به گزارش خبرنگار گروه علم و آموزش ایرنا، دولت سیزدهم ۱۲ مرداد ماه ۱۴۰۰ پس از برگزاری مراسم تنفیذ کار خود را به شکل رسمی آغاز کرد و در نخستین قدم به بررسی وضع موجود و انتخاب شایستگان برای انتصاب به مسوولیت‌ها پرداخت، آیت الله سید ابراهیم رئیسی هدف اصلی دولت را تحول در همه حوزه‌ها و بازگرداندن اعتماد مردم و رفع نواقص اعلام کرد و این هدف را که بر اساس بیانیه گام دوم انقلاب اسلامی طراحی شده بود از زمان تصدی مسوولیت تا امروز پی گرفته شده است.
وزارت علوم، تحقیقات و فناوری نیز مسوول طرح تحول در حوزه آموزش عالی از ابتدای کار با چالش‌های مختلفی روبرو شد که برگزار نشدن جلسات شورای عالی عتف با حضور رئیس‌جمهور طی حدود ۱۱ سال، استفاده نشدن از محققان بعد از دوره دکتری، فقدان شیوه‌نامه سراسری برای تخصیص پژوهانه و تعداد کم مجلات علمی ایرانی در پایگاه‌های نمایه‌سازی بین‌المللی برخی از این مسایل بود.
وزیر علوم، تحقیقات و فناوری پس از کسب رای اعتماد از مجلس شورای اسلامی، پنج اولویت را به عنوان اولویت‌های کاری خود اعلام کرد که شامل مرجعیت و دیپلماسی علمی، فناوری و نوآوری؛ آموزش، پژوهش و برونداد هدفمند؛ نوآوری فرهنگی و فرهنگ نوآوری؛ شاگرد، فناوری و نوآور پروری؛ تولید خدمت، ثروت و سرمایه از دانش بود و بر این اساس، پژوهش جایگاه ویژه‌ای داشت و باید به برونداد هدفمندی مشخص می‌شد.
معاون پژوهشی وزارت علوم که دبیرکل شورای عالی عتف نیز است، فعالیت‌های مختلفی را طی ۲ سال گذشته به سرانجام رسانده است که از این میان می‌توان به برگزاری دو جلسه شورای عالی عتف (جلسات بیست‌وهشتم و بیست‌ونهم) با حضور رئیس‌جمهور بعد از ۱۱ سال، تدوین شیوه‌نامه پژوهانه علمی، آموزشی، پژوهشی، تدوین و تلاش برای تصویب اساسنامه صندوق شورای عالی عتف اشاره کرد.
تشکیل ۲ جلسه شورای عالی عتف در کمتر از یک سال
شورای عالی علوم، تحقیقات و فناوری (عتف) به عنوان نهادی فرابخشی به ریاست رئیس‌جمهور مرجع تصمیم‌گیری در مورد مهم‌ترین اولویت‌ها و برنامه‌های پژوهش و فناوری کشور است. این شورا به عنوان نهاد فرابخشی سیاست‌گذار علوم، تحقیقات و فناوری کشور بر اساس ماده ۹۹ قانون برنامه سوم توسعه و مواد سه و چهار قانون تشکیل وزارت علوم، تحقیقات و فناوری (مصوب مرداد ۱۳۸۳) و با هدف ایجاد هماهنگی و یکپارچگی در سیاست‌گذاری کلان اجرایی در حوزه علوم، تحقیقات و فناوری تشکیل شد. این شورا وظیفه اولویت‌بندی و انتخاب طرح‌های اجرایی بلندمدت سرمایه‌گذاری کلان در بخش‌های آموزشی و پژوهشی و فناوری، بررسی و پیشنهاد منابع مالی مورد نیاز در حوزه‌های علوم، تحقیقات و فناوری را بر عهده دارد.
بیست‌وهشتمین جلسه این شورا، دوازدهم مردادماه سال گذشته و بیست‌ونهمین جلسه شورا کمتر از یک سال سوم تیر ۱۴۰۲ و با حضور رئیس‌جمهور برگزار و طی آن کلیات ۲ طرح سیاست‌گذاری بلندمدت کلان ملی به نام‌های ارتقای کارآمدی سیاست‌گذاری جوانی جمعیت کشور و برگزاری آزمون‌های الکترونیکی سازمان سنجش آموزش کشور تصویب شد.
