به گزارش خبرنگار ایرنا، آیین های عزاداری ماه محرم در نقاط مختلف استان مازندران تا حدودی مشابه است و در هر منطقه این آیین ها در تلفیق با فرهنگ بومی و محلی رنگ و بوی خاصی به خود می گیرد.
برپایی پرچم عزای حسینی در سر در منازل و خیابان ها و کوچه ها، مراسم روضه خوانی و عزاداری، دسته روی ها و برپایی عزای حسینی و اطعام از جمله نقاط مشترک عزای حسینی در جای جای این دیار سرسبز است.
آیین های سنتی و بومی عزاداری امام حسین (ع) و یارانش سابقه طولانی در مناطق مختلف استان مازندران دارد که نسل به نسل از گذشتگان به جوانان و نوجوانان زمان فعلی منتقل شده است و با شور و گداز خاص در قالب هیات های مذهبی و عزاداری در مساجد و حسینیه ها برگزار می شود.
گرچه امروزه برخی از آیین ها و سنت های قدیمی همچون چاووشی خوانی، تعزیه خوانی، جوشی خوانی، جارزدن و بر طبل کوبیدن تا حدودی در مناطق شهری از بین رفته است، اما در نقاط روستایی با اندکی تغییر نسبت به گذشته، همچنان زنده است و برگزار می شود.
روضه خوانی ها، اطعام، علم گردانی، علم بندان، پخش نذورات، کرپ زنی و تشت گذاری از جمله آئین های ویژه تاسوعا و عاشورا در مازندران است که به صورت گسترده و همراه با شور و شعور حسینی در تمامی مناطق مازندران برپا می شود.
تشت گذاری
آیین تشت گذاری هم از جمله سنت هایی است که در میان آذری زبانان مقیم استان مازندران رواج دارد. این آئین در آستانه ماه محرم در نقاط مختلفی که آذری زبانان سکونت دارند با برنامه ریزی و سوز و گداز خاصی برگزار می شود.
اگر چه به طور کلی سنت تشت گذاری آذری ها قدمتی ۶۰۰ ساله دارد، اما در مازندران قدمت آن در مناطق مختلف متفاوت است به گونه ای که در قائمشهر به حدود نیم قرن و در بهشهر حدود یکصد سال پیشینه دارد.
فلسفه برگزاری آئین تشت گذاری به واقعه کربلا باز می گردد، به زمانی که کاروان امام حسین (ع) با کاروان یزید بن معاویه به فرماندهی حربن یزید ریاحی برخورد می کند به دلیل اینکه لشکر حر از لشکر امام حسین(ع) تقاضای آب می کنند، امام دستور می دهند تا در تشت های مختلف آب بریزند تا لشکریان و اسب های دشمن سیراب شوند و آذری های مازندران با برگزاری این آیین به یاد وفاداری این امام بزرگوار افتاده و عزاداری حسینی را به طور رسمی چند روز پیش از ماه محرم آغاز می کنند.
اطعام عزاداران
طعام دادن به عزاداران حسینی رسمی مشترک در سراسر ایران است ولی این سنت در برخی از مناطق مازندران مانند روستای شهید آباد بهشهر دارای آداب و رنگ و بوی خاصی است.
در این روستا که بیش از ۵۰ شهید تقدیم نظام اسلامی کرد و نامش هم به همین خاطر از ' تروجن ' به ' شهیدآباد ' تغییر یافت، اهالی به ۲ دسته ' بالامحله ' و ' پائین محله ' تقسیم می شوند و در روزهای تاسوعا و عاشورا با طی کردن مسیر در محله عزاداری و سینه زنی و زنجیرزنی می کنند و سپس اطعام می شوند.
همچنین در روزهای تاسوعا و عاشورا در برخی از روستاهای مازندران، اهالی در منازلشان را بر روی عزاداران حسینی باز می گذارند و پذیرای میهمانانی از اقصی نقاط منطقه اعم از روستاها و شهرهای دیگر و حتی خارج از استان می شوند.
