی سرخ رنگ با سرپوش سفال باریک تر و تلالو شمع‌ها در آن ها بیشتر جلوه‌گر است.
در جلوی در هر خانه منبری - میزی با روکش پارچه ای - علم شده و شمع ها بر روی آن فروزان اند؛ بر روی منبر علاوه بر شمع های فروزان، بسته‌های کوچک برنج و خرما نیز دیده می شود؛ هر فردی که نذر چهل منبر دارد و یا نذرش برآورده شده، به چهل خانه یا مسجدی که منبری در جلویش برپاست می رود؛ صاحب هر خانه که منبری بنا نهاده، بسته های کوچک برنج تهیه دیده و سینی شمع برروی آن قرار می دهد و شخص دارای نذر، دانه ای خرما در ظرف می گذارد و شمعی می افروزد و بسته ای برنج برمی دارد.
مراسم چهل منبر از انتهای شفق تاسوعای حسینی آغاز می شود و تا پس از پایان نماز مغرب به اتمام می رسد .
آئین‌ها نمادی از اعتقادات ریشه داری است که یادگارهای پیشین است و علاوه بر اینکه بیانگر قدمت و پیشینه تاریخی جامعه مان هستند، گویای هویت فرهنگی نیز محسوب می شوند.
فرهنگ هر قوم و ملتی ترکیبی از اعتقادات، باورها، اسطوره ها، آئین ها، مراسم و به طور کلی شیوه‌ها و الگوهای زندگی است که درطول تاریخ توسط پیشینیان و اجداد انسان‌ها ساخته و پرداخته شده و طی فرایند جامعه پذیری از نسلی به نسل دیگر منتقل و موجب تداوم و حفظ الگوهای اجتماعی و فرهنگی در جامعه می شود.
بانگ محرم در گیلان - دیار آداب و آئین - طنین انداز شده است و برافراشتن بیرق‌های عزا بر سر در منازل، تکایا و اجرای آئین‌هایی که برآیندش نثار و همبستگی است نشان از الفت ضمیر مردم گیلان زمین با آزادگی، سخاوت و بزرگ منشی سید الشهدا (ع) دارد.