گزارشی از جلسه بیست‌ونهم را اینجا و جلسه بیست و هشتم را اینجا بخوانید.
برگزاری این جلسات به ویژه با حضور رئیس‌جمهور باعث شد برخی طرح‌های معاونت پژوهش که پیشتر در این معاونت تصویب شده بود در جلسات شورا نیز مصوب شود و همین امر زمینه را برای تامین بودجه و اجرای آن فراهم کرد. طرح‌های سیاست‌گذاری بلندمدت کلان ملی به نام‌های ارتقای کارآمدی سیاست‌گذاری جوانی جمعیت کشور و برگزاری آزمون‌های الکترونیکی سازمان سنجش آموزش کشور در جلسه بیست‌ونهم تصویب شد.
همچنین کلیات سه طرح تعیین اولویت‌های پژوهش و فناوری کشور، راهکارهای تسهیل و رفع موانع اجرایی پژوهش و فناوری در کشور، سکوی نظام ایده‌ها و نیازها (نان) به عنوان پنجره واحد نظام ملی نوآوری کشور و اصول ارزیابی نظام علم، فناوری و نوآوری کشور بررسی، تایید و مقرر شد با اعمال دیدگاه‌ها و نظرات طرح شده، مصوب تلقی شوند.
همچنین کلیات طرح‌های نگهداشت نخبگان و مهاجرت معکوس، طرح تاسیس شبکه ملی آزمایشگاهی و طرح محققان پسادکتری و طرح پژوهشگران مستقل در جلسه بیست‌و هشتم یعنی سال گذشته تصویب شد.
نمایه‌سازی مجلات علمی
معاون پژوهشی وزارت علوم، تحقیقات و فناوری در تشریح فعالیت‌های این معاونت گفت: تلاش برای افزایش نمایه‌سازی مجلات داخلی در پایگاه‌های بین‌المللی، افزایش ظرفیت جذب محققان پسادکتری، تدوین آیین‌نامه صندوق عالی عتف و تاسیس شبکه ملی آزمایشگاهی از مهم‌ترین اقدامات معاونت پژوهشی وزارت علوم است.
پیمان صالحی از افزایش نمایه نشریات علمی ایران در «اسکوپوس»، در یک سال گذشته خبر داد و افزود: از ابتدای نمایه‌سازی نشریات علمی ایران در این پایگاه طی حدود ۴۰ سال، ۱۰۱ عنوان نشریه نمایه شد، این درحالی است که تنها در مدت یک سال اخیر ۴۰ عنوان از نشریات کشور در این پایگاه بارگذاری شده است که از این تعداد ۱۱ عنوان مجله فارسی بوده است.
وی در مورد تدابیر تشویقی برای این موضوع توضیح داد: در صورت نمایه شدن مجله در اسکوپوس تا دو پایه تشویقی برای مدیرمسئول یا سردبیر مجله که عضو هیات علمی هم باشد، لحاظ می‌شود همچنین مبلغ ۱۰۰ میلیون تو. مان به دانشگاه یا انجمن ناشر مجله کمک نقدی شده است.
به گفته صالحی، معاونت پژوهشی وزارت علوم همچنین برای تقویت زیرساخت‌ها، داوری‌ها، ویرایش و بهبود روند نشر مجلات آموزش‌های تخصصی را برای منتشرکنندگان مجلات از سال گذشته برگزار کرده است.
تشکیل صندوق عالی عتف
صندوق عالی علوم، تحقیقات و فناوری سال ۱۳۹۸ توسط شورای عالی انقلاب فرهنگی مصوب شده ولی ابلاغ نشده بود. این مصوبه سال گذشته توسط رئیس‌جمهور ابلاغ شد. بر اساس مصوبه وزارت علوم، وزارت بهداشت و سازمان برنامه و بودجه باید اساسنامه را تدوین کنند. این صندوق تنها تفاوتی که با صندوق‌های پژوهش و فناوری استانی یا صندوق نوآوری شکوفایی دارد، این است که گرنت (پژوهانه) به پژوهشگران و نوآوران اعطا می‌کند ولی صندوق های دیگر به پژوهشگران معمولا وام می‌دهند.