یکی از سنت های برجای مانده در این روزها، رقابت روستاییان برای پذیرایی از میهمانان و عزاداران بیشتر است و بر این اعتقادند که از این طریق ثواب بیشتری هم می برند و برای این منظور نیز سفره های رنگارنگی تدارک می بینند. برخی از خانواده هاها در روزهای تاسوعا و عاشورا گاهی برای یکصد میهمان غذا تدارک می بینند.
مجمعه گذاری
مجمعه گذاری نیز از آیین های محرم در مازندران است که قدمتش درشرق این استان به ۲۰۰ سال می رسد. این آیین بیشتر در روستاهای مناطق کوهستانی و ییلاقی مازندران برگزار می شود ولی جا افتاده ترین شیوه مجمعه گذاری که در این استان شهرت دارد مربوط به روستای ' کوهستان ' از توابع شهرستان بهشهر است.
در این آیین، کدبانوهای روستایی غذاهای مختلفی برای پذیرایی از عزاداران حسینی در روزهای تاسوعا و عاشورا تدارک می بینند و غذاها را داخل سینی بزرگی که مجمه نامیده می شود قرار می دهند و به حسینیه و محل عزاداری می برند تا از عزاداران پذیرایی کنند.
مجمعه های حاوی غذا ابتدا در آشپزخانه حسینیه یا مسجد جمع آوری می شود و پس از عزاداری و اقامه نماز ظهر، هر مجمه جلوی ۲ تا چهار نفر از عزاداران قرار داده می شود تا از خودشان پذیرائی کنند.
در برخی از روستاهای مازندران این رسم در تمامی شب های ماه محرم و روز تاسوعا و عاشورا برگزار می شود.
علم گردانی
علم گردانی، یکی دیگر از آیین های چند صد ساله در مازندران است که باوجود قدمت زیاد، هنوز منسوخ نشده و همچنان با قوت در نقاط مختلف شهری و روستایی برگزار می شود. علم گردانی روز هفتم ماه محرم برگزار می شود.
سنتی ترین شیوه علم گردانی در سال های اخیر در بخش یانسر شهرستان بهشهر، چهاردانگه ساری، هزارجریب نکا و دیگر مناطق ییلاقی و کوهستانی مناطق مرکز مازندران برگزار می شود.
مهدی محمدی، یکی از اهالی بخش یانسر بهشهر در مورد این آیین سنتی و قدیمی به خبرنگار ایرنا گفت: علم گردانی از سنت های قدیمی و با شکوهی است که همه ساله در ایام ماه محرم برگزار می شود.
وی افزود : در این آئین تعداد زیادی از مردان، جوانان و پیران، با راه اندازی دسته سینه زنی پشت علم به راه افتاده و معمولا پیرغلامان و مداحان اشعاری را همچون ' این علم از کیست که بی صاحب است' زمزمه می کنند و افراد با صدای بلند این اشعار را تکرار می کنند و به در منازل می روند.
وی ادامه داد : از جمله آیین های مهم در علم گردانی، قربانی کردن گوسفند توسط افرادی است که از سال گذشته برای این علم نذر کرده اند و اکنون حاجت روا شده اند و همچنین اطعام دهی و پذیرایی در منازل و همچنین هدیه کردن پول، پوشاک و حتی مواد غذایی و برنج به علم است.
محمدی گفت : علم وقتی به جلوی هر منزلی می رسد، با دود کردن اسپند و کلپر مورد استقبال قرار می گرد و برخی از خانواده ها با آوردن آب، تندیس سرو علم را شست و شو داده و آب آن را در اطراف منزل و داخل اتاق ها می پاشند و معتقدند که متبرک است و برکت می آورد و بلاها را دور می کند.
وی افزود : البته در گذشته های دور برخی از افراد از این آب می نوشیدند که در سال های اخیر با توجه به هشدارهای بهداشتی دیگر این کار را انجام نمی دهند.
علم بندان
علم بندی، آئینی است که به طور معمول در برخی از مناطق مازندران یک روز پیش از فرا رسیدن ماه محرم و در بعضی مناطق دیگر پیش از روز هفته انجام می شود.
