نزدیک به یکسال و نیم از آغاز بحران اوکراین و نیز تحریم‌های غربی علیه روسیه می‌گذرد؛ تحریم‌هایی که هنوز به قوت خود باقی است و هر از گاهی شاهد فهرست تازه‌ای تحریم‌ها از سوی آمریکا، اروپا و متحدان آنها هستیم.
روز جمعه (۶ مرداد) اتحادیه اروپا در تداوم رویکرد ضدروسی خود ۷ فرد و ۵ شرکت روسی را به فهرست تحریم‌های جدید خود اضافه کرد. همچنین نمایندگان اتحادیه اروپا هفته قبل اعلام کردند که تحریم‌های خود علیه روسیه را به دلیل آنچه «نقض تمامیت ارضی اوکراین» عنوان شد، به مدت شش ماه دیگر تمدید کرده‌اند.
حال این پرسش‌ها به ذهن می‌رسد که سلسله تحریم‌های غربی تا به امروز چه تاثیری بر کشور روسیه گذاشته‌است؟ آیا به رغم تبلیغات فراوان، آمریکا و اروپا به اهداف خود دست یافته‌اند؟
شکست پروژه تحریم کرملین
با نگاهی آماری و اقتصادی به تبعات تحریم مسکو در این بازه زمانی، ناکارامدی تنگناهای غرب برجسته می‌شود. اگرچه پس از وقوع جنگ بین روسیه و اوکراین و اعمال انواع تحریم‌ها علیه روسیه، ارزش روبل به شدت کاهش پیدا کرد اما با اقدام‌هایی نظیر کنترل حساب سرمایه، افزایش نرخ بهره، الزام خرید گاز طبیعی روسیه به روبل و افزایش ورودی ارزهای نفتی به بازار ارز روسیه، از سوی سیاستگذاران روسی، روند معکوس شد تا اینکه ارزش روبل به مقادیر قبل از آغاز جنگ و حتی به ارزش بالاتر از آن بازگشت.
چندی پیش مجله «اکونومیست» در این باره نوشت که تحریم ها علیه روسیه تاکنون آنگونه که انتظار می رفت، نتیجه بخش نبوده‌است. تولید ناخالص داخلی روسیه در سال ۲۰۲۲ تنها ۶ درصد کاهش یافته یعنی خیلی کمتر از رقم ۱۵ درصد که صندوق بین‌المللی پول و بسیاری دیگر در ماه مارس پیش بینی کرده بودند. همچننی فروش انرژی توسط روسیه مازادی بالغ بر ۲۶۵ میلیارد دلار برای روسیه فراهم کرده‌است یعنی دومین مازاد ارزی دنیا بعد از چین.
به نوشته این هفته‌نامه چاپ لندن، سیستم مالی روسیه پس از عبور از شرایطی سخت به ثبات رسیده و توانسته برای برخی واردات خود تأمین کنندگان تازه ای مثل چین دست و پا کند در حالی که اروپا با رکود اقتصادی ناشی از بحران انرژی مواجه شده‌است.
این نشریه انگلیسی اضافه کرد که بزرگترین نقص و ایراد تحریم‌ها این است که بیشتر از یکصد کشور که تولید ناخالص داخلی شان ۴۰ درصد تولید ناخالصی دنیاست، حاضر به تحریم روسیه بطور کامل یا نسبی نشده‌اند. نفت اورال همچنان روانه آسیا می‌شود. دبی به طور کامل با واحد پول روسیه معامله می‌کند و شما می‌توانید هفت مرتبه در روز با خطوط هوایی اماراتی و یا دیگر خطوط هوایی از دبی به مسکو پرواز کنید. یک اقتصاد جهانی شده شرایط خوبی برای سازگاری یافتن در مقابل تنش‌ها و فرصت‌ها دارد مخصوصاً برای اغلب کشورهایی که تمایلی به تبعیت کردن از سیاست غرب ندارند.
ناکارامدی و شکست پروژه تحریم تنها با نگاه به آمار و ارقام به دست نمی‌آید و بسیاری از مقامات غربی نیز صراحتاً به آن اذعان کرده‌اند. شماری از نمایندگان در پارلمان اروپا اعتراف می‌کنند که سیاست تحریمی اتحادیه اروپا علیه روسیه ناکارآمد بوده و بروکسل در حال حاضر در توانایی خود برای اعمال تحریم های بیشتر محدودیت دارد زیرا مقابله با پیامدهای منفی آنها برای خود اروپایی‌ها به طور فزاینده‌ای دشوار می‌شود.
بنابراین مشاهده می‌کنیم که تحریم‌ها باعث افزایش قیمت انرژی در اتحادیه اروپا و افزایش تورم شده و همچنین به طور قابل توجهی بر استاندارد زندگی مردم عادی اروپایی تأثیر گذاشته و توانایی رقابت بین المللی برای صنایع اروپایی را نیز تضعیف کرده‌است.