در لایحه برنامه هفتم توسعه محل وجوه این صندوق مشخص شده است. بر اساس ماده ۲۳۲ این لایحه «به منظور جهت دهی و اولویت گذاری در راستای خلق ثروت، حل مشکلات زمینه سازی برای پیشرفت در عرصه‌های مربوط به حوزه کلان آموزش عالی و تأمین منابع مالی فعالیت‌های آموزشی و پژوهشی در دانشگاه‌ها در قالب تسهیلات و کمک‌های فنی و اعتباری و یارانه و سود تسهیلات حمایتی از محل منابع مقرر در قوانین بودجه سنواتی و کمک‌ها و هدایای اشخاص حقیقی و حقوقی و منابع بازگشتی تسهیلات اعطایی صندوق شورای عالی علوم تحقیقات و فناوری (عتف موضوع مصوبه جلسه ۸۲۶ مورخ ۱۳۹۸/۱۱/۰۱ شورای عالی انقلاب فرهنگی به صورت موسسه عمومی غیردولتی بر اساس آیین‌نامه‌های مالی محاسباتی، اداری و استخدامی که طبق ماده (۱) قانون احکام دائمی برنامه‌های توسعه کشور» به تصویب شورای عالی علوم، تحقیقات و فناوری (هیات امنای صندوق) و تایید وزیر علوم، تحقیقات و فناوری می‌رسد اداره می‌شود. رئیس اعضای هیات عامل حسابرس و بازرس قانونی توسط کهیات امنا انتخاب و با حکم وزیر، علوم تحقیقات و فناوری منصوب می‌شوند. آیین‌نامه اجرایی این ماده با پیشنهاد سازمان برنامه و بودجه کشور و وزارت علوم، تحقیقات و فناوری حداکثر ۶ ماه پس از ابلاغ این قانون به تصویب هیات وزیران می‌رسد.
پیمان صالحی در مورد اساسنامه این صندوق توضیح داد: طبق اعلام ریاست جمهوری و شورای عالی انقلاب فرهنگی مقرر شد اساسنامه صندوق شورای عالی علوم، تحقیقات و فناوری (عتف) توسط وزارت علوم، سازمان برنامه و بو. دجه و وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی آماده و به دولت ارسال شود.
این امر محقق شد و اساسنامه در اردیبهشت سال ۱۴۰۱ آماده و به دولت فرستاده شد. بعد از جلسات مختلف اساسنامه مراحل نهایی تصویب را در دولت و در شورای عالی انقلاب فرهنگی طی می کند؛ تقریبا تمام ایرادات همه طرف‌ها رفع شده است. امیدواریم این صندوق امسال راه‌اندازی شود.
وی درخصوص وجوه این صندوق نیز توضیح داد: تا وقتی صندوق عالی عتلف راه اندازی نشود، محل وجوه آن دقیق مشخص نیست. اما به طور کلی بر اساس بودجه سال ۱۴۰۲، ۶۰ درصد بودجه پژوهشی شرکت‌های دولتی و بانک‌ها باید به صندوق عالی عتف واریز شود.
معاون وزیر علوم مافزود: امیدواریم در لایحه بودجه سال آینده بتوانیم بند قانونی دیگر شامل یعنی یک درصد بودجه سازمان‌هایی که ردیف بودجه جداگانه دارند، برای طرح‌های تحقیقاتی صندوق عالی عتف جذب کنیم. اکنون این مبلغ در اختیار سازمان‌هاست ولی تایید طرح‌های تحقیقاتی باید در شورای عالی علوم تحقیقات و فناوری انجام می‌شود. این ۱ درصد هم مبلغ قابل توجهی است و امیدواریم در لایحه بودجه سال آینده این یک درصد هم به بودجه صندوق تخصیص دهیم. همچنین مبادی دیگری پیش‌بینی شده است، مانند کمک‌های دولت، سازمان‌های دیگر و وقف خیرین پیش‌بینی شده که در صویت تصویب اساسنامه صندوق سال اینده به آن می‌توان برای تخصیص آن تلاش کرد.