در این آیین تندیس سرو علم بر روی آن قرار داده می شود و اطرافش با پارچه های نذری مشکی و سبز تزئین می شود. هنگام برگزاری آئین علم بندان، مراسم نوحه خوانی و سینه زنی جریان دارد و پس از آن هم عزادارن با چای و شربت پذیرائی می شوند.
جوشی خوانی
جوشی خوانی از جمله آیین های مناطق روستایی است که عمدتا در روز و شب تاسوعا و عاشورا برگزار می شود. عزاداران حسینی در این دو روز به صورت حلقه ای گرد هم می آیند و مداحان نیز مرثیه هائی را با لحن تند که به آن ' جوشی ' می گویند، می خوانند و بقیه سینه می زنند. سینه زنی هم در این آئین روش خاصی دارد، یعنی عزاداران در حالی که به سینه می زنند یک پای خود را جلو و پای دیگر را به عقب می برند و سپس پای راست را بلند کرده و همزمان با سینه زنی آن را بر زمین می زنند.
کرپ زنی
کرپ زنی از جمله عزاداری اصیل و سنتی مردم مازندران است که با وجود اینکه در بسیاری از مناطق این استان پهناور، منسوخ شده است، اما هنوز در مسجد گرجی بهشهر با قوت انجام می شود.
کرپ، تکه چوبی تراشیده شده است که در کف دست جای می گیرد و دارای سطح بیرونی صاف و در پشت آن بندی قرار دارد که به پشت دست می افتد و با ضرب های خاصی در کف دو دست به هم نواخته می شود و فرد کرپ زن با زدن دو تکه کرپ در دو کف دست خود، کرپ زدن را از زمین آغاز و به سمت آسمان به بالا می برد.
' بر سر شط فرات تشنه برانداختند، دو دست عباس را ز پیکر انداختند ' و اشعار مختلف دیگر از جمله اشعار خوانده شده در این آیین کرپ زنی در بهشهر است.
تعزیه خوانی
اجرای هنر تعزیه خوانی یکی از سنت های عزاداری در ترسیم و بازسازی واقعه کربلا و بیان ابعاد نهضت امام حسین(ع) است که سابقه ای دیرینه در استان مازندران دارد.
این آیین از دیرباز در نقاط مختلف شهری و روستایی و بیشتر در روستاها انجام می شد و اکنون هم با حضور اهالی فرهنگ و هنر و همکاری و همراهی مسوولان با قوت، در جای جای این استان برگزار است.
یکی از ویژگی های آئین تعزیه خوانی این است که علاوه بر دهه اول محرم، در سایر روزهای این ماه و دهه اول صفر هم برگزار می شود.
آمدن قوم بنی اسد
عزاداری ' قوم بنی اسد ' از آئین های شهرستان گلوگاه در شرق مازندران است که بعد از شهادت امام حسین (ع) و یارانش برپا می شود.
اصغر کلبادی، پژوهشگر مازندرانی در این باره به خبرنگار ایرنا گفت: در این مراسم افراد با پوشش های خاص بر سر زنان و سینه زنان به خیابان ها و حسینه می آیند و با ناله و زاری می گویند که برای دفن شهدای کربلا آمده اند و ارادت خود را به اهل بیت(ع) و یارانشان اعلام می کنند.
وی افزود : این آئین، برگرفته از این واقعه تاریخی است که قوم بنی اسد پس از شهادت امام حسین (ع) و یارانشان، خود را به صحرای کربلا رساندند و اجساد شهدا را دفن کردند.
آئین های خاص ماه محرم در مازندران بسیار گسترده است و پرداختن به همه آنها در یک گزارش امکان پذیر نیست، سنت هائی چون برپائی نماز ظهر عاشورا و مراسم عزاداری روز یازدهم محرم نیز همچنان در مناطق مختلف مازندران با قوت برگزار می شود.
محرم در کنار همه عزاداری ها و سیاه پوشیدن و اقامه عزای حسینی، فرصتی مناسب برای صیقل دادن روح و تبلیغ دین و اسلام است تا با بهره مندی از این ماه در تعظیم و بزرگداشت شعائر دینی و فلسفه قیام اباعبدالله الحسین(ع) در طول ماههای دیگر موفق عمل کنیم.