بنابراین آنها تاکید می‌کنند که محدودیت‌های ضدروسی به اقتصاد خود کشورهای اروپایی و مردم آن بسیار سخت تر از روسیه آسیب رسانده‌است، بدون اینکه به هدف اصلی خود یعنی جلوگیری از ادامه درگیری نظامی روسیه در اوکراین کمک و توانایی نظامی روسیه را به طور جدی تضعیف کرده‌باشد.
در کنار مقامات اروپایی، کارشناسان و مقامات آمریکایی‌ها نیز تحریم را پروژه ناکارامد در قبال روسیه ارزیابی کرده‌اند که البته از نگاه آنها، استفاده مسکو از تجارب تهران در این زمینه بی‌تاثیر نیست.
چندی پیش «مایک لاولر» قانونگذار جمهوریخواه مجلس نمایندگان آمریکا اعتراف کرد که ایران تحریم‌های آمریکا و همچنین متحدان واشنگتن را تحقیر می‌کند و رسانه آمریکایی «فاکس نیوز» در گزارشی نوشت که دولت روسیه با درس‌هایی که در این مدت از ایران آموخته تمام تحریم‌های جهانی را دور می‌زند.
همین اظهارات را با ادبیاتی دیگر، «بهنام بن طالب‌لو» عضو ارشد موسسه «دفاع از دموکراسی‌ها» مطرح کرد و گفت: «مشاهده می‌کنید که روس‌ها دارند از برخی از تاکتیک‌هایی که ایرانی‌ها در آن تبحر پیدا کرده‌اند استفاده می‌کنند علاوه بر آن دارند ارتباطات سیاسی، اقتصادی و امنیتی‌شان با تهران را تقویت می‌کند. ایران کلاس پیشرفته‌ای در زمینه دور زدن تحریم‌ها برگزار کرده که در حال حاضر به روسیه کمک کرده است.»
نادیده‌انگاری تحریم روسیه از سوی بازیگران غربی
تحریم روسیه به عنوان بزرگترین صادرکننده انرژی به اروپا، بیش از اینکه بر روسیه اثرگذار باشد، وابستگان اروپایی به مسکو را آسیب‌پذیرکرده‌است تا جایی که برای رهایی از تبعات تحریم، در صدد دور زدن آن برآمده‌اند.
از زمان شروع جنگ اوکراین، اتحادیه اروپا تحریم‌هایی را علیه واردات نفت و ذغال سنگ از روسیه از طریق دریا اعمال کرده‌است. با این حال کشورهای اتحادیه اروپا مجموع خرید گاز طبیعی مایع از روسیه را افزایش داده و تعهد این بلوک برای پایان دادن به استفاده از سوخت‌های فسیلی روسیه تا سال ۲۰۲۷ را نادیده گرفتند.
به تازگی مشخص شده نه تنها کشورهای تحریم شده بلکه کشورهای تحریم کننده نیز این محدودیت‌ها را نادیده گرفته یا آنها را دور می‌زنند. یک سازمان غیردولتی اروپایی اعلام کرد که شرکت توتال فرانسه با خرید حجم گسترده انرژی از روسیه به ماشین جنگی کاخ کرملین سوخت می‌رساند.
این سازمان به نام «گلوبال ویتنس» اضافه کرد که توتال همچنان به خرید گاز طبیعی مایع از روسیه ادامه می‌دهد و تحلیل آنها نشان می‌دهد که این شرکت بزرگترین خریدار غیر روسی انرژی از مسکو است. شرکت توتال در بحبوحه افزایش قیمت انرژی به دلیل جنگ اوکراین، اعلام کرد که تاکنون ۱۰.۴ میلیارد یورو سود در سال ۲۰۲۳ به دست آورده‌است.
سایر شرکت‌های اتحادیه اروپا نیز تحریم‌های این بلوک را دور می‌زنن به عنوان نمونه «بلومبرگ» در اردیبهشت ماه با استناد به داده‌های شرکت تحلیلی «کپلر» گزارش داد که اتحادیه اروپا تحریم‌های خود را دور می‌زند و انرژی روسیه را از هند خریداری می‌کند.
همزمان با این گزارش بود که روزنامه «ال موندو» اسپانیا هم ادعای جالبی را درخصوص خرید نفت روسیه توسط اسپانیا از طریق مراکش منتشر کرد. اسپانیا به عنوان یک کشور عضو ناتو و اتحادیه اروپا که وعده ارسال تانک به اوکراین برای جنگیدن در مقابل روسیه را داده، در حال وارد کردن نفت تحریم شده روسیه از مراکش است. ال موندو آن زمان به نقل از منابع آگاه گزارش داد که مراکش گازوئیل روسیه را با تخفیف خریداری و مجدد به اسپانیا صادر می‌کند.
بنابراین اهدافی که غرب از اعمال و تشدید تحریم‌ها برای تضعیف مسکو تدوین کرده با واقعیت فاصله زیادی دارد. غرب با درک شکست پروژه تحریم، کارزار ارسال سلاح به اوکراین را به راه انداخته‌است تا از این طریق بزرگترین رقیب خود را در جریان نبردی فرسایشی، تضعیف کند.