تخصیص پنج درصد از کل بودجه دانشگاه به پژوهانه
این معاونت همچنین شیوه‌نامه جدیدی را برای اعطای پژوهانه علمی، آموزشی، پژوهشی، فناوری، نوآوری، هنری و فرهنگی طراحی و تصویب کرده است که به تازگی در نشست معاونان پژوهشی دانشگاه‌های سراسر کشور به اطلاع همه معاونان رساند. بر اساس این شیوه نامه که از سال ۱۴۰۳ اجرای آن الزامی است، پنج درصد از کل بودجه دانشگاه باید برای پژوهانه هزینه شود.
صالحی در مورد این شیوه‌نامه هم گفت: دانشگاه ها آیین نامه های مختص خود را برای اعطای پژوهانه دارند، این شیوه نامه به آیین نامه های آنها اضافه می شود و به معنای جایگزینی با آیین نامه ها نیست. همچنین بر اساس این شیوه نامه، طرح هایی که در سامانه نان ثبت شده و ارتباط با صنعت دارد، از ضریب بیشتری پژوهانه برخوردار می شوند.
وی اظهار داشت: بر اساس این شیوه نامه پنج درصد از کل بودجه تملک و دارایی و بودجه عمومی دانشگاه ها باید به پژوهانه تخصیص یابد. همچنین پژوهشگران ممتاز نیم درصد و یک درصد بر اساس داده های موسسه استنادی پایش علوم و فناوری جهان اسلام و اساتید ممتاز تا پایان عمر از ضریب های مشخصی از پژوهانه برخوردار می شوند.
راه‌اندازی سامانه جذب محققان پسادکتری به‌زودی
صالحی همچنین اخیرا در مورد روند اجرایی شدن آیین‌نامه جذب محققان پسادکتری گفت: آیین‌نامه پسادکتری را ابلاغ کردیم که روند کلی را مشخص کرد. از آنجا که چهار نوع پسادکتری داریم، کارگزارانی را برای انواع آن مشخص و پایگاه اطلاع‌رسانی (سامانه‌ای) را برای آن طراحی کردیم. در آیین‌نامه برای هر کدام از این انواع پسادکتری حقوق و روال کلی هم مشخص شده است.
وی توضیح داد: انواع محقق پسادکتری شامل نوع اول محققان پسادکتری در تحقیقات بنیادی، علوم انسانی و علوم اسلامی، نوع دوم محققان در طرح‌های ارتباط با صنعت، نوع سوم در شرکت‌های دانش‌بنیان و نوع چهارم در شرکت‌های صنعتی است. حقوق این محققان پسادکتری ۸۰ درصد حقوق استادیار پایه یک خواهد بود، همچنین در آیین‌نامه مشخص شده چه نوع حمایت‌های دولتی از این نیروها انجام می‌شود و بر اساس آیین‌نامه مشخص شده است در برخی انواع پسادکتری (نوع سوم و چهارم) محققان می‌تواند این دوره را به جای سربازی خود بگذرانند.
دبیرکل شورای عالی عتف افزود: برداشت کلی ما این است که با توجه به آماده بودن سامانه به زودی در نشستی خبری از آن رونمایی می‌کنیم. کارگزاران مختلف داریم که محققان را به این سامانه معرفی می‌کنند؛ برای نمونه یکی از کارگزاران صندوق حمایت از پژوهشگران و فناوران است که زیرساخت‌های آن کاملا آماده است ولی باید قوانین و نظام‌های سامانه با این کارگزاران هماهنگ شود، مشخصی دارد ولی برخی کارگزاری‌ها باید زیرساخت‌ها را ایجاد کنند.
هفته پژوهش ۱۴۰۱، دو نمایشگاه و قدرت‌نمایی دانش‌بنیان‌ها
هفته پژوهش و فناوری سال ۱۴۰۱ نیز ابتدا در سطح استانی از ۱۲ تا ۱۷ و هفته ملی از ۱۹ تا ۲۵ آذر برگزار شد، البته برخی دانشگاه ها فعالیت های خود را از ابتدای آذر ماه آغاز کردند. شیوه نامه برنامه هفته پژوهش و فناوری به استانداران ابلاغ شده و آنها محور برنامه های این هفته هستند. همچنین جلسه ای با وزیر کشور ۱۵ آبان برای استفاده بهتر از ظرفیت استانداری ها برگزار شد.
هفته‌ای که با برگزاری جشنواره های مختلف؛ مانند جشنواره برگزیدگان پژوهش و فناوری در استان ها همراه بود و امسال حضور دانش آموزان امسال در جشنواره های پژوهش و فناوری پررنگ تر هم بود تا از اولین سنین درس آموزی با منافع پژوهش آشنا شوند. نمایشگاه دستاوردهای پژوهش و فناوری در استان ها توسط پارک علم و فناوری استان برگزار می شود و رئیس پارک دبیر نمایشگاه است.
همزمان با این هفته بیست‌وسومین نمایشگاه دستاوردهای پژوهش، فناوری و فن‌بازار، عرصه ارائه آخرین یافته‌های فناورانه و نتایج تلاش دانشگاهیان و فرصت خوبی برای صاحبان صنایع بمنظور اطلاع از این دستاوردها و البته بهره‌برداری از آنها برگزار شد.
گزارشی از این نمایشگاه را اینجا بخوانید.
این نمایشگاه مطابق روال سال‌های قبل و همزمان با سومین هفته آذر و منتهی به روز ملی پژوهش (۲۵ آذر) با حضور مراکز تحقیقاتی، موسسات آموزش عالی، دانشگاه‌ها و پارک‌های علم و فناوری در محل دائمی نمایشگاه‌های بین‌المللی از شنبه (۱۹ آذر) با حضور وزیر علوم، تحقیقات و فناوری و معاون علمی، فناوری و اقتصاد دانش‌بنیان رئیس‌جمهور آغاز به کار کرد و تا ۲۲ آذر میزبان علاقه‌مندان بود.
نمایشگاه «دستاوردهای پژوهش، فناوری و فن‌بازار» بهترین و تقریبا تنها فرصت برای پژوهشگران و فناوران؛ به‌ویژه آنهایی است که به نوعی با مراکز آموزش عالی ارتباط دارند یا در یکی از ۵۱ پارک علم‌وفناوری دانشگاهی یا استانی یا ۲۶۰ مرکز رشد مستقر هستند و فعالیت می‌کنند.
همزمان با این نمایشگاه، چهارمین دوره نمایشگاه «تستا» نیز در محل نمایشگاه‌های بین‌المللی برپا بود که با هدف غربالگری دقیق‌تر نیازهای فناورانه و رایزنی با کشورهای دیگر، زمینه را برای همکاری جدی‌تر طرف‌ها و بین‌المللی‌شدن دستاوردهای فناورانه دانش‌بنیان‌های ایرانی، فراهم می‌کرد.
برگزاری نمایشگاه تقاضای ساخت و تولید ایرانی (تستا) با هدف شبکه‌سازی در زیست بوم فناوری و نوآوری، روزآمد کردن و فراگیر کردن سامانه تقاضا و عرضه پژوهش و فناوری (ساتع) برای ارتباط دائم میان صنعت و دانشگاه و با هدف تأمین نیازهای پژوهشی و فناورانه کشور به دست فناوران داخلی و تاسیس صندوق شورای عالی علوم، تحقیقات و فناوری (عتف) با هدف تأمین مالی حوزه تقاضامحوری، حمایت ویژه از تحقیقات بنیادین و متمرکز کردن بخشی از اعتبارات پژوهشی و هزینه‌کرد آنها در راستای حل چالش ها و نیازهای اساسی کشور از برنامه‌های دبیرخانه شورای عالی عتف است.
گزارشی از نمایشگاه تستا را اینجا بخوانید.